1
2-ma’ruza.
Axborotlarni himoyalash. Kripto tizim asoslari. Simmetriyali kripto
tizim asoslari.
Reja:
1. Kriptografiya va
uning asosiy tushunchalari;
2. Axborotlarni kriptografik himoyalash usullari;
3. Shifrlovchi dasturlar va ularning imkoniyatlari.
1. Kriptografiya va uning asosiy tushunchalari.
Insoniyat taraqqiyotida yozuv paydo bo‘lgan davrdan boshlab axborotni himoya
qilish muammosi ham yuzaga kela boshladi. Bu muammo harbiy va diplomatik
ma’lumotlarni yashirincha uzatish zaruratidan kelib chiqqan. Masalan,
antik
spartaliklar harbiy harakatlar vaqtida ma’lumotlarni shifrlash usullaridan
foydalanganlar. Xitoyliklar tomonidan esa oddiy yozuvni iyerogriflar ko‘rinishida
tasvirlash usuli qo‘llanilib, bu ularga ma’lumotlarni raqiblardan
yashirish imkonini
bergan.
Kriptografiya
qadimiy yunon tilida “yashirin yozaman” degan ma’noni
anglatib, axborotning konfidensialligini va autentligini ta’minlash usullari haqidagi
fandir. Kriptografiya ma’lumotni, g‘arazgo‘y kimsalar tomonidan egallangan taqdirda,
befoyda ko‘rinishga aylantirib beruvchi usullar to‘plamini tashkil etadi.
Bunday
usullar axborot xavfsizligiga taalluqli ikkita asosiy masalani yechishga imkon beradi.
Bular:
- konfidensiallik himoyasi;
- butunlik himoyasi.
Axborotning konfidensialligi va butunligi himoyasi muammolari bir-biri bilan
uzviy bog‘liq bo‘lib, ularning birini yechimi ikkinchisi bilan bog‘liq bo‘ladi.
Axborotlarni kriptografik aylantirish usullarini
toifalashga turlicha
yondashishlar mavjud. Dastlabki ma’lumotlarga ta’sir etish ko‘rinishiga ko‘ra
kriptografik aylantirish usullarini 4 ta guruhga bo‘lish mumkin.
Shifrlash
jarayoni dastlabki axborotni qayta tiklash imkoni bilan matematik,
mantiqiy, kombinatsion va boshqacha aylantirishlarni amalga oshirishni o‘z
ichiga
oladi. Buning natijasida shifrlangan axborot harflar,
raqamlar, boshqa simvollar va
ikkilik kodlarining xaotik (tartibsiz) to‘plamidan iborat bo‘ladi.
Axborotni kriptografik aylantirishning boshqacha
usullaridan farqli ravishda
