Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Nibelunqların üzüyü” operasını
- “uçurumdur pənahgah ancaq”.
- “Dərin-dərin uçurumlar, vərəmli fırtınalar, Bütün-bütün sıxıb əzməkdə ruhumu bu gecə”.
- Soyuq, soyuq!.. Gecə keçmiş, bütün cahan susmuş, Uzaqda inləyir ancaq zavallı bir bayquş”.
- “Önümdə dalğalanır teyflər, qızıl qanlar, Başımda patlayır atəşli, sisli vulkanlar”
- “Onlar qoşacaq, çarpışacaqlar, Bir çox uçurumlar aşacaqlar”.
- PLANETLƏR UÇURUMDAN ASILMIŞ YOLKA OYUNCAQLARIDIR
- “Uçarız həqqə doğru bərgasa”...
- “Mən öncə bir mələkdim, Yüksəklərdə uçardım”.
- İBADƏT və ÜSYAN
149
zolağında qərarlaşarlar. Hüseyn Cavidin pyeslərini oxuyarkən mənim emosional yaddaşım mənə nədənsə həmişə Rixard
Vaqnerin “Nibelunqların üzüyü” operasını xatırladır. “Ah, aman, ya rəbbim! hər iki tərəfim təhlükəli uçurum...” Maral söylər bunu, ölümündən bir az öncə. Şeyx Sənan donuz otarıb, Quranı odda yandırıb, boynundan xaç asıb axırda demədimi ki, “uçurumdur
Cavid əsərlərinin hamısında bir UÇURUM
mənzərəsi. Və bu azmış kimi onun şeirlərinə də, “Azər” poemasına da gizli bir “uçurum” leytmotivi hakim. Elə isə istərdim diqqətinizi müəllifin “Bu gecə” adlı bir şeirinə yönəldim:
“Dərin-dərin uçurumlar, vərəmli fırtınalar, Bütün-bütün sıxıb əzməkdə ruhumu bu gecə”. İndi də ayrı bir şeirə fikir verəlim:
Cavid əfəndinin hər misrasından bir UÇURUM hayqırır:
Başımda patlayır atəşli, sisli vulkanlar” (“Hərb və fəlakət” şeiri). “Azər” poemasının ovqatı da bir uyqarlıq şəhərinin uçurumunu göz önündə canlandırar:
“Onlar qoşacaq, çarpışacaqlar, Bir çox uçurumlar aşacaqlar”. 150
Hüseyn Cavidin
bədii dünyasına sakin personajların monoloqları, dialoqları, nidaları, mahnı və zümzümələri, əsəbi gülüşləri, hıçqırtıları sanki uçurumlardan səslənir: onların replikaları eləsən işıq ili qədər məsafə qət edib kosmik fəzaya göndərilmiş siqnallar qismində bir-birinə çatır. Bu qəhrəmanlar qədim yunan tanrıları kimi səmada uçuşub danışar, söhbətləşər, sonradan isə uçurumlarda məhv olarlar. Cavid əfəndinin obrazları mənə nədənsə bizim qalaktikada hərlənən planetləri xatırladır. Hər bir səyyarənin isə öz uçurum parametrləri mövcuddur. PLANETLƏR UÇURUMDAN ASILMIŞ YOLKA OYUNCAQLARIDIR: bir ritmə köklənib uçduqca uçarlar. Hüseyn Cavid əsərlərində zühura gələn
virtuallığın qayəsi
də elə
bu. Uçmaq
onun personajlarının ruhsal təbiətinin nişanəsi: “Uçarız həqqə doğru bərgasa”... Və ya:
ucuruma atılmamışdan öncəki bəyanatı. Haqqa doğru “getmirlər”, yalnız müqəddəsləşib “uçurlar”. Bu, cəmi peyğəmbərlərdən və Allahın sonuncu elçisi Muhamməddən qalma bir ənənə deyilmi? Qüds şəhərinin əl-Əqsa məscidindən merac zamanı göylərə yüksəldiyi bir məqamda Muhamməd rəsulullahın mindiyi mifik at “BURAQ”
adlanırdı ki,
bunun da
kökü “BƏRQ”
sözündəndir. Bərqasa, yəni işıq qığılcımı ilə ani olaraq. Qədim türklər də cənnəti uçmaq bilərlər. Quşların uçmağını seyr etmək insanlar üçün bir cənnət həzzi. Quşlar uçduqca insanlar sanki cənnəti görərlər. Təsadüfi deyil ki, mifik təfəkkür quşları ruhlar və mələklərlə yanaşı qoyar. Və heç o da təsadüfi deyil ki, ucalmaqda bir uçmaq, yüksəlmək, pərvazlanmaq, qanad çalıb yuxarı qalxmaq əlaməti var. Öz poetik duyğuları müstəvisində Cavid əfəndi Şeyx Sənanı peyğəmbər dərəcəsinə qədər ucaldar. Nəinki mistik sevgilər Şeyxi, bu ədibin bütün 151
qəhrəmanları uçmağa meylli, uçmaqdan ötrü dəli- divanə. Yahu, bəlkə də elə bu həvəsdəndir ki, onların leksikonunda “MƏLƏK” kəlməsi yamanca bol işlənər? Cavid dünyası mələk dolu bir dünya. Burada kəpənəklərə, göyərçinlərə də xeyli yer ayrılıb. “Şeyda” pyesində Rauf yatıb yuxusunda ganadlı mələklər görər; görər ki, dostu Şeyda da göylərin ənginliklərində uçduqca uçur. Yenə həmin faciədə Anjel söylər:
Yüksəklərdə uçardım”. “Mələklər”, “yıldızlar”, “kəbələklər”, “gövərçinlər”... Ruhlar aləminin simvolları. Hüseyn Cavidin bədii şərtilik sisteminin əsas eyhamları. İnsanın uçmaq həsrəti. Fransız rəssamı Mark Şaqalın tablolarını bir xəyalınızda canlandırın. Onun
personajları da uçmaqda bir rahatlıq, bir asudəlik, bir azadlıq taparlar, bir həzz bularlar. Bu, eyni bir dövrə, zəmanəyə, mühitə oxşar psixosof reaksiya kimi çözülməyə də qabil. Gerçəkliyə nifrət: oradan qaçmaq, uzaqlaşmaq, uçmaq, yaxud uçurumlarda yox olmaq!
Cavid virtuallığında “şəkillənən” insan
obrazlarında, onların
qafalarında, batinlərində kinli, qurnaz, çılğın dərəbəklərlə zərif mələklər birgə yaşarlar. Ona görə də bu insanlar bir gün belə olarlar, o biri gün elə; gah mələyə dönərlər, gah şeytana: bir dəm Allahı çağırarlar, başqa bir dəm İblisi. Bu adamlardan ötrü İBADƏT və ÜSYAN daim qoşa.
Yəni eqzistensional problem tamam
öz barizliyində: “Olum xislətdən öncədir”. Robert Anton Uillson bu fikrin mümkün yozumları ilə “oynayaraq” insanın
məğzini, onun
“mən”ini düşüncənin, mənəviyyatın, əxlagın, deməli, TƏRBİYƏNİN, ələlxüsus da TƏLİMİN, nəhayətdə isə TOPLUMUN, ətrarafımızın faktı, emblemi
sayır: “...bizim anadangəlmə
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|