Aynurə paşayeva
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aynurə Paşayeva
- Məni nə vədə Şuşaya yetirərsən
Aynurə Paşayeva 58 Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi Xortdan nə mənfi, nə də müsbət surətdir, o əsərdə yazıçının bir növ əvəz edən obrazdır. Əsərdə mənfi surətlər çox olsa da, müsbət surətlər də vardır. Müsbət surətlər, adətən, müəllifin müsbət idealla- rının ifadəçisi olub, onun həyat və cəmiyyət haqqın- dakı arzu və fikirlərini təcəssüm etdirir. Bu surətlərdə müəllifin dünyagörüşünün, dövrə, insanlara şəxsi mü- nasibətinin müəyyən əlamətlərini görmək, izləmək mümkündür. Qeyd etmək lazımdır ki, Haqverdiyevin nəsrindəki müsbət surətlərin əksəriyyəti daha çox fər- di cəhətləri, şəxsi ləyaqətləri ilə diqqəti cəlb edir. Onlar gözəl əxlaqi keyfiyyətləri ilə hüsn-rəğbət qaza- nırlar. Müsbət surətlər ən çox təbiətləri etibarı ilə qüvvətli və orijinal görünür. Haqverdiyevin müsbət surətləri ən çox zəhmətkeş xalq içərisindən çıxmış su- rətlər olur. Bu surətlərdən Fərmanla Gövhərtacın adla- rını çəkmək olar ki, onlar «Odabaşının hekayəsi»nin əsas qəhrəmanları olan əmioğlu-əmiqızıdırlar. Heka- yənin süjeti məhəbbət dastanlarımızı, o cümlədən da- ha çox «Tahir və Zöhrə» dastanını xatırladır. Dastan- da olduğu kimi hekayədə də sevgililərin vüsalına qarşı çıxışlar olur. Ancaq dastanlarda olan bəzi motivlər Məni nə vədə Şuşaya yetirərsən? 59 (qəhrəmanların məhəbbətinin toxunulmaz qalması, yanaşı dəfn olunmamaqları) povestdə yoxdur. «Odabaşının hekayəsi»ndəki Fərman ədibin nəs- rində ən qüvvətli lirik qəhrəmandır. Ədib Fərmanı həm müsbət surət kimi, həm də dövrünün hacılarının ən çirkin simalarını açıb göstərən bir bədii vasitədir. Doğrudur, Haqverdiyev həmişə bədii vasitələrdən mə- harətlə istifadə etmişdir. Ancaq bu dəfə bədii vasitə surətdir. İlk əvvəl ədib onun bədii portretini, daxili aləmi haqqında məlumat verərək yazır: «Fərman, gözəl, qo- çaq, iş bacaran və şəhərin cavanları arasında sayılan, yoldaşlıqda möhkəm, dost yolunda var-yoxundan ke- çən və atası tək təmiz, pakqəlb bir oğlan idi» (31, s. 90). O, öz əmisiqızını böyük məhəbbətlə uşaqlıqdan sevir, onun üçün hər şeyi etməyə hazırdır. Doğrudan da, Fərman əlindən gələni də əsirgəməyir: «Belə ki, Fərman bir gün Gövhərtacı görməyəndə rahat ola bil- mirdi. O səbəbdən Fərman hər gün səhərdən axşa- madək əmisinin ağır işlərinə məşğul olurdu. Qutulara səbzə doldurmaq, torbalara kişmiş basmaq, arabaları, ulaqları yükləmək... Bu zəhmətlərinin hamısını Fər- Aynurə Paşayeva 60 man mükafatsız çəkirdi. Onun mükafatı gündə bir ne- çə dəfə Gövhərtacı görmək idi» (31, s. 91). Ancaq Fərmanın sevgisi qarşılıqsız deyildi. Əmi- siqızı Gövhərtac da onu böyük məhəbbətlə sevirdi. Fərman eşidəndə ki, əmisi Gövhərtacı xana vermək istəyir, əvvəl məyus olur. Ancaq çox təəssüflər olsun ki, Hacı Kamyab kimi zəngin tacirlər mənəviyyat zən- ginliyi barədə deyil, ancaq maddi zənginlik haqqında düşünürlər. Fərmanı hadisələrin gedişatında da müba- riz qəhrəman kimi görürük. «İbrahim oğluna nəsihət elədi: – Oğul, belə fikirləri ürəyindən çıxart. Öləcəyəm, öldürəcəyəm nədir? Əmin bizim tək kasıblarla ya- xınlaşmaq istəmir. Özü dövlətlidir, dövlətli yerə də yıxılır. Sən özün də gözəl, qoçaq cavanlar arasında sayılan oğlansan. Hansı dövlətlinin qızını istəsən, sə- nə verər. Əmin qızını vermədi nə olar? Çıraq dibinə işıq salmaz. – Ata, mənə dövlət lazım deyil. Əmim dövlətini kimə verirsə, versin. Mən çörək qazanmaqda aciz deyiləm. Kəsilsin iki əl ki, bir başı saxlaya bilməyə. Mənə ancaq istəklim lazımdır. Mən yoldaş arasına çıxa bilməyirəm. Mənim heç bir başqa yolum yox- dur» (31, s. 96). Məni nə vədə Şuşaya yetirərsən? 61 Hadisələr Fərmanın xarakterinin mahiyyətini açıb aydınlaşdırır. Fərman bu dəfə ən gözlənilməz yola əl atır. Həkimbaşına pul verib Gövhərtacı qaçırdır. An- caq Fərman bu dəfə də arzusuna çata bilmir. Yağışdan çıxıb yağmura düşür. Hacı Mirzə Əhməd ağa qızın ni- kahını özünə oxuyur. Bunu bilən Fərman artıq müba- riz yox, aciz qəhrəmana çevrilir. Bundan sonra onun faciəsi başlayır. Ədib qədim təsəvvüf ədəbiyyatından bəhrələnərək Fərmanı Məcnun kimi ölkələrə salır. Artıq o, Dərviş Nakam kimi gəzməyə başlayır. Təsəvvüf ədəbiyyatın- da aşiq sevgilisinə maddi dünyada qovuşa bilməyəndə mənəvi dünyasında əsl məhəbbətini tapır. Fərman müsbət qəhrəman kimi qüvvətli ifşaçılıq imkanlarına malikdir. Onun faciəli taleyi öz-özlüyündə yaşadığı cəmiyyətin ədalətsizliyini və fırıldaqçı din xadimlə- rinin riyakarlığını rüsvay edən çox tutarlı və xarakter faktıdır: «Ata, bu gecə mən şəhərdən gedəcəyəm. Hər bir yerdən «Dərviş nakam» adı eşitsən, bil ki, oğlun- dur. Mən bu adla dünyanı səyahət edəcəyəm. Bilmə- yirəm harada öləcəyəm. Ancaq arzu edirəm ki, öləndə gözlərim o fasiq Hacı Mirzə Əhməd ağanın divarına baxsın və divarın dalından mənim kimi dərdə mübtəla gözəl bir vücudu hiss eləsin. Ata, mən gedirəm. Am- Aynurə Paşayeva 62 ma sənə vəsiyyətim budur ki, inanma bunlara! Onla- rın danışıqları hamısı riya və yalandır: allahları və şəriətləri də yalandır! Əgər yalan olmasaydı, özləri ona itaət edərdilər! Dünyada sərvət yığmaq, ləziz çö- rək yemək, behiştə bənzər otaqlarda, qəsrlərdə əylə- şib, nazənin sənəmlərdən aparmağa çalışmazdılar: hə- mişə tərif etdikləri axirət üçün çalışırlar! Doğru ol- saydı, hamıdan qabaq ruhanilər, dünyaya fani deyən- lər, dünya malına cəhənnəm odu deyənlər onu axtarır- dılar» (31, s. 112). Fərman hekayənin sonunda dərin iztirablarla dünyasını dəyişir. Gövhərtac da öz sevgisində Fərman kimi bacardı- ğı qədər mübarizdir. Gövhərtac atasının onu istər Xu- dayar xana, istərsə də Hacı Mirzə Əhməd ağaya ve- rəndə razılaşmır. Hətta arxasına baxmadan evi də tərk edib sevgilisinin yanına qaçır. Hacı Mirzə Əhməd ağanın evində üç il olsa da, Fərmanın dərdindən xəstə olub yorğan-döşəyə düşür. Ölümünə yaxın Hacı Mir- zə Əhməd ağaya vəsiyyət edir ki, onu Fərmanın qəbri- nin yanında basdırsın. Ancaq Hacı Mirzə Əhməd ağa onun vəsiyyətini əməl etmir. Fərmanla Gövhərtac nə qədər çalışsalar da, dövrünün amansız qanunları qarşı- sında aciz qalırlar. Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|