ki, mən onun əri deyiləm!” Ona yazmaq və demək istəyirdim ki, mən coğrafiyada
səhv etmiş olsam da, o özü adi ədəb-ərkan qaydalarında bundan qat-qat ağır
səhvə yol verir. Mənim göndərəcəyim məktub bu cümlə ilə başlamalı idi. Mən
artıq qollarımı çırmalamağa və döyüşməyə hazırlaşırdım. Lakin bunu etmədim.
Özümü saxladım, çünki dərk edirdim ki, qəzəblənmiş istənilən axmaq bu cür
hərəkət edə bilərdi.
Mən axmaqlardan yüksək olmaq istəyirdim. Buna görə də onun düş-
mənçiliyini dostcanlılığa çevirməyə cəhd etməyi qərara aldım. Bu, çağırış idi.
Oynaya biləcəyim hansısa bir oyun kimi idi. Odur ki, özlüyümdə dedim: “Əvvəl-
axır, əgər mən onun yerində olsaydım, onda mən də özümü, çox güman, onun
kimi hiss edərdim”.
Buna görə də onun nöqteyi-nəzərinə şərik olduğumu ifadə etməyi qət
elədim. Filadelfiyaya yolum düşən ilk dəfədəcə telefonla ona zəng etdim. Söhbət
təqribən belə cərəyan edirdi:
Mən: Xanım, bir-iki həftə əvvəl sizin məktubunuzu almışdım. Bunu etdiyiniz
üçün sizə təşəkkürümü bildirmək istəyərdim.
Xanım: (Yaxşı tərbiyə almış, lakin kinayə olmayan səslə) Kiminlə danışmaq
şərəfinə nail olmuşam?
Mən: Biz sizinlə tanış deyilik. Mənim adım Deyl Karnegidir. Bir neçə həftə
əvvəl siz mənim radio ilə Luiza Mey Olkott haqqında çıxışımı dinləmisiniz. Mən
onun Konkordda, Nyu-Gempşir ştatında yaşadığını deməklə bağışlanmaz səhvə
yol vermişəm. Yolverilməz səhvdir, mən bunu etdiyimə görə sizin qarşınızda üzr
diləmək istəyirəm. Vaxt tapıb mənə məktub yazmaq sizin tərəfinizdən böyük
lütfkarlıq idi.
Xanım: O cür yazdığıma görə çox təəssüflənirəm. Mən özümdən çıxmışdım.
Siz yox, mən üzrxahlıq etməliyəm.
Mən: Siz nə danışırsınız?! Siz nə danışırsınız?! Heç bir vəchlə! Mən üzr
istəməliyəm. Heç bir məktəb şagirdi bu cür səhv etməzdi. Həmin verilişdən sonra
ilk bazar günündəcə mən öz üzrxahlığımı bildirdim, indi isə şəxsən sizin
qarşınızda üzr diləmək istəyirəm.
Xanım: Mən Konkordda, Massaçusets ştatında doğulmuşam. Mənim ailəm iki
yüz il ərzində Massaçusetsin işlərində görkəmli rol oynayıb və mən doğma
ştatımla çox fəxr edirəm. Siz xanım Olkottun Nyu-Gempşirdə yaşadığını deyəndə
mən, həqiqətən də, bərk dilxor olmuşdum. Lakin öz məktubuma görə xəcalət
çəkirəm.
Mən: Sizi inandırıram ki, siz mən keçirdiyim dilxorçuluğun heç ondabiri
qədər də dilxor olmamısınız. Səhvim Massaçusetsə heç bir ziyan yetirmədi,
amma o, mənim özümə ziyan vurdu. Sizin mövqeyinizdə olan və sizin kimi
mədəni insanların radioda çıxışla əlaqədar məktub yazmağa vaxt tapması elə
nadir haldır. Əgər siz mənim çıxışlarımda səhvə yol verdiyimi görsəniz, çox
güman ki, yenə də mənə yazacaqsınız.
Xanım: Bilirsinizmi, tənqidimə necə münasibət göstərdiyiniz mənim çox
xoşuma gəlir. Siz, gərək ki, çox mehriban insansınız. Sizinlə daha yaxından tanış
olmağa şad olardım.
Beləcə, üzrxahlığımı bildirərək və onun nöqteyi-nəzərinə şərik olduğumu
ifadə edərək mən buna nail oldum ki, o da üzr istədi, mənim nöqteyi-nəzərimi
downloaded from KitabYurdu.org
başa düşdü. Mən özümü ələ ala bildiyimə və təhqirə lütfkarlıqla cavab verdiyimə
görə məmnunluq hissi keçirdim. Mən məsələni xanıma onun cəhənnəmin qır
qazanına düşməsini arzulamaqla çürüdə bilərdim. Lakin onun mehribanlığını
qazanmaq mənə müqayisəolunmaz dərəcədə çox ləzzət verdi.
Ağ Evin hər bir xozeyini, demək olar, hər gün bəşəriyyətin kəşməkəşli
problemləri ilə üzləşir. Prezident Taft bu mənada istisna deyildi və bədxah
hisslərin acı dadının neytrallaşdırılmasında xoş sözlərin necə böyük qüvvəyə
malik olduğunu öz şəxsi təcrübəsində öyrənmişdi. O, yazdığı “Xidmət göstərən
etika” kitabında pərişan olmuş şöhrətpərəst anacığazın hiddətini necə
yumşaltdığı ilə bağlı kifayət qədər maraqlı nümunə göstərir.
“Vaşinqtonlu, əri məlum siyasi çəkiyə malik olan bir xanım altı ildən çox
müddət ərzində məni mühasirəyə alıb, öz oğlunun müəyyən vəzifəyə təyin
edilməsinə nail olmaq istəyirdi. O çox böyük sayda senator və konqresmenlərin
zəmanətini əldə etmişdi və mənim yanıma onlarla birlikdə gəlmişdi ki, onların nə
dərəcədə təkidli olduqlarına şəxsən özü əmin olsun. Onun nail olmağa çalışdığı
vəzifə texniki kvalifikasiya tələb edirdi. Mən texniki şöbənin zəmanəti ilə bu
vəzifəyə başqa bir şəxsi təyin etdim. Bundan sonra o, mənə qədirbilməməyimlə
bağlı giley dolu və əlimin bir hərəkəti ilə onu bəxtəvər edə biləcəyim halda,
bundan imtina etdiyim barədə məktub göndərdi. Ardınca o şikayətlənirdi ki,
Vaşinqton ştatından olan nümayəndə heyəti konqresdə öz səsini mənim xüsusilə
maraqlı olduğum Billin xeyrinə onun səyləri sayəsində vermişdi və mən ona bax
bu cür təşəkkür etdim.
Siz bu cür məktub alanda ilk növbədə ədəb-ərkan qaydalarını pozan həyasız
müəllifə bacardıqca kəskin cavab vermək barədə fikirləşirsiniz. Lakin əgər daha
ağıllı cavab vermək istəyirsinizsə, öz cavabınızı yazı stolunun siyirməsinə qoyun
və onu qıfıllayın, bir-iki gündən sonra çıxardın – belə məktublar bir-iki gün
gözləyə bilərlər – və onda siz onu göndərməyəcəksiniz. Mən də məhz elə bu cür
hərəkət etdim.
Əyləşdim və mümkün olan qədər nəzakətlə yazdım ki, ananın baş verəndən
nə qədər məyus ola biləcəyini başa düşürəm, lakin həmin vəzifəyə təyinat yalnız
mənim üstünlük verməyimdən asılı deyildi, mən tələb olunan kvalifikasiyası olan
şəxsi seçməli idim. Və buna görə də şöbənin müdirinin zəmanətini qəbul etmək
məcburiyyətində qaldım. Ümidvar olduğumu ifadə etdim ki, onun oğlu indi
tutduğu vəzifədə qarşısına qoyduğu məqsədə nail olacaqdır.
Mənim məktubum onu yumşaltdı və o, mənə əvvəl yazdığına görə üzrxahlıq
etdiyi məktub göndərdi.
Lakin etdiyim təyinat qüvvəyə dərhal minmədi və bir müddətdən sonra
həmin ledinin ərindən – ancaq elə birincinin yazıldığı dəst-xətlə yazılmış –
məktub aldım. Burada bildirilirdi ki, baş verən məyusluqdan meydana çıxan əsəb
sarsıntısı nəticəsində ana yatağa düşmüş və onun mədəsində ağır formada
xərçəng əmələ gəlmişdir. Verdiyim sərəncamı ləğv edib və sizin oğlunuzu təyin
etməklə xanımınızın sağlamlığını bərpa edə bilmərəmmi? Mən bu dəfə onun
ərinə ünvanlanan bir məktub da yazmaq məcburiyyətində qaldım. Məktubda
ümidvar olduğumu bildirdim ki, diaqnoz səhv olacaq, həyat yoldaşının
xəstələnməsi ilə bağlı ona üz vermiş dərdə şərikəm. Bildirdim ki, təyin olunmuş
şəxsi geri çağırmaq qeyri-mümkündür. Məktubu göndərəndən iki gün sonra biz
downloaded from KitabYurdu.org