Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender

Ki̇fayət  Ağayeva
236
gücə, dominantlığa xidmət edən kitabdır. Belə ki, oradakı həqiqət-
lər kişi anlamında olan həqiqətlərdir, burada qadınları görünməz 
və ya marqinal hesab edirlər. İncildə əsasən, kişilərin isimləri və 
fəaliyyətləri işıqlandırılır, qenealogiyada (nəsil tarixini öyrənən 
yardımçı elm) kişi nümunələri istifadə olunur, qadın və analar na-
dir hallarda xatırlanırlar. Şübhəsiz, bütün bunlar İncilin patriarxal 
gücünü azaltmaq istəyənlər üçün ciddi problemlər yaradır. 
“İnqilabçı” ilahiyyatçılar hesab edirlər ki, yeni feminist İn-
cil  yaratmaq  o  qədər  də  yaxşı  ideya  deyildir.  Onlar  əmindirlər 
ki,  patriarxatın  qədim  dilinin  dəyişdirilməsi  onların  mübarizə 
apardıqları patriarxal obrazların maskalanması təhlükəsinə gəti-
rib çıxara bilər. İdeya, metafor nümunələrində, İncil mətnlərinin 
tarixində diskriminasiya aydın görünür. Rekonstruktiv istiqamət-
li feministlər qadınlar üçün İncilin xüsusi versiyasını nəşr etdir-
dilər. İlk dəfə belə bir İncil milli qadın sufrajist assosiasiyasının 
prezidenti E.Stanton tərəfindən çap etdirilmişdir. Bu versiyalarda 
qadın itaətkarlığını gizlətmək mümkün olmayan bir neçə epizod 
İncildən çıxarılmışdır. Məsələn, Efesyana nəsihət (5: 22-24), Ko-
rinfyana  nəsihət  (11:  3-16,14:  34-35),  Timofeya  nəsihət  (2:11-
15), Pyoturun nəsihətinə nəsihət (3:1-6) İncildən çıxarılmışdır. 
XX  əsrin  sonundan  İncilin  müasir  ingilis  dilinə  tərcüməsi 
problemi cəmiyyətdə linqvistik-siyasi korreksiya tendensiyası ilə 
müşayiət olundu. Mədəni plüralizm ideyası, yəni cəmiyyətdəki 
müxtəlif etnik qruplara, seksuallığa, yaşa və sairəyə olan tolerant-
lıq eksklüziv dil istifadəsi ilə, gender neytral dillə ifadə olunurdu. 
Eksklüziv dil deyəndə, bu, qadın və kişi genderi əvəzinə istifadə 
edilən əvəzlik və başqa nitq hissələrin də gender neytral dillə əvəz 
olunmasıdır. Bu şəkildə olan dil 1970-ci və 1980-ci illərdə ABŞ 
universitetlərində  aprobasiyadan  keçdi  və  bir  çox  məktəblərdə 
bu tip dil normativ kimi qəbul olundu. Bu qaydaya görə, kişilərə 
məxsus  əvəzliyin  insanlara  müraciətdə  qeyri-müəyyən  gender 
əvəzinə  istifadəsi  qadağan  olunurdu.  Həqiqətən,  mükəmməl  və 
sistematik şəkildə inklüziv dilin istifadəsi ilə müşayiət olunan İn-

---

ABŞ-da gender m
əsələləri
237
cilin ilk standart versiyası (New Revised Standard Version) 1990-
cı ildə dərc olundu. Tanrıya istinadən yazılan qeydlərdə gender 
neytral dildən istifadə edilməsə də, bir çox feminist interpretasi-
yalar oldu. İncilin bu versiyasında insanlara ümumi gender kimi 
nəzərdə tutulmayan şəkildə müraciət ediləndə (məsələn, Pyotr və 
Pavelə nəsihətdə) orijinal mətndə bacı və qardaşlar kimi müra-
ciət əvəzinə, adelfoi (qardaşlar) kimi müraciət olunur. 
Əhdi-cədiddə  (xristian  dini  kitablarının  adı)  təxminən  550 
dəfə  təsadüf  olunan  “anthropos”  yunan  sözü,  təxminən  50  % 
“insan-camaat” kimi tərcümə olunaraq, həm kişi, həm də qadın 
genderi əvəzinə istifadə olunur. İngilis dilində olan ənənəvi ver-
siyalarda da man, a man, the man, men kimi sözlər insan, kişi 
və camaat mənasında istifadə olunur. Kişi və qadın genderi əvə-
zinə işlədilən kişi genderin istifadə olunması qadın genderin dis-
kriminasiyası anlamını verir. Nəzərə alsaq ki, İncilin tərcüməsi 
yüzillər  boyu  heç  bir  dəyişikliksiz  mövcud  olub,  baş  verənləri 
Qərb cəmiyyətində gedən siyasi dəyişikliklər, xristian Avropa və 
Amerika cəmiyyətində gender stereotiplərin dəyişdirilməsi kimi 
qiymətləndirmək  olar.
    
Ədəbiyyat:
    Azərbaycan dilində
1. Hüseyn Tövfiqi, “Böyük dinlərlə tanışlıq”, Bakı, 2013
    İngilis dilində
2. Alfred W. Kaszniak  and Rita M. Gross, “How American 
Women Are Changing Buddhism”,  “Lumbini”, Shantum 
Seth, “Lumbini”, “A Personal Journey”, 1 April 2010
3. Anderson, C., “Reports Jump in Violence Against Muslims”, 
FBI, U.S., 2002
4. Barreto et al., “Religiosity, Discrimination and Group Iden-
tity among Muslim Americans”, WPSA Annual Conferen-
ce, 2008

---

Ki̇fayət  Ağayeva
238
5. Charles H. Lippy, Peter W. Williams, “Encyclopedia of Reli-
gion in America”, SAGE Publishing, 2010
6. David Barrett et al, “World Christian Encyclopedia: A com-
parative survey of churches and religions - AD 30 to 2200”, 
Oxford University Press, 2001
7. Meta Lander, “Light on the Dark River”, Boston, 1854, P. 13
8. Everett, J. A.C., Schellhaas, F. M.H., Earp, B. D., Ando, V., 
Memarzia,  J.,  Parise,  C.  V.,  Fell,  B.  and  Hewstone,  M., 
“Covered in stigma? The impact of differing levels of Isla-
mic head-covering on explicit and implicit biases toward 
Muslim  women”,  Journal  of  Applied  Social  Psychology, 
2016,  45:  90–104
9. Frumin, A. & Sakuma, A., “Hope and Despair: Being Mus-
lim in America after 9/11”., 2016, NBC News
10. Harvard, S., “Meet these 14 incredible Muslim women Ath-
letes  who  Won  Medals  at  the  2016  Rio  Olympics,”  Mic 
Network  Inc.,  2016
11. Lynne Marie Kohm, “Christian Perspective on Gender Equ-
ality,” in Duke Journal of Gender Law and Policy, Duke 
University, Volume 15:339, 2008
12. Nasaw, D., “Georgia judge jails Muslim woman for wearing 
headscarf to court”, 2008, The Guardian
13. Rahman, Fazlur., “Islam: An Overview, Encyclopedia of Re-
ligion”. Ed. Lindsay Jones. Vol. 7. 2nd ed. Detroit: Macmil-
lan Reference USA, 2005.
14. Rita M. Gross and Shambhala Sun, “How American Wo-
men Are Changing Buddhism”, Shambhala Sun Foundati-
on, 2005
15. Rosemary Skinner Keller and (Eds.), “Encyclopedia of Wo-
men  and  Religion  in  North  America:  Women  and  religi-
on...”, Indiana University Press, 2006
16. Schaeffer, R. T., “Racial and Ethnic Groups”, 14 ed., New 
Jersey: Pearson, 2015

---