Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
ruslar və ukraynalılar, 0,54 faizini gürcülər, 0,97 faizin i yəhudilər, 7,09 faizini baĢqa xalqlar təĢkil ed irdi 17 . Bakı Ģəhərində müsəlmanlar 43,8 faiz, ruslar 26 faiz, ermən ilər 19 faiz, gürcü lər 2,2 faiz, digərləri 4 faiz id i. Azərbaycanın kənd əhalisinin tərkib indəki mü xtəlif millətlər müəyyən qəzalarda əsasən yığcam halda yaĢayırdılar. Ermənilər əsasən ġuĢa, Gəncə, CavanĢir, Qaryagin, ġamaxı, Göyçay; gürcülər Zaqatala; kürdlər CavanĢir; ruslar Gəncə, Cavad, Lənkəran və ġamaxı; talıĢlar Lən kəran; tatlar isə Bakı və Quba qəzaların ın bəzi ərazilərində cəmləĢmiĢdilər, Ģəhər əhalisinin milli tərkib i isə qarıĢıq id i. Beləliklə, Azərbaycanda milli sülh yaratmaq, ço xmillətli Bakı fəhlə sinfinin ço xsaylı ə mə kç i kəndlilərlə əlaqə lərini və yeni hakimiyyəti möhkəmləndirmək "sosializm" quruculuğu uğrunda mübarizən in əsas vəzifələrindən biri kimi qarĢıda dururdu. Azərbaycanın gələcəyi üçün aqrar məsələni həll etməy in əhəmiyyəti böyük idi, belə ki, 1921-ci il siyahıyaalmasına görə, əhalinin əksəriyyətini - 77,6 faizini kənd əhalisi təĢkil ed ird i. A zərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi 1920-c i il may ın 5-də torpağın əməkç i "kəndlilərə" verilməsi haqqında dekret verdi. Dekretdə deyilirdi: "Xanların, bəylərin, habelə mülkədarların bütün torpaqları, habelə bütün monastır, kilsə, vəqf və məscid torpaqları bütün iĢ heyvanları və avadanlığı ilə birlikdə ödəncsiz (açıq və ya gizli ödəncsiz) o laraq, torpaqdan bərabər istifadə əsasında zəhmətkeĢ xalqa verilir" 18 . Azərbaycan SSR-in xalq torpaq komissarı mayın 20-də əməkçi kəndlilərə aĢağıdakı çağırıĢla müraciət etmiĢdi: "Yo ldaĢlar və qardaĢlar, Azərbaycan kəndliləri - azərbaycanlılar, gürcülər və qantər içində özlərinə halal çörək qazananların hamısı! Öz əməy inizin tam ağası, sevdiyiniz və səcdə etdiyiniz, sizə xoĢbəxt lik və bədbə xtlik, gülüĢ və kədər, göz yaĢı gətirən torpağınızın tam sahibi o lduğunuz vaxt gəlib çatmıĢdır" 19 .
inventarın planlı Ģəkildə bölüĢdürülməsini təmin etmək məqsədi ilə torpaq haqqında dekreti həyata keçirmək üçün yerlərdə qəza və kənd torpaq ko mitələri təĢkil o lunurdu. Torpaq haqqında dekretin həyata keçirilməsi Azə rbaycan kəndində, əslində sinfi təbəqələĢməni dərinləĢdirmək və siyasi vəziyyəti kəskinləĢdirməklə kəndli kütlələrin in fəallığın ı artırırd ı. Ġnqilab Ko mitəsinin 1920-ci il 12 may tarixli de kreti ilə bütün meĢələr, sular və yeraltı sərvətlər respublika dövlətin in mülkiyyəti elan o lundu. Bunların və təbiətin canlı qüvvələri ü zərində sərəncam hüququ mərkəzi sovet hakimiyyətinin nəzarəti altında yerli sovetlərə verilirdi. Kəndlilər pay 16
torpaqlarından istifadəyə görə xəzinəyə ödəncdən və mülkədar torpağından istifadəyə görə isə natural vergidən azad edildilər. 1920-c i il mayın 27-də dərc edilmiĢ dekret əsasında neft sənayesi milliləĢdirild i. Ġyunun 1-də Xəzər ticarət donanması, iyunun 12-də isə zavodlar, fabriklər və digər sənaye müəssisələri dövlət mülkiyyəti elan edild i. Bunun ardınca balıq sənayesi, banklar da milliləĢdirildi. Azərbaycan xalq bankı yaradıldı. Xalq təsərrüfatını və nəqliyyatı planlı Ģəkildə tənzimləmək məqsədilə Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsinin 1920-ci il 16 may tarixli dekretinə əsasən istehsal, xammal materiallarının alın ması, emalı və saxlan ması, habelə müəssisələrin maliyyə fəaliyyəti ü zərində fəhlə nəzarəti tətbiq edild i. Respublika xalq təsərrüfatının əsas sahəsi olan neft sənayesinin milliləĢdirilmiĢ müəssisələrinin idarə olun ması və milliləĢdirmən in qaydasının müəyyən edilməsi Azərbaycan Neft Ko mitəsi tərəfindən həyata keçirilirdi. 1920-c i il iyunun 3-də N.Nərimanov ticarət azadlığı haqqında xüsusi qərar imzalad ı. Qərarda deyilirdi: "Daxili ticarətin təĢkili iĢində höku mət yalnız aĢkar möhtəkirliklə, qiy mətlərin həddən artıq qaldırılması və malların gizlədilməsi ilə mübarizə aparır. Azərbaycan Sovet Respublikasının hüdudları daxilində xüsusi ticarət məhdudlaĢdırılmır" 20 .
və təĢkilinə rəhbərlik edən ali təsərrüfat orqanı - A zərbaycan Xalq Təsərrüfatı ġurası (AXTġ) id i. Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsinin 1920 -ci il mayın 29-da AXTġ haqqında dərc olunmuĢ əsasnaməsində deyilirdi: "Xa lq Təsərrüfatı ġurasının həyata keçirdiy i ü mu miqtisadi siyasət Azərbaycan MĠK (Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi), Xalq Ko missarları Soveti və Xalq Təsərrüfatı ġurasının qurultayı tərəfindən müəyyən olunur. Onlar iqtisadi siyasətin baĢlıca istiqamətlərini müəyyənləĢdirirlər" 21 . Sovet hakimiyyəti silkləri və dini imtiyazları, qadınların hüquq bərabərsizliyini, milli məhdudiyyətləri ləğv etdi və söz, mətbuat və vicdan azadlığı elan etdi, məktəbləri məsciddən və kilsədən ayırdı, ana dilində təhsilin tətbiq olunduğunu bəyan etdi. Sosial təminat və pensiyalar haqqında dekretlər verildi. Silklərin və mülki rütbələrin ləğvi haqqında 1920-ci il 32 may tarixli dekretdə deyilir ki, indən belə "Azərbaycanın bütün əhalisi üçün ümumi bir ad - Azərbaycan Respublikasının vətəndaĢı adı müəyyən olunur" 22 . Sovet hakimiyyəti general-qubernatorluqları, Bakı Ģəhər rəis liyini, quberniya idarələrini, Ģəhər və qəza polis idarələrini, habelə keçmiĢ məhkəmə qaydalarını və təsisatlarını ləğv etdi. Xalq məhkəmələri yaradıldı. Fəhlə və əsgər deputatları sovetləri yaradılana qədər bunların sayı yerli inqilab ko mitələ ri tərəfindən müəyyən olunurdu. Xalq məhkəməsi haqqında dekretdə (1920-ci il 12
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|