Azerbaijan-ngps

70
Üçüncü tarixi müşahidə qətldən imtinada səciyyəvi o öhdəlikdir ki, 
əziyyət çəkən başqa həyat formalarını da əhatə edib, yüngülləşdirməklə 
cəmiyyətdə həyata hörmət edən dəyişikliklərə gətirib çıxarmaq səylərni 
də müşayiət etdi. Qeyri-öldürücü nə qayğısızlığı və nə də fəaliyyətsizliyi 
nəzərdə tutmur. Cayn qeyri-zorakılıq prinsipi, misal olaraq, heyvanları, 
quşları və həyatın başqa formalarını xilas etmək üçün səylər göstərir. 
(Tobias 1991). Əhəmiyyətli struktur dəyişikliklərini başa düşmək üçün 
lazımi səylər Qeyri-öldürücü öhdəliyi üçün Hindistanda Qandinin 
hərəkatında görülə bilər. O tək siyasi müstəqilliyi deyil, qadınlar, 
kasıblara və azlıqlara təsir edən əhəmiyyətli iqtisadi, mədəni 
dəyişiklikləri və daxili münasibətləri axtarırdı. Buna oxşar olaraq, 
azadlıq axtarışında Birləşmiş Ştatlarında qeyri-zorakı Krallıq hərəkati və 
irqi bərabərlik Amerika cəmiyyətinin strukturunda kasıblıqdan 
müharibəyə aparan fəaliyyətinin ədalət mühakiməsi üçün maneələrini 
uzaqlaşdırmaq səylərinə gətirib çıxardi. 
Qeyri-öldürücü imkanları üçün dəlillər hətta zorakı müasir dövlətlərin 
tarixlərində də tapıla bilər. Bu baxımdan Amerika Birləşmiş Ştatları 
nümunə göstərir. Üstünlük təşkil edən zorakı ənənə ilə müqayisədə hələ 
ki, natamam ifadə edilən Amerikan təcrübəsində məlum Qeyri-öldürücü 
köklərinin tam aydınlığı siyasət elminin tələbələrinə məlum deyildir. 
Hələ ilkin sorğu-suallar onların mövcudluğunu şübhəsiz edir. (Brock 
1968; Kuney və Miçalovski 1987; Havkley və Juhnke 1993; Kapur 
1992; Kohn 1987; Lynd və Lynd 1995; Amerikan Tarixçilərinin 
assosiasiyası 1994; Sçlissel 1968; Tru 1995; Zinn 1990). 
Birləşmiş Ştatlarda Qətldən İmtina 
Qətldən İmtina Amerika Birləşmiş Ştatlarının yaradıldığı andan 
mövcud idi. O, yerli xalqlarla pasifist immiqrantlarının aralarında sülh 
əlaqələrində baş aldı. Pensilvaniyanın milis nəzarətindən azad mövcud 
olan koloniyasında yetmiş ildən çox (1682-1756) pasifisti Kvakerlə 
Delaver Hinduları sülh şəraitində bir yerdə mövcud olmuş və girov 
barədə razılaşdırmalarına əsasən, dost ziyarətləri üçün qapıları açıq 
saxlamalı və düşmən niyyəti barədə şayiələrin ortaya çıxdığı halda 
məsləhətləşməli idilər.(Brok 1990: 87-91). Hərbi xidmətdə öldürməyə 
dini - şüuri etiraz üçün şərtlər on üç İnqilabdan əvvəl koloniyanın on iki 

---

71
qanunlarında saxlandı. Daha liberal olan Rod Aylend (1673), inamları 
onlara " öldürmək, vuruşmaq üçün silahla və ya yarışda məşq etməyi, 
öyrənməyi" qadağan edir, o etiraz edənləri "istənilən cəza, cərimə, həbs 
olunma" tətbiq edilmədən azad etdi. (Kohn 1987: 8). 
Qeyri-öldürücü mövcud millətinin qanunvericilik müzakirəsində 
meydana çıxmışdır. 1789-cu ildə Kontinental Konqres tərəfindən qəbul 
edilən birinci nizamnamədə Qeyri-öldürücü etmiş dini şüur "heç bir 
zorakılığa" vadar edilməsin. (Kohn 1987: 10, 13) 1989-cu ildə ABŞ 
Konstitusiyasına Hüquqlar haqqında Qanunun əlavə etmiş olduğu 
müzakirədə, nümayəndə Ceyms Madison Qeyri-öldürücü hər vətəndaşın 
hüququnun tanınacağını etiraf edən Maddə 2-də şərti təklif etdi: "Dini 
inamına görə silah daşımaqdan imtina etmiş heç bir şəxs orduda şəxsən 
hərbi xidməti vermək üçün məcbur edilməyəcək" (Kohn 1987:11). 
Madisonun təklifi nümayəndələr palatası tərəfindən bəyənildi, ancaq bu 
dövlət milislərinin üzərində federal nəzarəti artırmağa etiraz etmiş dövlət 
hüquqları müdafiəsinin konfrans komitəsinin Senatı tərəfindən rədd 
edildi. 
Amerika İnqilabında (1775-83), müxtəlif etnik və dini 
mənsubiyyətlər hər iki qarşı tərəfdən koloniyada yaşayanları 
öldürməkdən imtina etdi. İncil oxuyan Britaniyalı əskər Tomas Watson, 
öldürmədən imtina etdi və sonra Massaçusets Kvakeri başçısı oldu.(Brok 
1968: 280-81). Britaniya blokadası və Bostonun sonrakı Amerika 
mühasirəsi ərzində (1774-76) pasifist Kvakerləri onun vətəndaşlarına və 
qaçqınlarına humanitar yardımı çatdırmaq üçün generalları 
Vaşinqtonunun və Hav-ın razılıqlarını aldı.(Brok 1968: 193-94). Əzab 
çəkmədən heç bir halda Qeyri-öldürücü vicdanına kömək və hörmət 
edilməz.  
Qeyri-öldürücü mübarizəsinin Müstəqilliyi əldə edə bilməsi heç də 
ağlagəlməz deyildir.(Konser və başqaları. 1986). İnqilabi Müharibənin 
Şeytanları (1839)-da Çarlz K. Whippleyə görə: "Biz əgər silahlara 
müraciət etməzdiksə, müstəqilliyə məqsədəuyğun, sürətlə, şərəflə və 
daha əlverişli şərtlər altında çatmalı idik". Uyğun üsullar bunlar 
olacaqdı: "1-ci, ədalətsiz müsadirələrə qətiyyətli və sakit imtina; 2-ci, 
aydınlıq üçün onların incikliklərinin və tələblərin açıq bəyanatları; və 3-
cü, tələblərindən doğan ixtiyari zorakılığa səbirli davamlılıq"(2). Qeyri-

---

72
zorakı mübarizənin dinamikasının hər aparıcı elementinə dair 
Whipplenin analizi Qandi və Gene Şarp-ın sonrakı fikirlərində (1973) 
faktik olaraq nəzərə alındı. Qeyri-zorakı inqilabın üstünlüklərini 
hesablayarkən, Whippl çox az həyatın itirilmiş ola biləcəyini 
deyir(silahlı mübarizədən səkkiz ilə ölənlər-1 000 lider, 10 000 adam , 
qadın və uşaq və100 000 əleyhinə ); müharibənin iqtisadi məsrəfindən 
(135 milyon dollar) və sonrakı hərbiləşdirilmənin məsrəfindən (300 
milyon dollar) qaçılmış olar; və yeni nəslin mənəvi və etik əsası daha 
yüksək səviyyədə qurmaq imkanı yaranardı. Bundan başqa, Qeyri-
öldürücü etmiş Amerika inqilabçıları köləlli cəmiyyətin davam etməsinə 
imkan verməyəcəkdilər, "aldatmaya, rüşvətə güzəştə getməyəcək, 
ölkənin ilkin sakinlərini məhv etməyəcəkdilər ", və "öz hökumətlərinin 
tərkib hissəsi olan edam da daxil olmaqla zorakılığı və cavab zərbəs olan 
sistemlərini qəbul etməyəcəkdilər" (10).  
Qeyri-öldürücü Vətəndaş Müharibəsi əvvəl mövcud idi. Vətənpərvərlər 
əzab-əziyyətə qatlaşaraq və qurban verməyə hazır olaraq sülh, qadın 
hüquqları və xüsusilə köləliyi aradan qaldırmaq üçün İngiltərəyə (1812) və 
Meksikaya (1845) qarşı müharibələrdə çalışırdılar. Onlar arasında qadınlar 
və kişilər, qara və ağ dərililər, dini və dünyəvi şəxslər var idi.(Kuney və 
Miçalovski 1987: 20-33; Lind və Lind 1995: 13-41). Qeyri-öldürücü 
abolisionistlərinin səyləri şimali qanunverici orqanlarda azadlıq 
qanunlarına keçiddə müvəffəq oldu. Sərhəddə, Kvaker Con Vulman-ın 
(1720-72) peyğəmbərcəsinə işçi qüvvələrini azadlığa çıxarılmasını davam 
edərək, cənubi dövlətlərdə bəzi qul sahibləri dini və ya iqtisadi əsaslarda 
onların qullarını azad etməyə razılaşdırılırdı. Qeyri-öldürücü qurtuluşu 
ağlagəlməz deyildi. 1777-ci ildə Britaniyalıların ev köləliyini, 1807-ci ildə 
qul ticarətini, 1833-cü ildə Britaniya imperiyası boyu quldarlığı aradan 
qaldırmalarından bəri Kanada kimi ana ölkəsi assosiasiyasının bəzi 
formasını saxlaması misalında köləlik Birləşmiş Ştatlarda sülhlə aradan 
qaldırıla bilərdi. 
Vətəndaş Müharibəsi (1861-65) ərzində, öldürməyə şüurluı etiraz 
üçün şərtlər Konfederasiyanın (1862) və İttifaqın (1864) qanun 
layihələrinə hərbi partizanların işgəncə, həbs, edam, qətl kimi sui-
istifadələrindən sonra daxil edildi. Baxmayaraq ki, bəzən qanunlar 
intiqamçı aşağı səviyyələrlə, bir araya sığmayan tərzdə tətbiq edilirdi, 

---