Azerbaijan-ngps

79
Britaniyalı qadın həbs edilir (Harries Cenkins 1993: 77). Kollektiv 
olaraq qadınlar insan hüquqları militarist cinayətkarlıqlarına (Plaza de 
Mayonun Anaları, Buenos-Ayres), etnik qırğınlara (Qara geyinmiş 
qadınlar, Serbiya), nüvə müharibəsi hazırlığına (Greenham Qadınların 
Ümumi Sülh Düşərgələri, Britaniya), ekoloji dağılma (Chipko ağacları 
qucaqla hərəkatları, Hindistan) və bir çox başqa ədalətsizliklərə 
(MakAlister 1982, 1988; Morqan 1984; Foster 1989) qarşı böyük güc 
nümayiş etdirdilər. Coan V. Bondurant (1969), Elis Boulding (1980; 
1992) və Berenic A. Karroll (1998) kimi alimlər qətl əleyhinə sosial 
keçidi irəlilədən biliklər gətirdilər. 
 Kollegial gender cütlüklər, evli olub-olmamalarından asılı olmayaraq 
qətl əleyhinə transformasiya naminə mübarizələrində qarşılıqlı dəstək 
göstərirlər: Kasturba və Mohandas Qandi, Koretta Skott və Martin Lüter 
Kinq, Jr, Dolores Hyuerta və Cesar Çeyvz, Doroti Day və Piter Maurin, 
Franses May Witherspoon və Çarlz Recht, Elizabet MakAlister və Filip 
Berrigan. 1986 qətl əleyhinə Filippində demokratiya müdaxiləsində 
birgə gender gücü rahibələr, keşişlər, sıravı qadın və kişi birliyində 
əksinqilabi hərbi qantökmə diktaturasına və təhdidinə qarşı durmaq üçün 
çox əhəmiyyətlidir.(Santyaqo, A.S. 1995). Qlobal baxışlardan, 
bəşəriyyətin qətl əleyhinə bioqrafiyasında kişi və qadınlar hamının 
ehtiyaclarına hörmət edən, ölüm törətməyən, sadəcə cəmiyyətləri 
yaratmaq bacarıqları olan insan varlığı kimi ruhlandırır. 
Qətlsiz Cəmiyyət üçün imkanlar 
Qətl əleyhinə cəmiyyətin imkanının kökləri insan təcrübəsi və 
yaradıcı qabiliyyətindən başlanır. İnsanların böyük əksəriyyəti 
öldürməyib və öldürmür. Biz təbiətən öldürməyə məcbur edilməsək də 
qətl törətməkdə ən bacarıqlısıyıq. Kifayət qədər riayət edilib-
edilməməsindən asılı olmayaraq , böyük mənəvi ənənələri öyrədən əsas 
mahiyyət: həyata hörmət et, öldürmə-dir. Ən zorakı vəziyyətin təsiri 
altında öyrədilən bu təlim insanların şüurlarına tabe olmaqla tam sədaqət 
ilə cavab vermək bacarıqlarını nüayiş etdirir. Öldürmə baş vermiş zaman 
elmi yaradıcılıq potensialı onun səbəblərini başa düşmək üçün 
araşdırmalar apararaq söz verir ki, o səbəbləri necə yox etmək və ölümlə 

---

80
nəticələnən hadisələrdən necə özünü və cəmiyyəti azad edilməsi 
yollarını axtarmağa çalışır. 
Qətlin əleyhinə cəmiyyətinin formalaşdırılmasının prototip 
komponentləri qlobal təcrübədə artıq olmuş və indiki zamanda da 
mövcuddur. Onlar xəyalların məhsulu deyildirlər. Qətlin əleyhinə 
prinsiplərinə əsaslanan dini, mədəni , siyası, iqtisadi təşkilatlar insan 
evladının keçdiyi təcrübədən mənbə alıb. Ordusuz, edamsız və faktik 
olaraq silahsız cəmiyyətlər mövcuddur. Qətlin əleyhinə olan, 
bəşəriyyətin sağ qalmasını və rifahını hədələyən problemləri həll etməyə 
həsr edilmiş təşkilatları və hərəkatlar var. Qətlin əleyhinə tarixi təcrübə 
indi və gələcəkdə baş verə biləcək hadisələrin dəyişilməsi barədə 
bilikləri təmin edir. Qətlin əleyhinə həsr edilmiş həyatlar böyük miraslar 
olaraq keçmişi və hazırkı zamanı öz işləri və qoçaqlıqları ilə ruhlandırır 
və təlimatlandırır.  
Əgər istənilən adamlar kombinasiya olunub, uyğunlaşmağa qərara 
alarsa, qlobal insan təcrübəsində artıq mövcud olan komponentlərə 
yaradıcılıqlarını əlavə etmək istərsə, qətlin əleyhinə cəmiyyətinə kifayət 
qədər yaxınlaşma həqiqətən də mümkünlük həddindədir. İmkanı təsdiq 
etmək, əlbəttə əminliyə zəmanət vermək deyil, lakin mümkünsüz nəyin 
isə olması anlayışına əngəllər yaratmaq və biz insanların qətlin əleyhinə 
qlobal dəyişilməsi bacarığımıza olan inamımızı gücləndirməkdir.  

---

81
Fəsil 3
Siyasət Elmi üçün Amillər 
Zor işlətməkdən imtina yalnız dinin məsələsi deyildir. 
Zor işlətməkdən imtina yalnız cəmiyyətin məsələsi deyildir. 
Zor işlətməkdən imtina hakimiyyətin elmidir.
  
G. Ramachandran 
 
Siyasət elminin-politologiyanın ali fənni olaraq qətlin əleyhinə 
cəmiyyətinin mümkünlüyünü anladan amillər nələrdir? Əgər qətlin 
əleyhinə potensial imkanının fərziyyəsi ölüm törətməkdən 
qaçılmamazlıq ehtimalı əvəz etdisə, siyasət alimləri hansı yeni elmi 
yaratmağa can atar? Hansı dəyərlər bizi ruhlandırar və işimizə bələdçilik 
edərdi? Biz hansı faktları axtarardıq? Hansı izahedici və proqnozlaşdıran 
nəzəriyyələr tədqiq edərdik? Hansı biliyin istifadəsini iz 
rahatlaşdırardıq? Biz özümüzü və başqalarını öyrədərdik necə 
maarifləndirərdik? Hansı təşkilatları biz tikərdik? Və biz kəşflərin, 
əsərlərin, paylaşmanın proseslərində qətlin əleyhinə dünyası naminə 
qətlin əleyhinə cəmiyyətlərini anlamaq üçün bilikləri bölüşərək və 
istifadəsi üçün başqaları ilə necə birliyə girə bilərik? 
Qəbul edilən qətlin əleyhinə cəmiyyətinin əldə edilə bilməsi qətlin 
əleyhinə yaradıcılıq potensialısına intizam dəyişikliyini nəzərdə tutur. O 
zorakılığın (öldürmək) qəbulu siyasətinin təcrübəsi və elm üçün 
öldürmənin məqsədə uyğun -imperativ olduğunu təsdiqləyən Weberiyan 
doqmasını araşdırır və o qətlin əleyhinə etikası onlarla uyğunsuzluq 
təşkil edir. O, əvvəlcə ağlasığmazlıq baxımından ən cüzi problem 
yaradır.  

---

82
Qətlin əleyhinə Siyasi Analizin məntiqi 
Qətlin əleyhinə siyasət elmi nümunəsinin yerdəşmələri Qeyri-
öldürücü siyasi analizinin dörd məntiqi hissəsini nəzərdə tutur. Biz qətlin 
səbəblərini bilməliyik; qətlin əleyhinə olmanın səbəbləri; öldürmək və 
qətl törətmənin əlryhinə olmanın aralarındakı keçidin səbəbləri; və tam 
öldürmə olmayan cəmiyyətlərin xüsusiyyətləri.  
Nə qədər paradoksal olsa da, öldürməni başa düşmək ehtiyacı adi 
zorakılığı qəbul edən intizamdan daha çox qeyri-öldürücü siyasət elmi 
üçün doğur. Bu qabarma ölümlülük və onun tərəfdaşlarının iştirak 
etmədikləri qeyri-öldürücü şərtləri vasitəsi ilə töhfə verməyin 
məqsədindən törəyir. Harada ki, öldürmə qaçılmaz və məqbuldur, 
kiminsələri anlamağa və ölümlə nəticələnmənin səbəblərini yox etməyə 
az tələbat duyulur. Baxmayaraq ki, problematik səslənir, burada 
təhlükəsizlik hissi duyulur, son analiz ehtimalı olaraq "mən/biz sizi 
öldürəcəyik/". Harada ki bu ehtimal iştirak etmir, öldürmənin səbəblərini 
anlamaq və yox etmək sağ qalmaq və rifah naminə tamamilə mühümdür. 
Səbəb və şərtlərin konsepsiyası qeyri-öldürücü analizinin mərkəzidir. 
Harada baş verməsindən asılı olmayaraq, qətlin genosiddən atom 
məhvetməsinə qədər proseslərin mürəkkəb və qarşılıqlı asılı olan səbəbini 
və effektini başa düşməyə ehtiyac duyulur. Öldürücü hər hadisə səbəbinin 
izahını tələb edir. Biz kimin kimi öldürməsini, necə, harada, niyə və hansı 
zəmində, fərdi, vəziyyətlərin mahiyyətini, sosial səbəbləri və 
nəticələri.bilməliyik. Və əlbəttə ki, biz intensiv,ehtiyatlı tipoloji izah üçün 
öldürmə ilə nəticələnmənin səbəbinin kəsişən əlaqəsinin aşkar etməliyik. 
Oxşar şəkildə, biz öldürməyin əleyhinə çıxmağın səbəblərini başa 
düşməyə çalışırıq. İnsanlar niyə görə öldürmür? Niyə insan öz həyatında 
qətlin aleyhinə çıxır? İnsanlar nəyə görə özllərini qətlin əleyhinə olan 
prinsiplərə etibar etmişlər? Nəyə görə bəzi adamlar tarix boyu sürgün , 
məhrumiyyət , həbs, işgəncə, təhrif və qətlə qədər ölümün təhdidləri, 
edam və kütləvi qırğınlar, istehza ilə üzləşərkən həyatın öldürmə 
üzərində prinsiplərinə keçirilən? Niyə onlar polislər yaratdır təcrübədən 
keçirir və təşkilatlar yaradaraq qeyri-öldürücüyi son nəticə etibarı ilə 
qətldən imtinaya nail olmaq istəyirlər? 
Bundan başqa, fərdi və kütləvi olaraq öldürməkdən imtinaya qədər və 
qətlin əleyhinə olmaqdan öldürməyə qədər keçidin səbəbləri nədədir? 

---