Azerbaijan-ngps

83
Qatillərin insan həyatına qəsd etmək arzusundan gətldən imtina 
edilməsinə qədər fikir dəyişikliklərinin səbəbi nədədir? Niyə görə 
əsgərlər pasifistlərə çevrilir, inqilabçılar qırğın törətməkdən imtina edir 
və qatillər qeyri-öldürücük prinsipinə üstünlük verir? Niyə görə 
düşüncələr, şəxslər, liderlər, təşkilatlar və siyasətlər qətl törətməkdən 
imtina etməyə keçid aldılar? Və niyə qeyri-öldürücüyə əvvəlcədən etibar 
edən şəxslər edamların dayandırılması, qantökmələrin bəzi dövlətlərdə 
aradan qaldırıldığı vaxtda qətldə şəxsən iştirak edir? Qətldən imtinanın 
araşdırmaları dönməz, pilləli irəliləməni qəbul etmir. Qeyri-öldürücü 
şərtlərinə keçiddə təsir dairəsinin, kəmiyyət və səbəbləri başa düşməsi 
Qeyri-öldürücü dəyişikliyinə keçidin asanlaşması üçün mühümdür. 
Bütün cəmiyyətlərə diqqət struktur komponentlər vasitəsilə adamlar 
tərəfindən yönəldilir. 
Qeyri-öldürücü siyasi araşdırmasının dördüncü tələbi onlar arasında 
tamamilə öldürmə olmadan cəmiyyətlərin xüsusiyyətlərini və 
oralarındakı müxtəlifliyin ilkin ehtimalını başa düşməkdir. Hazırkı insan 
ixtiraçılığını nəzərə alsaq yaxın cinslilik ehtimalına heç bir zərurət 
yoxdur. Bu dördüncü tələb ola bilsin ən yaradıcı məsələni təqdim edir, 
baxmayaraq ki, bütün çağırış son yaradıcılıq potensialıdır. İlk üç tələb 
tarixi və ya müasir mühitlərdən alınan nəticələrin təsdiq etməsidir. 
Dördüncü tələb etik olaraq proqressiv biliklərin araşdırmaların 
birləşdirilərək kombinə edilməsini məqbul sayır, potensial olaraq əldə 
edilə bilən olub və bəzən ilkin ehtimalda fərdi, sosial və qlobal həyatın 
şərtlərini fərz edir. Bu, şair Valt Vitmanın söylədiyi kimi, bizə meydan 
oxuyur: "kənarına tullanmaq yaxın olmaq deyildir" (Vitman 
1977[1855]": 71).
Belə hesab edilir ki, indiyədək öldürməyə meylli xüsusiyyətlərin 
məhdudlaşdırıldığı heç bir cəmiyyət insanların qadir olduğu qeyri-
öldürücü keyfiyyətlərinin diapazonunu hələ tam nümayiş etdirməmişlər. 
Ancaq qlobal miqyasda tarixi və müasir təcrübələrə görə və istənilən 
cəmiyyət üçün qeyri-öldürücüyin yeni imkanlarını birləşdirən bacarıqlar 
nümayiş etdirilə bilər. Bundan başqa, belə təcrübə yolu ilə itilənən 
anlamlar mövcud olan şərtlərdən qətl törətməyən cəmiyyətləri başa 
düşməyin qətl olmadan ehtimal olunan proseslərinin arzu olunan 

---

84
xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək üçün "saf nəzəriyyə"-nin 
araşdırmalarına ehtiyac duyur. 
İndiyədək praktik tətbiqlərə (riyaziyyat, fizika və iqtisadiyyatda 
olduğu kimi) töhfə olaraq saf nəzəriyyənin inkişafını həvəsləndirən 
elmlərdən fərqli olaraq, siyasət elmi qabaqcıl nəzəri təxəyyülə qarşı 
anlaşıqsız olmağa meylli olmuşdur. Bu xüsusilə zorakılıq tətbiq edilmiş 
hallar üçün doğrudur. Zorakılığı qəbul edən siyasət elmi qətlin əleyhinə 
çıxan yaradıcılıq potensialına əngəl törədir. Geriləyən "Utopik", 
"idealist" və "qeyri-realist" kimi qəbul edərək, onu professional təlimin 
tərkib hissəsinə daxil etməyən siyasət elmi sonsuz tələf olmalarla təcrid 
olması ilə ittiham edilir. Qeyri-öldürücü yaradıcılığı potensialı azadlıq 
vədini təklif edir. 
Öldürməkdən imtina etmə araşdırmalarından ortaya çıxan elementar 
bilik beş zona üzrə alternativlər yaratmaq səbəbindən transformativ 
tətbiq edilməsi zəruridir. Bu, öldürməyə aparan tunel şəklində kimi təsvir 
edilə bilər: 
Şəkil 1. Ölüm tuneli
 
Öldürücü zona qətlə yetirməkdən kütləvi məhvetməyə qədər 
qantökmədən ibarətdir. İctimaiyyətləşdirmə zonasında adamlar 
öldürməyi emulyasiya üçün bilavasitə modellərin müşahidəsi ilə öyrənir. 
Mədəni imkanların mövcud olduğu zonada biz öldürməyi labüd və 
qanun kimi qəbul etməyə meylliliyə sövq edilirik.  
İmkanların mənbələri arasında dinlər, siyasi "doktrinalar", triumfların 
bayram etmələri və cinayətkarlıqlar, qanuni, ailə ənənələri, kütləvi 
kommunikasiyaları və incəsənətlərdir. Struktur möhkəmlətmə zonası 
ictimai-iqtisadi münasibətləri təmin edir, təşkilatlar və material 
öldürməyə meyl oyatmaqla, həm də dəstək olur. Neyro-biokimyəvi 
uyğunluq zonası fiziki, nevroloji və beyin funksiyası faktorları və 
Neyro- 
Biokimyԥvi 
úmkanlar Zonas× 
 
 
Struktur  
Möhkԥmlԥtmԥ 
Zonas× 
 
 
Mԥdԥni 
úmkanlar 
Zonas× 
Ictimailԥüdirmԥ 
Zonas× 
 
 
Öldürmԥ Zonas× 

---

proseslərindən ibarətdir ki, yırtıcı insan bacarığına əlvə olaraq sağ  
qalmaq uğrunda öldürmək və ya qeyri-öldürücük davranışına öz 
töhfəsini verir. (Lopez Reys 1998; Morton 1999).
Qeyri-öldürücüyə keçid çərçivəsində məqsədli səylər ilə qeyri-
öldürücük alternativlərinin açıqlanması hər zonadan öldürmə tunelinin 
istiqamətlərini dəyişmək kimi aydın nəzərdən keçirilə bilər(fiqur 2) . 
Belə dəyişikliklər qeyri-öldürücünin ictimaiyyətləşdirilməsi ilə mədəni 
imkanlardan ba.layaraq ictimai-iqtisadi imkanları yenidən 
strukturlaşdırmağa qədər olmaqla öldürmə zonasında ruh ilə öln dürücü 
təhlükə yaratmayan texnoloji kəşflər arasında yerini dəyişərək laydın 
sezilə bilər ki, bu da qətlə yetirməyən yüksək texnologiya müdaxilələri, 
onların istehsalı, yenilik üçün öldürülməyə tələbat, klinik, farmakoloji, 
fiziki və özü transformasiya olunan bioloji əks əlaqə müdaxilələrində 
öldürməyə bioloji yönüllülükdən azad edilir.
Şəkil 2. Qeyri-öldürücü alternativlərin tunelinin açıqlanmış forması: 
 
 
Qeyri-öldürücü Addımlarının Prinsipləri 
Qeyri-öldürücü siyasi araşdırmalarının məntiqi cəhətdən tələb edilən 
biliklərinin axtarışları bir nöqtədə birləşən zonalar halında olduğu kimi, 
Qeyri-öldürücü alternativləri ilə əlaqəli olduğu üçün, qeyri-öldürücü 
paradiqması dəyişikliyi qlobal siyasətə gündəlik həyatdan fərdi və sosial 
qərarlara dəstək olmaq üçün prinsiplərin təkmilləşdirilməsini tələb edir. 
Bunlar praktik təcrübəni və tədqiqat modelləşdirmələrini kombinasiya 
edən eksperimental təsdiq etmə yanaşması ilə başlana bilər. Bu, hərbi 
insan kompüteri və "virtual reallıq" döyüşü modelləşdirmələri misalında 
artıq uzun zamandır ki, başlanmışdır. 
Neyro- 
Biokimyԥvi 
úmkanlar Zonas× 
 
 
 
Struktur  
Möhkԥmlԥtmԥ 
Zonas× 
 
 
 
Mԥdԥni 
úmkanlar 
Zonas× 
Ictimailԥüdirmԥ 
Zonas× 
 
 
Öldürmԥ Zonas× 
85

---