Azərbaycan atatürk məRKƏZİ

Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 
 
 
81 
yaxından  yardımı  və  hərbi-texniki  köməyi  ilə  tarixi  Azərbaycan 
ərazisində  özlərinə  Dövlət  qurdular.  Sonralardan  isə,  haylar 
―Yersiz  gəldi,  yerli  qaç!‖  devizi  ilə  çıxıĢ  etməyə  baĢladılar... 
Beləliklə  də,haylar  tarixi  havadarlarının  köməyi  ilə  Azərbaycan 
torpaqlarının  hesabına  ərazisi  29  min  kv.km  olan  Ermənistan 
dövlətini qurdular... 
 
Lakin haylar bununla da kifayətlənməyib, sabiq SSRĠ im-
periyasının Mərkəzi höhumətinin havadarlığı ilə 1988-ci ildə azər-
baycanlıları  tarixi  Vətənlərindən-indiki  Ermənistandan  çıxardılar 
və 1989-cu ilin fevral ayından etibarən Azərbaycana qarĢı ərazi id-
diaları  ilə  çıxıĢ  etdilər.  Mərkəzi  Moskva  höküməti  isə,  haylara 
―gözün üstə qaĢın var‖ demədi... 
 
Beləcə  də,  haylar  1992-1993-cü  illərdə  rus  ordusunun 
havadarlığı ilə 26 fevral 1992-ci ildə Xocalı Ģəhərini yerlə-yeksan 
etdilər, Ģəhər əhalisinə qarĢı soyqırım törətdilər. Həmçinin, Azər-
baycanın tarixi torpaqları olan Dağlıq Qarabağı (Azərbaycanın sa-
biq Qarabağ xanlığının ərazisi) və onun ətraf rayonlarını iĢğal et-
dilər. Bu da ölkə ərazisinin 20 %-ni təĢkil edir. Bu ərazilərdəm 1 
milyon  nəfərdən  çox  dinc  yerli  əhali  doğma  dədə-baba  torpaq-
larından  məcburən  qovuldu,  didərgin  salındl...  On  minlərlə  dinc 
əhali iĢğalçı haylar tərəfindən öldürüldü,Ģikəst edildi... 
 
Doğma  Vətənində  didərgin  düĢən  1milyondan  çox  əhali 
qaçqınlıq  və  köçgünlük  Ģəraitində  yaĢamağa  məcbur  oldu-
lar...Burada bir məqamı da qeyd etmək yerinə düĢərdi: Məlumdur 
ki, Azərbaycan əhalisinin sayı 1989-cu ildə 7.021.200 nəfər, 2010-
cu ilin yanvarında isə 9 milyon nəfər olmuĢdur. Yəni, son 21 ildə 
qaçqınlıq və məcburi köçkünlük Ģəraitində yaĢamağa məcbur olan 
əhalinin  təbii  artımı  təxminən  300  min  nəfərə  yaxın 
olmuĢdur.Çünki  hüquqi  baxımdan  qaçqınlıq  və  köçkünlük 
Ģəraitində  doğulan  körpələr  –  vətəndaĢlar  da  qaçqın  statusuna 
malik  olmalıdır...  Deməli,  hal  –hazırda  Azərbaycan  əhalisinin  1 
milyon 300 min nəfəri məcburi qaçqınlıq və köçkünlük Ģəraitində 
yaĢamaqdadır...Bu  əhali  indi  də  doğma  isti  ocaqlarına  qayıtmaq 

---

Mədəd Çobanov 
 
 
82 
arzusu  ilə  yaĢayırlar...  Bir  sözlə,  1,3  milyon  nəfər  Azərbaycan 
vətəndaĢlarının insani hüquqları və əsas azadlıqları pozulmuĢdur... 
 
Lakin  Azərbaycanın  ermənilər  tərfindən  iĢğal  olunmuĢ 
ərazilərinin  təcili  qeyd-Ģərtsiz  azad  edilməsi  ilə  əlaqədar  olaraq, 
BMT  Təhlükəsizlik  ġurasının  4  Qətnaməsini  1992-ci  ildən  bəri 
Ermənistan,  hələ  də,  icra  etməyibdir.  BMT-nin  Təhlükəsizlik 
ġurası da, Minsk qrupu da, digər beynəlxalq təĢkilatlar da, hətta, 
dünyanın digər aparıcı dövlətləri də ―çox ərköyünlüklə müdafiə‖ 
etdikləri  ermənilərə  ―yazıq  xalq‖  kimi  baxırlar  və  hətta,  təca-
vüzkar Ermənistana hərtərəfli yardım edirlər...Onlar təcavüzkarla 
(Ermənistanla)təcavüzə  məruz  qlana  (Azərbaycana)  eyni  priz-
madan baxırlar, ədalətlə ədalətsizliyi obyektiv halda qiymətləndirə 
bilmirlər, bəlkə də, istəmirlər; bu problemin həllinə ikili standartla 
yanaĢırlar.... 
 
Bax,  budur!  Qərbin  Dünya  xalqlarını  qloballaĢması  haq-
qında  irəli  sürdüyü  ―mədəni  müstəmləkəçiliyin‖  acı  nəticələri-
dir!!! 
 
Yuxarıda  qeyd  olunanlardan  göründüyü  kimi,  XX  əsrin 
sonu  və  XXI  əsrin  əvvəllərində  faktiki  olaraq,  ―mədəniyyətlərin 
müharibəsi‖ baĢlamıĢdır; Qərb (Avroatlantik) mədəniyyəti özünü 
yerdə  qalan  dünyanın  mədəniyyətlərinə  qarĢı  qoymuĢdur...  Bəzi 
alimlər, o cümlədən, F.Fukuyama, ― Polemika o statiyekonets is-
torii‖  (Dialoq-,səh.13),  Ġ.Vallerstayn,―Analiz  mirovıx  sistem  i 
situasiya  v  sovremennom  mire‖  (səh.49-51),  P.Dж,Vyukenen 
―Smert  Zapada‖  və baĢqaları  belə  hesab  edir  ki,  ―mədəni-infor-
masiyalara‖    və  müharibələrin  əsas  dağıdıcı  xaraxterinə  baxma-
yaraq,  nəticələr  çox  fəlakətli  və  faciəli  ola  bilər:  ola  bilsin  ki, 
yalnız  ayrıca  bir  imperiya  yox,  bütövlükdə  mədəniyyətlər  məhv 
olsun.  Bu  mülahizələrdən  belə  qənaətə  gəlmək  olar  ki,  Qərbin 
―qloballaĢma‖siyasəti,  ilk  növbədə,  ġərqə-enerji  ehtiyyatlarına 
malik olan və sürətlə inkiĢaf edən Müsəlman aləminə, o cümlədən 
də, Türk dünyasına qarĢı istiqamətləndirilmiĢdir... 
 
Dünyada  belə  halların  baĢ  verməməsi  üçün  Dünya 
xalqlarının    ―QloballaĢma‖sına  müxtəlif  aspektlərdən  yox, 

---

Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 
 
 
83 
hərtərəfli  baxılması  və  araĢdırılması  ön  plana  çəkilməlidir.  Bir 
sözlə,  mədəniyyətlərin  inkiĢaf  tarixinə  Ümumdünya  tarixi  və 
mədəniyyətləri  və  s.  kontekstlərdə  müxtəlif  mədəniyyətlərin 
dəyərləri qarĢılıqlı təsir və qarĢlıqlı əlaqələr və əlavələr sistemi də 
araĢdırılmalıdır. O cümlədən də, Türk dünyasının ―QloballaĢması‖ 
na da bu yönümdə yanaĢılmalıdır. 
 
Deməli, mədəniyyətlər öz mahiyyətinə görə Ümumdünya 
tarixinin,  o  cümlədən,  Ümumtürk  tarixinin  də  təxirə  salınmaz 
tədqiqat obyekti olmaıdır. Çünki,  QloballaĢma bir tərəfdən vahid 
proses  olsa  da,  digər  tərəfdən  üzvlərinə  ayrılan  proses  olmaqla 
qarĢılıqlı əksliklərin inkiĢaf vektorudur (miqdar və istiqaməti olan 
kəmiyyət).  Bu  mənada,  qloballaĢma  prosesinə  mədəniyyətlərin 
qarĢılıqlı təsirinin və qarĢılıqlı əlavələrinin nəzərə alımasına tarixi 
aspektdə baxılması zəruridir. 
 
Əlbəttə,  bütün  bunlar  türk  xalqlarının  əvvəlcə  öz 
aralarında  qloballaĢması  prosesində  də  nəzərə  alınmalıdır...Bu 
planda Rusiya sivilizasiyasından  (mədəniyyətlərindən) bəhs  edən 
A.S.Axiezerin  aĢağıda  qeyd  olunan  mülahizəsini  daha  düzgün 
hesab  etmək  olar:  təĢəbbüslər  arasında  manevr  edərək,  sabitləĢ-
mək  və  möhkəmlənmək  üçün  özünün  təqim  etdiyi  mədəniləĢdir-
mə  layihəsini  bütün  insanlığa  aid  etməklə,    ayrı-ayrı  xalqlarının 
təqdim  etdiyi  xüsusi  layihəsinin  gələcək  nəticələrinin  varlığını 
potensial təhlükə altında qoyur (səh.220). 
 
Hamıya yaxĢı məlumdur ki, Rusiya Federasiyasında XV-
XVI  əsrlərdən  bəri  çoxmillətli  və  çoxsaylı  xalqlar  yaĢayır,  hal-
hazırda onların sayı 120-dən çoxdur. Həmin xalqların hər birinin 
ana  dili,  mədəniyyəti  və  adət-ənənələri  vardr...  Odur  ki,həmin 
xalqların  hamısı  üçün  eyni  qloballaĢma  planı  hazırlamaq  və 
hamının  bir  sərəncamla  qloballaĢma  axınına  qoĢulması  qeyri-
məntiqi görünür.Rus dilində bir ifadədə deyildiyi kimi,bu ―makro 
Ģovinizm‖ ideyaları və qatı müstəmləkəçilik siyasəti yeritməkdən 
baĢqa  bir  Ģey  deyildir.  Bizim  mülahizəmizə  görə,  dünya  xalqla-
rının  və  ya  bölgə  xalqlarının,  (o  cümlədən,  Rusiya  Federasiya-
sında  yaĢayan  Türk  xalqları  əvvəlcə  üz  aralarında  qloballaĢma 

---