Azərbaycan dili 8

---

- Bəli, mən, - deyə fermer cavab verdi.
- Mənim sizə borcum nə qədər olacaq?
- Xətrimə dəyməyin, cənab. Siz mənə borclu deyilsiniz, çünki mən hər bir normal
insanın edəcəyi hərəkəti yerinə yetirdim.
- Yox, bilirsiniz, oğlum mənə çox əzizdir. İstədiyiniz məbləği deyin.
- Mən daha bu mövzu barədə danışmaq istəmirəm. Sağ olun.
Fermer getmək üçün geri döndü. Bu zaman onun oğlu evdən çıxdı.
- Bu sizin oğlunuzdur? - varlı qonaq soruşdu.
- Bəli, - fermer fərəhlə oğlunun başını sığalladı.
- Gəlin belə edək. Mən sizin oğlunuzu özümlə Londona aparım, onun təhsil haqqını
ödəyim. Əgər o, atası kimi alicənabdırsa, onda nə siz, nə mən bugünkü
hərəkətlərimiz üçün heyifsilənməyəcək, peşman olmayacağıq.
Bir neçə il keçdi. Fermerin oğlu əvvəl məktəbi, sonra Tibb Universitetini bitirdi. Bir
müddətdən sonra o penisilini kəşf edən insan kimi bütün dünyada tanındı. Bu,
Aleksandr Fleming idi.
Müharibə başlamazdan əvvəl bahalı London klinikalarından birinə həmin varlı
cənabın ağır formada sətəlcəm olmuş oğlunu gətirmişdilər.
...................................................
Fleminqin təhsil pulunu ödəyən həmin varlı kişinin adı Randolf Çörçil idi. Onun oğlu
isə iki dəfə Fleminqlər ailəsi tərəfindən ölümdən xilas edilən, sonradan İngiltərənin
baş naziri olmuş Vinston Çörçildir. Sonralar hər dəfə bu hadisəni xatırlayan V.Çörçil
deyirdi: “Bütün əməllərin sənə qayıdır”.
“Dünyanı dəyişən 100 adam” jurnalından
Fermerin sözlərinə
əsasən onu xarakterizə
edin.
Sizcə, bu dəfə oğlanı nə
xilas etdi? Nöqtələrin
yerinə hansı cavab
olmalıdır?
Çörçil bununla nə
demək istəyirdi?

---

1.  Mətndəki əsas fikri müəyyən edin və münasibət bildirin.
2.  Mətni bitkin hissələrə bölün və adlandırın.
3.  Mətndə sizin üçün maraqlı olan hansı faktlar var?
4.  Mətndə təsvir olunan hadisələrin məntiqə uyğun olub-olmadığını əsaslandırın.
5.  V.Çörçil haqqında məlumat toplayıb qısa şərh yazın.

---

6.  Mətn üçün açar sözlər seçin. Fikirlərinizi əsaslandırın.
7.  Fermer, centlmen sözlərinin leksik mənalarını izah edin.
8.  Mətndəki birinci cümlədə necə? sualına cavab verən cümlə üzvünü tapın.
Həmin cümlə üzvünə təyin demək olarmı? Fikrinizi əsaslandırın.
9.  Cümlələrdə fərqləndirilmiş sözlərə sual verin və uyğunluğu müəyyən edin.
tamamlıq təyin ?
Həqiqi dostluq mənəvi fədakarlıqdır. (T.Əhmədov)
Düşmənini öldürmək əvəzinə onu şəfqət və
məhəbbətlə yola gətir. (C.Allen)
Səadət kamalla yetişər başa 
Xalqa hörmət elə, ədəblə yaşa. (N. Gəncəvi)
Ağılla dərk edirik nöqsan cəhətləri biz 
Nöqsanını dərk edən ağıllıdır, şübhəsiz. (A.Bakıxanov)
O, skamyada oturmuş qocaya mərhəmətlə baxır, 
ona necə yardım edəcəyini düşünürdü.
O, soyuqdan və həyəcandan əsirdi.
Heç qorxmayır soyuqdan 
Çöldə qoçaq uşaqlar. (T.Mütəllibov)
Böyük düşüncələr böyük hislərdən yaranır. (F.Lamşfuko)
✔
 Sizcə, sual işarəsinin yerində hansı cümlə üzvünün adı yazılmalıdır?
Zərflik hərəkətin icrasını və əlamətin meydana çıxmasını müxtəlif
cəhətlərdən izah edir.
Zərflik hərəkətin tərzini, zamanını, yerini, miqdarını (dərəcəsini),
səbəbini, məqsədini bildirir.
10.  Mətndə fərqləndirilmiş hissədə zərflikləri tapıb onların xəbəri hansı baxımdan
izah etdiyini araşdırın.

---

11.  10-cu tapşırıqdakı şərtin izahından istifadə edərək sxemi şərh edin.
Zərflik, əsasən, feili xəbərə, bəzən də ismi xəbərə aid olur.
Müqayesiyə edin:
Elə danış ki, maraqlı olsun. 
Hava elə isti (o dərəcədə, o qədər) idi ki, nəfəs almaq olmurdu.
12. 
Uyğunluğu müəyyənləşdirin.
1.  Hərəkəti müxtəlif cəhətdən izah edir.
2.  Bütün cümlə üzvlərinə aid olur.
3.  Xəbərlə idarə əlaqəsində olur.
4.  Ancaq mübtədadan asılı olur.
13.  “Bəzən təsadüflər zərurətə çevrilir” adlı nəqli inşa yazın.
a. tamamlıq 
c. zərflik 
e. mübtəda
b. xəbər 
d. təyin

---

SƏDAQƏT
Bir gün Loğmanın ağasına hədiyyə olaraq bir qarpız gətirirlər. O, xidmətçisinə: “Oğlum,
get, Loğmanı çağır!”, - deyir.
Loğman bu çağırışa dərhal cavab verib ağasının yanına gəlir.
Ağası ona hədiyyə olaraq gətirilən qarpızı kəsir və Loğmana bir dilim verir. Loğman ona
verilən dilimi bal kimi, şəkər kimi yeyir. Elə iştahla yeyir ki, ağası dərhal ikinci dilimi
kəsib ona tərəf uzadır. Beləcə dilimlər bir-birini izləyir və Loğman bütün qarpızı yeyir.
Yerdə yalnız bir dilim qalır.
Ağası: “Bunu da mən yeyim, baxım görüm necə şeydir, hər halda, bu, çox dadlı bir
qarpızdır”, - deyir.
Çünki Loğman elə ləzzətlə, elə iştahla yeyirdi ki, görənlərin də iştahası açılırdı.
Loğmanın ağası son dilimi yeyər-yeməz qarpızın acılığından ağzını atəş sarır, dili
uçuqlayır, boğazı yanır.
Qarpızın acılığı onu çaşdırır. Sonra isə Loğmana deyir:
Belə bir zəhəri necə oldu ki, dadlı-dadlı yedin? Belə bir qəhri necə oldu lütf etdin? Bu
necə səbirdir? Nə üçün səbir etdin? Sanki canına qəsdin var! Nə üçün bir şey
söyləmədin? Nə üçün “bir az səbir et, indi yeyə bilmərəm” demədin?
Loğman bu cavabı verir:
- Sənin nemətlər bağlayan əlindən o qədər ruziləndim ki, utandığımdan ikiqat oldum.
Buna baxmayaraq, əlinlə verdiyin bir şeyə, ey mərifət sahibi, “bu, acıdır, yeyə
bilmərəm” deyə bilmədim. Əgər bu qədər bir acıya dözə bilməyib fəryad edərəmsə,
bütün zərrələrim torpağa qarışsın. Şəkər bağışlayan əlinin ləzzəti bu qarpızdakı
acılığı heç saxlayarmı? Bu sizə - məni öyrədənə olan sevgimin gücündəndir.
Sevgidən acı dadlanar, sevgidən mis qızıl olar. Sevgidən bulanıq, çöküntülü sular
dumduru bir hala gələr. Sevgidən dərdlər şəfa tapar. Sevgidən ölülər dirilər,
Loğman hansı
tarixi şəxsin
ümumiləşmiş
surətidir?
Sizcə, ağası nə
üçün bir dilimi
özü üçün saxlayıb
qalanlarını
Loğmana verir?

---