Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
1.2. Müəssisələrdə dövriyyə vəsaitlərinə olan tələbatın müəyyən edilməsi (normalaşdırılması)
Dövriyyə aktivlərinə tələbatın müəyyən olunması müəssisənin fəaliyyətinin əsas vəzifələrindən biri hesab olunur ki, butələbatın optimal həddi müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsizliyini, maksimal işgüzar aktivliyini, istifadədənkənar pul vəsaitlərinin aradan qaldırılmasını təmin etməlidir.
Dövriyyə kapitalına tələbat müəyyən olunan zaman bu vəsaitlərin ehtiyatlarının aşağıdakı əlamətlər nəzərə alınaraq planlaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur:
İstehsal imkanları;
Bazarın təhlili;
Tələb və təklifin il ərzindəki bölüşdürülməsi;
Müəssisənin kredit siyasəti və s.
Dövriyyə vəsaitlərinə olan tələbatın hesabatı tərtib olunan zaman bəzi amillər nəzərə alınmalıdır. Bu amillərə aşağıdakılar aid oluna bilər: 1)
İnflyasiyanın yüksək həddində xammal qiymətində ola biləcək dəyişikliklər nəzərə alınaraq, dövriyyə kapitalına olan tələbatın bir neçə variantının hazırlanması; 2)
3)
İstifadə olunan normativlərdə mövsümi və digər dəyişikliklərin nəzərə alınması.
Dövriyyə kapitalına tələbatın müəyyən olunmasında müxtəlif metodlardan istifadə olunur. Bu metodlar aşağıdakılardır:
ABC metodu;
Sifarişlərin optimal qrupunun müəyyən olunması
Ehtiyatların optimal səviyyəsinin qorunub saxlanılması
Hesablanmış tələbatın texniki qiymətləndirilməsi
Dövriyyə vəsaitlərinin normalaşdırılması
İlk qeyd etdiyimiz metod olan ABC metodunun istifadəsi daha çox geniş çeşiddə xammal və material sərf olunan istehsalata malik böyük sənaye müəssisələri 15
üçün xarakterik hesab olunur.Materialların əhəmiyyətliliyi baxımından bu metodun tətbiqində onları üç qrupa ayırırlar:
A-ən qiymətli resursların dəqiq uçotu və ona nəzarət;
B-müəssisə üçün ən əhəmiyyətli əmtəə-material ehtiyatının uçotu və ona nəzarət;
nəzarət.
İkinci qeyd etdiyimiz metod olan sifarişlərin optimal qrupunun müəyyən olunması metodunun tətbiqində əsas məqsəd məcmu xərclərin minimal həddi ilə istehsal prosesinin fasiləsizliyinin təmin olunmasıdır. Bu metodun tətbiqi əsasən aşağıdakı hallar üçün uyğundur:
Xammal və materialların mütənasib istifadəsində;
Daha qiymətli və vacib xammal və materiallar üçün;
Böyük həcmli mallara güzəştlərin tətbiqi zamanı;
Minimal mal qruplarının fasilələrlə tədarükündə;
Tədarükün nəqliyyat vasitələrinin yükqaldırma qabiliyyəti ilə bağlı olaraq azaldılmasında.
Üçüncü metod olan ehtiyatların optimal səviyyəsinin qorunub saxlanılması əsasən aşağıdakı hallarda istifadə edilir:
Saxlanılan ehtiyatların həcminin kiçik olması halında;
Dərhal bazardakı dəyişikliklərə münasibət bildirildiyi halda;
Tədarükün yalnız nəzərdə tutulan müddətdə həyata keçirilməsi halında.
Ehtiyatların optimal səviyyəsinin müəyyən olunması metodunda əsas məsələ ondan ibarətdir ki, sifarişlərin ölçüsü ehtiyatların maksimal həcmi ilə onların faktiki səviyyəsi arasındakı fərq kimi hesablanır.
Yuxarıda qeyd olunan metodlardan dövriyyə vəsaitlərinin normalaşdırılması ən çox şərh olunan, Azərbaycanda da geniş yayılan və istifadə olunan metod hesab olunur. Müəssisə üçün bu metodun əhəmiyyəti və rolu çox böyükdür. Belə ki, bu 16
metod olmadan müəssisənin istehsal, maliyyə-iqtisadi fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması mümkün deyildir.
Müəssisə üçün istehsal-maliyyə fəaliyyətinin normalaşdırılmasında, istehsalın səmərəliliyinin artırılmasında, maddi həvəsləndirmənin həyata keçirilməsində, istehsal ehtiyatlarının aşkara çıxarılmasında dövriyyə vəsaitlərinin normalaşdırılması metodu mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Dövriyyə vəsaitlərinin normalaşdırılması - norma və normativlərin müəyyən edilməsidir. Norma dedikdə, məhsul vahidinin istehsalı üçün yol verilə bilən, minimum material məsrəfləri nəzərdə tutulur.
Dövriyyə vəsaitlərinin normasını hesablamaq üçün müəssisənin normal fəaliyyəti şəraitində bu və ya digər material dəyərlərinin ehtiyatının onların günlük sərfinə olan nisbətini tapmaq lazımdır. Dövriyyə vəsaitlərinin norması sərf günləri ilə ölçülür. Bəzi material dəyərləri vardır ki, onlar üzrə sərf normalarını tapmaq üçün: -
Qablar üzrə - onların ehtiyatının əmtəəlik məhsulun dəyərinə; -
Ehtiyat hissələri üzrə - avadanlığın dəyərinə; -
Azqiymətli və tezköhnələnvəsaitlər üzrə - işçilərin sayına nisbətini hesablamaq lazımdır.
Bu metodun tətbiqinin əsas vəzifəsi - iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış normativlərin müəyyən olunmasıdır. Bu normativlər müəssisəyə öz dövriyyə vəsaitlərindən istifadə edərək, istehsalın ahəngdar həyata keçirilməsinə, məhsulun normal reallaşdırılmasına, tərəfdaşları ilə hesablaşmaların vaxtında icrasına şərait yaratmalıdırlar. Müəssisəyə lazım olan əmtəə-material dəyərlərinin orta ehtiyatının (orta qalığının) pulla ifadə edilmiş minimum qalığı dövriyyə vəsaitlərinin normativi hesab olunur. Dövriyyə vəsaitlərinin normativi hesablanarkən onların günlük sərfinin həcminin (pulla ifadə edilmiş) dövriyyə vəsaitlərinin normalarına hasilini tapmaq lazımdır.
Dövriyyə vəsaitləri üzrə olan normalar müəyyən olunan zaman müəssisənin bəzi özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. Bu xüsusiyyətlərə aşağıda qeyd etdiklərimizi aid edə bilərik: Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|