Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
Qeyri-dövlət nəzarətində isə əsas məqsəd daha çox mənfəət götürülməsi və dövlətə olan ayırmalar və başqa xərcləri azaltmaqdır.
Rus iqtisadçılarından olan A.N. Kozırin dövlət maliyyə nəzarətini də iki qrupa ayırır:
dövlət hakimiyyəti və idarəçilik orqanları, həmçinin xüsusi nəzarət orqanları tərəfindən icra olunan ümumdövlət nəzarəti;
həyata keçirilən idrə nəzarəti. Bu nəzarət qeyd olunan orqanların onlara tabe olan idarələrində həyata keçirirlir.
Rus iqtisadçısı L. N. Ovsyannikov dövlət maliyyə nəzarətinə belə bir tərif vermişdir ki, dövlət maliyyə nəzarəti – hüquqi, iqtisadi, inzibati, mühafizə tədbirləri kompleksi olub, dövlət qanunvericiliyi əsasında özünün və vətəndaşlarının maliyyə maraqlarını qorumaq məqsədilə həyata keçirilir. N. F. Efimova isə dövlət maliyyə nəzarətini dövlət və bələdiyyələrin əmlakının və maliyyə resurslarının qanunauyğun və səmərəli istifadəsinə nəzarəti təmin edən tənzimlənən hüquqi normalardır. [13, səh.19]
Digər rus iqtisadçısı N. İ. Ximiçeva isə dövlət maliyyə nəzarətinə belə bir tərif verir ki, o, qanuna və məqsədə uyğun təhsil sisteminin yaradılması və fəaliyyəti, ölkə və regionların sosial-iqtisadi baxımdan inkişafında dövlət və bələdiyyələrin büdcələrinin yaradılması, bölüşdürülməsi və inkişafına nəzarəti əhatə edir. [13, səh.19]
Dövlət maliyyə nəzarəti bir sıra özünəməxsus funksiyalara malikdir. Bu funksiyalara aşağıdakıları aid edə bilərik:
Büdcə və büdcədənkənar fondlar üzrə gəlir və xərclərin vaxtında həyata keçirilməsinin yoxlanılması, dövlət vəsaitlərinin səmərəli sərfi, dövlət əmlakının effektiv istifadəsinə nəzarət;
Büdcə və büdcədənkənar fondlara daxil olan və sərf olunan maddələrin əsaslandırılmasının dəyərləndirilməsi; 44
Büdcə prosesinin inkişafına istiqamətlənmiş tövsiyyələr hazırlamaq, maliyyə intizamının pozulması hallarının araşdırılaraq, aradan qaldırılması ilə bağlı təkliflər hazırlamaq;
Büdcə və büdcədənkənar fondlar üzrə vəsaitlərin bank sistemində hərəkətinə nəzarət;
Vergi, rüsum və s. kimi ödəmələrin dövlət büdcəsinə daxil olmasına nəzarət;
Büdcə və qeyri-büdcə vəsaitlərindən nazirlik və müəssisələrin effektiv istifadəsinin qiymətləndirilməsi;
Dövlət maliyyə nəzarəti dövlət orqanları tərəfindən icra olunur. Ölkəmizdə dövlət maliyyə nəzarətini həyata keçirən orqanlara Azərbaycan Respublikası höküməti, Prezidentin nəzarət idarəsi, Hesablama Palatası, Dövlət Xəzinədarlığı, Dövlət Maliyyə Nəzarəti Xidməti, maliyyə monitorinqi üzrə komitə, gömrük komitəsi, maliyyə-büdcə nəzarətinin yerli orqanları və s. aiddir.
Hesablama palatası dövlət büdcə-maliyyə nəzarətini həyata keçirən, Milli Məclisə hesabat verən dövlət orqanıdır. ―Hesablama Palatası haqqında‖ AR Qanununa əsasən Hesablama Palatasının fəaliyyət dairəsinə dövlət büdcəsinin təsdiqi, icrasına, əmlakının idarəsi və onun haqqında sərəncam verilməsinə, dövlət büdcəsinə onun əmlakının xüsusiləşdirilməsindən yaranan vəsaitlərin mədaxilinə, yerli özünüidarəetmə orqanları və hüquqi şəxslər üçün büdcədən ayrılan vəsaitlərin təyinatı üzrə xərclənməsinə nəzarət aiddir.
Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 fevral 2009-cu il, 48 saylı Fərmanı ilə ―Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi haqqında Əsasnamə‖ ilə fəaliyyətə başlamışdır. Bu Orqan Maliyyə Nazirliyi nəznində yaradılmışdır. O, dövlətə məxsus vəsaitləri mərkəzdən idarə edən, bu vəsaitlərin mədaxili və məxaricinə cari nəzarət edən, dövlət adından çıxış edərək büdcə xərcləri üzrə öhdəliklər qəbul edən, dövlət büdcəsi üzrə kassa icrasını yerinə yetirərək bu əməliyyatların uçotunu icra edən orqandır. 45
Digər bir dövlət maliyyə nəzarəti orqanı Maliyyə Nazirliyi nəznində yaradılan Dövlət Maliyyə Nəzarəti Xidmətidir. Bu orqan fəaliyyəti zamanı aşağıdakılara nəzarət edir:
fondları üzrə vəsaitlərinin xərclənməsinə;
Dövlət zəmanəti ilə əldə olunmuş, dövlət büdcəsi hesabına verilən kreditlərin məqsədəuyğun xərclənməsinə və s.
Dövlət maliyyə nəzarətinin icrasında metodiki rəhbərlik bu orqana məxsusdur və o, bu sahədə yaranan pozuntu hallarının qarşısını almaq üçün tədbirlər işləyib hazırlayır.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi qeyri-dövlət nəzarəti daxili və xarici nəzarət olmaqla, iki formada olur.
Daxili nəzarət müəssisə, firmaların, müəssisələrin maliyyə və iqtisadi nəzarətini əhatə edir. Daxili nəzarət müəssisədaxili və korporativ formada olur. Daxili nəzarətin obyekti – təsərrüfat subyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətidir. Daxili nəzarətin təşkilində əsas məqsədlər təsərrüfat subyektlərinin maraqlarının qorunması və təminatı, daxili ehtiyatların aşkar olunması, gəlirlərin artırılması və səmərəsiz xərclərin azaldılması, maliyyə, material və əmək resurslarından effektiv istifadədir. Daxili nəzarət əməliyyatlarına təsərrüfat subyektinin maliyyə-təsərrüfat planına uyğun əməliyyatların icrası, risk menecmenti, qeyri-standart əməliyyatlar aiddir.
Daxili nəzarət sisteminin strukturuna aiddir:
Daxili nəzarət mexanizm və vəsaitləri;
Risk qiymətləndirilməsi sistemi. Müəssisədaxili nəzarət təsərrüfat subyektinin nəznində, öz hesabına yaradılan şöbələr hərəfindən göstərilən iqtisadi, maliyyə, hüquqi xidmətlərdir.
Daxili nəzarət təsərrüfat subyektinin məqsədlərini müdafiə etdiyi üçün onun əsas məqsədi subyektin rəhbərliyinə effektiv maliyyə fəaliyyətinin həyata Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|