Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
İstehsal tsiklinin hazırlığı;
İstehsal tsikli və realizasiyanın uzunluğu;
Materialların emal və yığım sexları arasındakı bölgüsü;
Materialların istehsala daxil olması dövriliyi;
Satıcıların istehlakçı müəssisədən uzaqlığı;
Məhsulun təhvil verilməsi tezliyi;
Təhvilverənlərdən göndərilən məhsulun miqdarı;
Məhsulun satıcı və alıcıları arasındakı hesablaşma formaları və qaydası və s.
Dövriyyə vəsaitlərinin normativinin müəyyən olunmasında istifadə olunan əsas metodlara aiddir: A.
Birbaşa hesablama metodu – bu metoddan istifadə zamanı dövriyyə vəsaitlərinə olan tələbatı hesablamaq üçün məhsul vahidi üzrə sərf normativinin həmin məhsulun planda nəzərdə tutulan istehsal həcminə vurmaq lazımdır. Lakin nəzərə alsaq ki, məhsulların nomenklaturası, plan göstəricisi tez-tez dəyişir, bu zaman bu metod heç də səmərəli olmayacaqdır. B.
Statistik -analitik metod - elmi-texniki nailiyyətlərin, istehsalın təşkilinin qabaqcıl metodlarının, nəzərə alınmasına uyğun tədqiqat və ekspertiza işlərinin aparılmasına əsaslanır. Müəssisə üçün lazım olan dövriyyə vəsaitlərinin həcmi normalaşdırılan dövriyyə vəsaitləri üzrə ayrı-ayrılıqda müəyyən olunaraq müəssisəyə lazım olan dövriyyə vəsaitlərinin ümumi həcmi hesablanır. C.
Əmsallar metodu – bu metodun tətbiqi zamanı müəssisədə mövcud olan normativlər istehsalın həcminə, yaxud həmin normativlərə təsir edən digər amillərin dəyişməsinə uyğun olaraq artırılır və ya azaldılır.
Bu metodlardan birbaşa hesablama metodu əsasən cari planlaşdırmada, statistik-analitik metod və əmsallar metodu isə dövriyyə vəsaitlərinin həcminin perspektivdə deyişməsinin hesablanmasında daha çox istifadə olunur.
Müasir şəraitdə getdikcə məhsulların rəqabət qabiliyyəti artır ki, bu da materiallara qənaət edilməsi məqsədilə texniki-iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış material sərfi normalarının işlənib hazırlanmasını və tətbiq edilməsini tələb edir. 18
Normalaşdırmanın əsas prinsipi olan material sərfi normalarının mütərəqqiliyi özündə texniki tərəqqinin son uğurlarını, texnoloji prosesin və istehsalın təşkilinin inkişafını, mövcud qabaqcıl təcrübədən istifadəni əks etdirməlidir. Bu səbəbdən material sərfı normaları daim azalma istiqamətində dəyişdirilməlidir.
Maddi-material ehtiyatlarının normalaşdırılması müəyyən mərhələlərdən keçir. Bu mərhələlər aşağıdakılardır: 1)
Material hərəkəti axınının optimallaşdırılması (istehsalın bütün
mərhələlərində); 2)
Ehtiyatların səviyyəsinin monitorinqinin təşkili; 3)
İdarəetmə uçotu və ekspert məlumatları nəzərə alınaraq elmi baxımdan əsaslandırılmış normaları hesablamaq; 4)
5)
Təsdiqlənmiş normativlərə əməl olunması üzrə işçi heyətinin stimullaşdırılması mexanizminin hazırlanması; 6)
İstehsalatdakı dəyişikliklərə əsasən normativlərə yenidən baxılması.
Müəssisənin daxili ehtiyat mənbələrini aşkar etmək və materialları səmərəli, həmçinin qənaətlə istifadə etmək material resurslarının sərfini normalaşdırmağın əsas məqsədləridir. Material sərfi normaları həmçinin müəssisələrin material fondlarına olan tələbatını da dəqiq müəyyən etməyə şərait yaradır. Bu normalar müəssisə üçün lazımi materialları əldə etmək məqsədilə tələbatnamələr tərtib etmək və bu tələbatnamələri yoxlamaqda, istifadə olunan material – texniki təchizat planlarını tapmaqda mühüm əhəmiyyət təşkil edir.
texniki şöbənin tərkibindəki xüsusi büro və ya qrup normalaşdırır. Təmir məqsədilə materialın normalaşdırılması ilə baş mexanik şöbəsi və baş energetik şöbəsi məşğul olurlar. Müxtəlif təsərrüfat inventarlarının, Alətlərin, ştampların və s. istehsalı ilə olan materialların normalaşdırılması ilə müəssisənin müvafiq şöbə və sexləri məşğul olurlar. Təchizat orqanları isə bu şöbələrdən məsrəf normalarını alaraq, onları keçmiş
19
illərdə qüvvədə olan məsrəf normaları ilə müqayisədə təhlil edərək sistemləşdirir və bunun əsasında illik maddi-texniki təchizat planını hazırlayırlar.
Material məsrəfi normaları müxtəlif əlamətlərə görə təsnif olunur. Bu əlamətlərə aiddir: fəaliyyət müddəti; maddi resursların təfsilləşdirmə dərəcəsi; tətbiq miqyası və s.
Fəaliyyət müddətinə görə normaları illik və perspektiv normalara ayırırlar. İllik normalar cari planlaşdırmada istifadə edilir. Onlar xammal, material, yanacaq və s.in məhsul vahidinə orta illik məsrəfini ifadə edir. İllik məsrəf normaları il üçün istehsalı nəzərdə tutulmuş məhsulların plan maya dəyərinin kalkulyasiyasında tətbiq olunur.
Təfsilləşdirmə dərəcəsi baxımından məsrəf normalarını iriləşdirilmiş və müfəssəl normalara ayırmaq məqsədəuyğundur.
İriləşdirilmiş məsrəf normaları ümumi xarakter daşıyır. Belə ki, bu normalar məhsul vahidinə hər hansı material növündən maksimum yol verilə bilən məsrəf həddini ümumi şəkildəifadə edir. İriləşdirilmiş normalar, əsasən, müəssisənin il üçün istehsala lazım olacaq maddi dəyərlərə tələbatının müəyyənləşdirilməsində, o cümlədən materialdan qənaət işinin ümumi təhlilində tətbiq edilir.
Materialların nomenklaturası baxımından məsrəf normalarının digər bir növü müfəssəl məsrəf normalarıdır ki, onlar dakonkret texniki göstəriciləri əks olunmaqla, hər hansı materialdan hesablanmış normalardır. Bu normalardan əsasən təfsilləşdirilmiş sifarişlərin hazırlanması, həmçinin sexlərin konkret material növləri ilə təminatında istifadə edilir.
Məsrəf normalarının təsnifləşdirmə formalarından biri də tətbiq miqyasına görə təsnifləşdirmədir. Bu əlamət nəzərə alınaraq, məsrəf normaları fərdi və toplu normalara ayrılır.
Fərdi normalar dedikdə, müəyyən zavodda və ya müəyyən tip avadanlıqda hazırlanan konkret məhsul vahidinə sərf edilən material normaları nəzərdə tutulur. Əgər eyni bir məhsula bir neçə müəssisə tərəfindən material sərfi baş verirsə, belə normalar toplu normalar adlanır. Qrup normaları ayrı-ayrı müəssisələrdə eyni tipli məhsul üçün fərdi məsrəf normalarının orta kəmiyyəti kimi hesablanır. Onların Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|