Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövriyyə vəsaitlərinin formalaşdırılması mənbələri
- Sxem 1.3.1. Müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin formalaşma mənbələri
26
N bi = M × M d × T m × Ə
d (5)
Burada, N bi – bitməmiş istehsalda dövriyyə fondlarının həcmi; M – məhsul buraxılışının natural ölçülərlə həcmi; M d – məhsul vahidinin maya dəyəri; T m – məhsulun istehsalı müddəti; Ə d – bitməmiş istehsalda məmulatın hazırolma səviyyəsi.
Dövriyyə fondlarının digər bir elementi də gələcək dövrün xərcləridir. Bu xərclər hazırda çəkilsə də, gələcək dövrə aid olunur. Gələcək dövrün xərcləri üzrə normativi hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edirik:
Ngdx = X
0 +X p -X m (6) Burada, Ngdx – gələcək dövrün xərcləri üzrə normativ; X 0
X p – smeta üzrə plan dövründə çəkilən xərclər; X m – planlaşdırılan dövrdə məhsulun maya dəyərinə daxil edilən xərclər. Dövriyyə vəsaitləri əvvəlki sualda da qeyd etdiyimiz kimi dövriyyə fondları və tədavül fondlarına ayrılır. Tədavül fondlarınınəsas tərkib hissəsi və normativin hesablandığı dövriyyə vəsaiti hazır məhsul qalığıdır.Hazır məhsuldan böyük həcmdə ehtiyatların yaradılması istehlak tələbini səmərəli şəkildə ödəməyə imkan verir.Hazır məhsul üzrə ehtiyatların yaradılması müəyyən xərclərin çəkilməsi ilə bağlıdır. Bu xərclər hazır məhsul ehtiyatının saxlanması, yola salınması üzrə xərcləri və həmin ehtiyatların hazırlanmasına sərf edilmiş investisiyaya hesablanan mənfəəti əhatə edir.
Hazır məhsul ehtiyatlarının idarə olunmasındailk əvvəl məhsul növləri üzrə sifarişin səmərəli həcmi müəyyən olunmalıdır.Sifarişin səmərəli həcminin müəyyənləşməsihəm hazır məhsul ehtiyatının qorunub saxlanması ilə, həm də sifarişin həyata keçirilməsi ilə bağlı xərclərin optimallaşdırılmasında mühüm rol oynayır. 27
Hazır məhsula tələbin sabit bir kəmiyyəti yoxdur. Bu da təsərrüfat subyektində hazır məhsullardan sığorta ehtiyatlarının yaradılmasını zəruri edir. Hazır məhsul üzrə normativi hesablamaq üçün düsturdan istifadə edilir:
N
= R × D (7)
Burada, N hm - hazır məhsul üzrə normativ; R – istehsal maya dəyəri ilə əmtəəlik məhsulun bir günlük buraxılışı; D – hazır məhsuldan günlük ehtiyat norması.
28
1.3. Dövriyyə vəsaitlərinin formalaşdırılması mənbələri
Müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin formalaşması mənbələri əsasən dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyini müəyyənləşdirir. Dövriyyə vəsaitləri müəssisənin öz dövriyyə vəsaitləri və onlara bərabər tutulan dövriyyə vəsaitləri; borc alınan və cəlb edilən dövriyyə vəsaitləri hesabına formalaşır.Müəssisənin maliyyə sabitliyinin təmin olunmasında xüsusi vəsaitlər, cəlb olunmuş və borc alınmış vəsaitlər arasında düzgün əlaqənin qurulması mühüm rol oynayır. Müasir dövrdə maliyyə menecerlərinin əsas vəzifələrindən biri də minimum dövriyyə vəsaitləri sərf edərək uğurlu fəaliyyət qurmaqdan ibarətdir.
Dövriyyə vəsaitlərinin formalaşma mənbələrini sxem 1.3.1-də göstərildiyi kimi qruplaşdırmaq olar:
Müəssisənin öz dövriyyə vəsaitləri dedikdə, müəssisə fəaliyyətə başladığı andan etibarən sahibkar tərəfindən onun sərəncamına verilən və daim müəssisənin ixtiyarında olan vəsaitləri başa düşülür. Müəssisənin öz dövriyyə vəsaitlərinin mənbələrində əsas hissəni Nizamnamə fondu təşkil edir.Hər bir müəssisə təşkil müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin formalaşması mənbələri müəssisənin öz dövriyyə vəsaitləri müəssisənin öz dövriyyə vəsaitlərinə bərabər tutulan dövriyyə vəsaitləri - sabit passivlər borc alınan vəsaitlər - qısamüddətli bank kreditləri ticarət kreditləri cəlb olunan vəsaitlər - müəssisənin debitor borcları
29
olunarkən müəyyən həcmdə nizamnamə kapitalına malik olmalıdır. Nizamnamə kapitalı müəssisənin gəlir əldə etməsi üçün gələcək fəaliyyətində ilkin kapital kimi çıxış edir. Müxtəlif təşkilati-hüquqi formaya malik olan müəssisələr üçün nizamnamə kapitalının formalaşdırılması qaydaları Azərbaycan Respublikasının normativ hüquqi aktları ilə tənzimlənir. Nizamnamə kapitalı pul, yaxud qeyri-pul formasında təşkil oluna bilər.
Nizamnamə fondunun tərkibi baxımından müəssisələr iki qrupa ayrılır: 1.
Yeni yaradılan müəssisələr; 2.
Fəaliyyət göstərən müəssisələr. Yeni yaradılan müəssisələrin nizamnamə kapitalının formalaşma mənbələri üzvlük haqları, səhm kapitalı, uzunmüddətli kreditlər, sahə-maliyyə ehtiyatları, büdcə vəsaitləri və s. hesabına formalaşır.
Fəaliyyət göstərməkdə olan müəssisələrdə isə məhsul realizasiyasından gəlir, amortizasiya ayırmalarından gəlir, sabit passivlər, özgəninkiləşdirilən və ya sıradan çıxmış vəsaitlərin satışından gəlirlər, müxtəlif məqsədli daxilolmalar maliyyə ehtiyatlarının mənbələrini təşkil edir.
Müəssisələrin təşkilati-hüquqi formasından asılı olaraq, müxtəlif müəssisələrdə nizamnamə kapitalının əsas elementləri aşağıdakı kimidir:
Dövlət müəssisələrində - büdcə vəsaitləri; digər dövlət müəssisələrinin əmanət və gəlirləri;
müəssisələrinin əmanətləri;
Fərdi müəssisələrdə - ailə üzvlərinin əmlakları;
Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətdə - təsisçilərin pay haqları və əmanətləri;
Açıq tipli sənmdar cəmiyyətdə - səhmlərin dəyəri;
Müəssisə birliklərində (ittifaq və s.) – müqaviləyə əsasən toplanan vəsait.
Müəssisənin inkişafı istehsal proqramının genişlənməsinə, istehsalın həcminin dəyişilməsinə səbəb olur ki, bu da dövriyyə vəsaitlərinin də həcminin dəyişməsinə Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|