Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1.1. İnvestisiya fondu və investisiya şirkətinin xüsusiyyətləri. Müqayisə meyarları İnvestisiya şirkəti
- Müştərilər
- Standart
19
edilməsi və bankdakı hesablarla bağlıdır. Beləliklə investisiya fondu çoxsaylı xırda investorların vəsaitlərini cəlb etməklə onları vahid kütlə şəklində birləşdirir və iri səhm dəstlərinə investisiya edir. Dünya təcrübəsində bu fondların 2 tipi mövcuddur: açıq və qapalı. Açıq tipli investisiya fondunun resursları fondun yalnız onun özünə satıla bilən adi səhmlərinin buraxılması hesabına formalaşır. Fond səhm sahiblərinin, yəni onun səhmdarlarının birinci tələbi ilə səhmlərini cari bazar məzənnəsi ilə geri almağa borcludur. Fondun həcmi dəyişilməz deyil, o, yeni səhm buraxılışları hesabına artırıla bilər. Qapalı tipli investisiya fondunun resursları həm adi, həm də imtiyazlı səhmlərin, bəzən isə istiqrazların buraxılması hesabına formalaşır. Səhmlərin buraxılışı birdəfəlik qaydada, qəti müəyyən edilmiş həcmdə edilir. İnvestisiya fondları və şirkətləri oxşar olsalar da onların bir neçə fərqli cəhətləri də var:
Cədvəl 1.1. İnvestisiya fondu və investisiya şirkətinin xüsusiyyətləri. Müqayisə meyarları İnvestisiya şirkəti İnvestisiya fondu Qiymətli kağızlar bazarındakı rolu Əsasən emitentlərlə son investorlar arasında qiymətli kağızların ilkin yerləşdirilməsində maliyyə vasitəçiliyi Xırda
yığımların səfərbər edilib iri
qiymətli kağız
portfellərinəinvestisiya edilməsi. Son investor investisiya fondunun özüdür Müştərilər Yalnız hüquqi şəxslər Hüquqi və fiziki şəxslər
İnvestisiya məsləhətçisi və maliyyə brokeri kimi (bu qismdə
yalnız fond
birjasında) fəaliyyət göstərə bilər Digər fəaliyyət növləri ilə birləşdirilməsinə icazə verilmir
20
Dünya təcrübəsində qiymətli kağızlarla iş üzrə uçotun aparılması və onların saxlanması şəbəkəsinin müxtəlif təşkilati formaları mövcuddur. Lakin istənilən halda onların hamısı üçün bunu demək olar ki, bu şəbəkələr aşağıdakıları təmin etməlidir:
fond əməliyyatları üzrə hesablaşmaların üzləşdirilməsi, klirinq;
qiymətli kağızların nağd və nağdsız şəkildə, həmçinin hesaba alınmamış pul vəsaitlərinin nəqli;
Mülki məcəllənin 992-1.16. maddəsinə görə qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçılarının özünü tənzimləyən təşkilatı qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçılarının könüllülük, qeyri-kommersiya prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatı olan ictimai birliyidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, birləşmə zamanı məhdudiyyətlərin tətbiqi çox vaxt zəruri olur. Birincisi, bu investorları çox böyük risklərdən, məsələn, investisiya fondları qiymətli kağızların ilkin yerləşdirilməsi üzrə broker, yaxud diler kimi çıxış etməyə başladıqda hifz edilməsi, müdafiəsi ilə bağlıdır. İkincisi, məsələn, eyni hüquqi şəxs həm diler kimi, həm də broker kimi çıxış etdikdə müxtəlif investisiya təsisatlarının maraqlarının toqquşması və qeyri-etik durumun yaranması ehtimakının minimuma endirilməsi çox vacibdir. Üçüncüsü, hazırda qiymətli kağızlar bazarının təşəkkül tapmağa başladığı mərhələdə məhdudiyyətlər investisiya təsisatlarının bazardakı ixtisaslaşmasına şərait yaratmaqdan ötrü vacibdir. Respublikamızda bu məsələyə QKDK-nın 2 fevral 2000- ci il tarixli “Qiymətli lağızlar bazarında peşəkar fəaliyyəti həyata keçirən hüquqi və fiziki şəxslərin peşəkar fəaliyyətinin növləri ilə eyni zamanda məşğul olması üzrə tələbləri”ndə baxılır. Qiymətli kağızlar bazarını tənzimləyən dövlət orqanlarına əsasən Maliyyə Nazirliyi, Milli Bank və QKDK aiddir (bu haqqda II fəsildə daha ətraflı).
21
1.3. Fond birjası, onun təşkili xüsusiyyətləri və idarə olunması.
Qeyd etdiyimiz kimi fond birjası qiymətli kağızların təkrar bazarının birinci səviyyəsinə aiddir və mütəşəkkil formada təşkil olunmuş bazardır. Fond birjası XVI- XVII əsrlərdə mövcud olmuş əmtəə birjalarının bir qolu olmuş, sonra inkişaf edərək müstəqil fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. İlk müstəqil fond birjası 1611-ci ildə Amsterdam şəhərində yaradılmış birja hesab olunur. Fond birjası qiymətli kağızlarla əqdlərin bağlanması üçün zəruri şəraitin yaradılması, onların bazar qiymətlərinin müəyyən edilməsi, onlar haqqında lazımi məlumatın yayılması üzrə peşəkar fəaliyyətdir (Mülki məcəllə, maddə 992-1.14) . Fond birjası ən yüksək keyfiyyətli fond qiymətli kağızlarının tədavül etdiyi və əməliyyatların qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçıları tərəfindən aparıldığı təsisat şəklində qurulmuş xüsusi bazardır. Onun əsas vəzifəsi maliyyə resurslarının səfərbər edilməsi, maliyyə qoyuluşlarının likvidliyinin təmin olunması və fond bazarının tənzimlənməsidir. O, iqtisadiyyatdakı hər cür dəyişiklikləri təsbit edən bir sistemdir. O, tələb və təklif arasındakı tarazlıqdan hər cür kənarlaşmalara reaksiya verir. Fond birjası bazarın daimiliyini, likvidliyini və tənzimlənməsini, qiymətlərin müəyyən edilməsini, bazar konyukturasının nəzərə alınmasını təmin edir. Bu bazarda qimətli kağızlarla əməliyyatlar zamanı onların məzənnələri formalaşır. Burada formalaşan məzənnələr kapital qoyuluşlarının mənfəətliyinin və kapitalın dəyərinin qiymətləndirilməsi mexanizmində etalon rolunu oynayır ki, bu da fond birjasındakı mövcud vəziyyətə görə ümumilikdə ölkənin təsərrüfat subyektlərinin maliyyə və tasərrüfat vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verir. Fond birjalarının milli iqtisadiyyat və onun ayrı-ayrı sahələrdəki vəziyyət və dinamikası haqqında statistik məlumat vermək üçün istifadə etdiyi vasitələrdən ən əsası fond indeksidir. İndekslər səhmin məzənnəsi əsasında hesablanır və qarşılıqlı əlaqəli olan bir qrup göstəricilərdəki dəyişikliyin bir rəqəm vasitəsilə təyin edilməsi üçün istifadə edilir. Dünya üzrə bu indekslərdən ən çox hesaba alınanı – Standart &
Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|