Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti nəzdində Qida Sənayesi Kolleci (tədris müəssisəsinin adı) Təsdiq edirəm: Tədris işləri üzrə direktor müavini : Əfəndiyev T. (imza, soyadı, adı) “14” fevral 2023 –cü IL Fənn sillabusu

Dördüncüekosistemlərdə,yənisənaye-şəhərsistemlərindəhadisətamamiləbaşqacürbaşverir.BuradayanacaqenerjisiGünəşenerjisinibütvölükləəvəzedir,təbiiekosistemlərləmüqayisədəenerjiaxınınınsərfiiki-üçdəfəartıqdır.Adambaşınaillikqidayaolantələbat–1mln.kkal-ayaxındır.Əgərenerjisərfiəhalininsayınagörəhesablanarsa,bu10dəfəyüksəkolar(məs.ABŞ-dao,86dəfəçoxdur).Müxtəlifölkələrdəenerjisərfimüxtəlifdir.Varlıölkələrləinkişafetməkdəolanölkələrinmüqayisəsindəbusərflərinfərqixüsusiləböyükdür(birneçəondəfələrlə,bəzən100dəfəyəqədər).Buölkələreləbilki,hələbirinci-ikincitipekosistemlərmərhələsindədir,lakin inkişafetmiş ölkələrbütündördmərhələni artıqkeçmişlər.

Kəndtəsərrüfatıekosistemləri(aqroekosistemlər)
İnsankəndtəsərrüfatıfəaliyyətindətorpaq,su,bitkiheyvanvəenergetikresurslardanistifadəetməkləözünüilk növbədəqidailətəmin edərəkbaşqa fəaliyyətləri ilə müqayisədətəbiətədahaçox təsir göstərir. XXəsrinsonu XXI əsrinəvvəllərindədünyaya250 min insan gəlirvə onlarıyedizdirmək,
geyindirməkvəevlətəminetməklazımdır.2020-ciildəYerəhalisininsayının8milyardolmasıgözlənilir.Yaxın20-25ilərzindəbuqədəradamıyedizdirməküçün,əkinçilikyarananvaxtdanindikigünəqədər(10miniləyaxın birdövrdə) istehsalolunanərzağın miqdarından da artıqərzaq tələb olunur.
Yerəhalisininkifayətmiqdardaqidaməhsullarıilətəminolunmasıbirçoxmürəkkəbvəqarşılıqlıəlaqəliproblemsayılır.Digərmühümproblemisəqidanınkeyfiyyəti,onuntərkibindəolanzülal,vitamin,mikroelementlərvəs.-dir.Dünyakəndtəsərrüfatısistemininidarəolunmasıdamühümməsələdir.Bueləaparılmalıdır ki,istehsalvəərzaq məhsullarının bölünməsininətrafmühitəzərərlitəsiri minimuma endirilsin.
Məlumolduğukimi,torpaqkəndtəsərrüfatıbitkilərindənməhsulalmağınəsasıkimibaşlıcazərurisərvətolubmövcudluğumuzondanasılıdır.O,kəndtəsərrüfatıistehsalınınbaşlıcavasitəsi,qidaməhsullarınınəsasmənbəyidir.Dənizvəsüniistehsalsahələri(hidroponika,istixanalar)qidaməhsulununəldəedilməsindəolduqcaaz rolamalikdir. Okeandaninsan 30-40 mln. tona yaxındəniz balığı, onurğasız heyvanlar vəyosunəldəedir.
Qurudahazırda80minqidabitkisinövümövcuddur,bəşəriyyətisəəsasəncəmi30kəndtəsərrüfatıbitkisiiləqidalanır.Buğda,düyü(çəltik),qarğıdalı,kartofəsasbitkisayılıb,dahayüksəkməhsuldarlığıiləseçilir.FAO-nunməlumatınagörəAvrasiya,Avstraliya,AfrikavəAmerikanıntorpaqlarındanhəril300mln.tonayaxınbuğda,biroqədərdədüyü,250mln.tonqarğıdalı,200mln.tonarpa,vələmir,çovdar,100mln.tonkalış(sorqo),darı,300mln.tonkartof,100mln.tonmeyvə,60mln.tonpaxlalılar,30mln.tonpomidorvəsoğan,60mln.ton təmizşəkər, 20mln.tonbitki yağı, 100mln. ton ət, 400 mln. tonsüd alınır.
Kəndtəsərrüfatımeydanagəlməmişdənbütünyerüstüfotosintezedənbitkilərvəheyvanlar100mln.əhalininmövcudluğunusaxlayabilərdi.Kəndtəsərrüfatıinkişafetdikcətorpaqların10%-iinsantərəfindənşumlanmış,gübrələnmiş,suvarılmışdır.XXəsrin90-ciillərindəbutorpaqlar5milyardinsanınyaşamasınıtəminedirdi.
Oturaqkəndtəsərrüfatıyarandıqdansonraneolitinbaşlanğıcında(b.e.ə.1-8minilliklərdə)insanınbiosferətəsiriköçəritəsərrüfatanisbətənbirneçəqatyüksəlir.İnsanlarınmənimsədiyirayonlardaəhalisürətləartır.Bitkilərinbecərilməsiüçüntorpağınhazırlanmasıüsullarıvəmal-qaranınsaxlanmatexnologiyasıtəkmilləşdirilir.Ötəndövrərzindəbaşverimşdəyişikliklərikincitexnikiinqilabadlanır.Kəndtəsərrüfatınıninkişafıçoxvaxtgenişərazilərdəilkinbitkiörtüyününtamamiləməhvedilməsiiləmüşahidəolunurdu.Qidaüçünfaydalıolanbitkinövləriolankiçiksahələrinsanlartərəfindənsaxlanılırvəbunövlərtədricənmədəniləşdirilirvəonlarındaimiyerdəbecərilməsitəşkil olunur.
Kəndtəsərrüfatınıngenişlənməsiyerüstütəbiiekosistemlərəböyük,çoxvaxtisəfaciəlitəsirgöstərir.Genişərazilərdəmeşələrinməhvedilməsi,mülayim vətropikzonalardatorpaqdansəmərəliistifadə edilməməsitarixənformalaşmışekosistemlərinbirdəfəlikdağılmasınasəbəbolmuşdur.Təbiibiosenozların,ekosistemlərin,landşaftlarınyerindəaqrosferlər,aqroekosistemlər,aqrosenozlar,aqrarlandşaftlar meydanagəlir.