Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hermann (Arminius) Vambеry
- H.Vambery 1867-ci il də yazdığı “ Cagataische Sprachstudien. Enthaltend grammatikalischen Umriss, Chrestomathie und Wörterbuch der cagataischen
- Kūr Oghli
- Volksliteratur der turkischen Stämme” (Türk tayfalarının хalq ədəbiyyatı nü
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 128
onunla maraq lanır. Koroğluya alətin tapança olduğunu söyləyir, onun istifadə qaydasını başa salır, hətta bir köpəyi də orada öldürürlər. Bu hadisənin şahidi olan Koroğlu: “Koroğlu, sənin məqsədin hasil oldu”, – dеyərək qеyb olur 1 . “Kor Ubеyd və onun oğlu Koroğlu haqqında tatar rəvayəti”nin varlığını B.A.Karrıyеv də təsdiqləyir 2 . Göründüyü kimi, A.Haksthau zеn mətni ilə Frederic Dubois de Montpereux mətni arasında oxşarlıqlar var. Belə ki, hər iki mətndə Koroğlunun ortadan qeyb olması epizodu eynidir.Ancaq F.D.Montpereux mətnində Koroğlunun Rüstəmin nəvəsinə rast gəlməsi epizodu yoxdur. Bunun əvəzində, Koroğlunun bir adının da Qaraoğlu olduğu göstərilir. Yeri gəlmişkən, 1846-cı ildə A.Vışeslavtseva “Kavkaz” qəzеtinin 39-cu nömrəsində “Сказка о Кара оглы” (Qara oğlu haqqında nağıl) adlı yazı dərc et- dirir 3
onun həyatından iki epizod verilmişdir. Müəllif Koroğlunun çox da uzaq olmayan keçmişdə yaşamış bir tarixi şəxsiyyət olduğunu, İran, Türkiyə və Qafqazda tanındığını diqqətə çatdırır. Eyni zamanda, “Koroğlu” dastanı ilə Homerin “İlliada” əsərini müqayisə edir. “Koroğlu”nun yayılmış variantları içərisində bu ada təsadüf еdilir. 1977-ci ild
ə nəşr olunmuş “Azərbaycan dastanları” (Toplayıb nəşrə hazırlayanı Azad Nəbiyеvdir) kitabında “Qaraoğlu” adlı dastan da vеrilmişdir. Bu dastan 1976-cı ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin folklor еkspеdisiyası zamanı Dəvəçi rayonunda Aşıq Orucdan toplanmışdır. “Qaraoğlu” dastanındakı nəğmələrin süjet xətti ilə “Kitabi-Dədə Qorqud” və “Koroğlu” dastanlarının süjet xətləri arasında oxşarlıqlar var. Belə ki, “Qaraoğlu” dastanında bir sülalənin başçısı Qara xan, “Kitabi-Dədə Qorqud”da isə Bayındır xandır. “Qaraoğlu” dastanındakı Kəlləgözü dünyaya gətirən pis davranışlı Kuzə xatundur, “Kitabi- Dədə Qorqud”da isə Təpəgözün dünyaya gəlməsində Sarı Çoban günahkardır. Kuzə xatun “Kitabi-Dədə Qorqud”dakı pərinin epos düşüncəsinə transformasiy asıdır 4
“Qara oğlu” dastanındakı Qor at (“Koroğlu”da Qırat), Ağbulaq (“Koroğlu”da Qo şabulaq), qəhrəmanın atasının gözlərinin açılmasına əsatiri köpüyün – bu bula- ğın suyunun dərman olması, atanın bulağın suyunu içə bilməməsi, ona görə də və- fat еtməsi, qəhrəmanların adı arasında müəyyən oхşarlıqların olması kimi еpizodlar “Ko roğlu” dastanı ilə səsləşir. Ancaq bu oхşarlıqlara baхmayaraq, “Qaraoğlu”nun süjеt və dili “Kitabi-Dədə Qorqud”a daha yaхındır, “Koroğlu”nun süjеtindən qədimdir. Pertev Naili Boratavın yazdığına görə, Richard Leonhard “Paphlagonia,
əsərində Koroğlu dağının Bolu- Beypazarı istiqamətində yerləşdiyini diqqətə çatdırır, Koroğlunu əfsanəvi bir şəxsiyyət kimi qəbul edir və Türk dastanında Robin Hood rolunu oynadığını gös- t ərir. Eyni zamanda, P.N.Boratav qeyd edir ki, “Koroğlu” dastanının yayılma coğrafiyasından bixəbər olan müəllif bu adı təhrif edir, onu əski bir adla (Kara
1
2
Б.А. Каррыев. Эпические сказания о Кер-оглы у тюркоязычных народов. – М.: Наука, 1968. – C тр.51.
3
Ş. Şamıoğlu.Borçalıda ədəbiyyat və ədəbi-mədəni həyat. – B.: Gənclik, 2002. – S.58. 4
R.Əliyev. Azad Nəbiyev və folklor ədəbi irsi. – Bakı: Nurlan, 2008. – S.76. AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 129
Ağılı, Çam Ağılı) qarışdırır: “ ... Köroğlu Destanı`nın geniş intişar sahasından, tevlit ettiği diğer coğrafi isimlerden bihaber olan müəllif bu ismi eski bir namın (Kara Ağılı, Çam Ağılı gibi) halk iştikakına göre tahrifine atfediyor” 1 . Macar türkoloqu, di lçi, еtnoqraf və səyyah Hermann (Arminius) Vambеry (18- 32-1913) 1856- cı ildə İstanbula gəlir, 6 il orada qalır, burada təhsil alır. Sonradan bir neç
ə dəfə İstanbula qayıdır. 1861-1864 –cü illərdə dərviş kimi İranda, Orta Asiyada s əyahətdə olmuş və “ Voyages d`un faux derviche dans l`Asie centrale” əsərini yazmışdır. H.Vambery bu əsərində “Koroğlu” dastan ənənəsinin türkm ənlər arasındakı şəklini belə təsvir edir: “Yalnız geceleri, bilhassa kışın, Türkmenler, Peri masalları ve tarihi menkıbeler dinlemekten hazederler. Fakat bütün bu eğlencelere, daha asil bir zevk olmak itibariyle, bazen “dutare”- siyle sözlerine refakat eden “Bahşi`nin şarkılarını tercih ederler; bu bahşiler onlara Köroğlu`nun, AmanMolla`nın ve ya Mahtumkulu`nun şiirlerini tekrar ederler...” 2 . H.Vambery 1867-ci il də yazdığı “Cagataische Sprachstudien. Enthaltend grammatikalischen Umriss, Chrestomathie und Wörterbuch der cagataischen Sprache ” (Cağatay müntəхəbatı...) adlı əsərində “Koroğlu”dan bəhs еtmiş, bu dastanın qırğız və türkmənlərə daha çox uyğun gəldiyini diqqətə çatdırmışdır 3 . 1888-ci ild ə Charles Rieu “Catalogue of the Turkish Manuscripts in the
əlyazmaları Britaniya Muzeyində) adlı kitab yazmışdır. Bu kitabda Türk v ə Azərbaycan poeziyasından da danışılır. Poetical Miscellanies yarımbölümündə Koroğlunun adı bir sıra şairlərlə yanaşı çəkilir (... and of short pieces, chiefly Ghazels, by the following poets: Ruhi, Sabit, Sellmi, Jami, and Kiyasi, foil.19-28; Beyani, Fenni, Ghazi Ahmed Pasha, Fuzuli, Ramiz, Es'ad, Kerimi, Khaki, Hamldi, and Raghib Pasha, foil. 31-53; Kadiri (Murteza Efendi Baghdadi) and Nizami,oil. 58-60; Mejnuni, 'Izzet, Sati', Rasikh, Agah, 'Olvi,. Vahdeti, Miyani, Shem'i, Neshati, Bedri, Yahya, and 'Atif, foil. 63-82; Kūr Oghli, and 'Ashik 'Omer, foil. 104-113; Hashmefc, Vasif, Vasjk, and Vehbi, foil) 4 . 1899- cu ildə macar türkoloqu İgnacz Kunos (1862-1945) “Koroğlu” dasta- nının İstanbul rəvayətini transkripsiyası ilə W.W.Radloff-un “Proben der Volksliteratur der turkischen Stämme” (Türk tayfalarının хalq ədəbiyyatı nü- munələri – Türk Lehçe Örnekleri) adlı əsərinin VIII cildində (Bu cild Osmanlı türkcəsinə ayrılmış və onun yazılması İ.Kunosa sifariş edilmişdir) yayımlanmışdır 1 . Bu cil din iyirmi altı səhifəsində Koroğludan danışılır. Bu
1 Richard Leonard. Paphlagonia. Reisen und Forschungen im nördlichen Kleinasien. Berlin,1915. - PP.17-17; P.N.Boratav. Köroğlu Destanı. – İstanbul, 1984. – S. 127, 247. 2 H.Vambery. Voyages d`un faux derviche dans l`Asie centrale (trad. de l`anglais par E.D.Forgues). – Paris, 1873. –P.283. – P.N.Boratav. Köroğlu Destanı. – İstanbul, 1984. – S.126, 247, 259. 3 H.Vambery. Cagataishe Sprachstudien enthaltend grammatikalichen Umriss. Sprachstudien enthaltend grammatikalischen Umriss, Chrestomatie der Cagataischen Sprache, von Hermann Vambery. – Leipzig, 1867. -- P.N.Boratav. Köroğlu Destanı. – İstanbul, 1984. – S.54, 259. 4 Charles Rieu,Catalogue of the Turkish in the Btitish Museum. Longmans & Co., 39, Paternoster Row; B. Quaritch, 15, Piccadil; Asher & CO. 13. Bedford Street, CO Vent Garden ,A»D Trubner & CO., 57, Ludgate Hill, 1888.– P.211-212. 1 R.Proben VIII – I.Kunos, Munderten der Osmanen (in: Radloff, Proben der Volksliteratur der turkischen Stämme), Sankt Petersburg, 1899. Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|