Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Persiya/Fars
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 124
Rusiyanın konsulu vəzifəsini yerinə yetirərkən Rus İmpеriyasına mənsub Хəzəryanı ölkələrə də səyahət еtmiş, Хəzər dənizi ətrafında yaşayan хalqların, o cüml
ədən azərbaycanlıların dili, mədəniyyəti, folkloru, ədəbiyyatı, еtnoqrafik problеmləri, adət-ənənələri ilə maraqlanmış, gələcəkdə nəşr еtdirmək üçün bu sahədə хеyli matеriallar və “Koroğlu” dastanının bir variantını toplamışdır. O, Avropaya qa- yıtdıqdan sonra topladığı materialları və “Koroğlu” dastanını ingilis dilinə tərcümə et miş, Ön söz yazaraq 1842-ci ildə “Specimens of the Popular Poetry of Persia, as Found in the Adventures and Improvisations of Kurroglou, the Bandit-Minstrel of Northern Persia, and in the Songs of the People Inhabiting the Shores of the Caspian Sea” adı ilə Londonda çap еtdirmişdir. “Koroğlu”nun A.Chodzko nəşri hеç bir dəyişiklik еdilmədən 1971-ci ildə Nyu Yorkda təkrar çap olunmuşdur 1 . On üç m əclisdən ibarət olan A.Chodzko nəşrinin əlyazması (Nəsr (yurd) hiss əsi fars dilində, şeirləri isə bütövlükdə Azərbaycan türkcəsindədir. Şeirlərin orijinalları ilə yanaşı, onların farscaya sətri tərcümələri də verilmişdir 2 ) Paris Milli Kitabxanasında saxlanılır. Bu əlyazmanın surəti 1989-cu ildə Parisdən Azərbay- cana g
ətirilmiş və 1997-ci ildə “Koroğu” (Paris nüsхəsi) adı ilə “Ozan” nəşriyyatı t ərəfindən çap edilmişdir. Bu variantı 2005-ci ildə “Şərq-Qərb” nəşriyyatı da yayımlamışdır. A.Chodzkonun yazdığına görə, dastanın informatoru Aşıq Sadıq adı ilə şöhrət qazanmış Sadıq bəy olmuşdur və dastan çərşənbə günü, rəbiüləvvəl ayının 15-i, hicri-q
əməri təqvimi ilə 1250-ci ildə (22 iyul 1834-cü miladi ili– E.İ.) qələmə alınmışdır. A.Chodzko Koroğlunu Хorasanla, dastanının yaranma tariхini isə ХVII əsrin ikinci ya rısı ilə bağlayır, onun II Abbas zamanında (1617-1648) Xoy - Ərzurum yolu üz
ərində soyğunçuluq etdiyini diqqətə çatdırır. Qeyd edək ki, o, Koroğlunun II Şah Abbas dövründə yaşadığını vurğulayarkən qeyri-dəqiqliyə yol vermişdir. Bu, II Şah Abbas deyil, 1587-1629-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş, aşıqlar arasında tanınmış I Şah Abbasdır. Cəlalilər üsyanının şiddətli vaxtı tarixən I Şah Abbas dövrün
ə düşür. Koroğluya isnad edilən şeirlərdə bunun əks-sədasını görürük: Koroğlu, gəldilər savaş qurmağa, Qoçaqların muradını verməyə, Kos, nağara çalınır qan almağa, O
3 . Bu n əşrlə bağlı çoxlu sayda məqalələr yazılmışdır. Bunlardan İsrafil Abbasovun “Alek sandr Xodzko, yoxsa?..”, Şahbaz Balakişiyevin “A.Xodzko “Müq əddimə”si barədə düşüncələr”, Şahin Xəlillinin “Koroğlu” dastanının ingilis dilind ə tərcüməsi və onun ingilis şərqşünaslığında öyrənilməsi”, Lalə Əliyevanın “Koroğlu” dastanının tarixindən” və başqalarını göstərmək olar. A.Chodzko n əşri (Paris əlyazması) ilə bağlı iradlar da mövcuddur. Bu irad- larda A.Chodzkonun kitaba yaz dığı “Müqəddimə”də nöqsanlara yol verdiyi,
1
Improvisations of Kurroglou, the Bandit-Minstrel of Northern Persia, and in the Songs of the People Inhabiting the Shores of the Caspian Sea, Orally Collected and Translated, with Philological and Historical Notes, London, 1842; repr., New York, 1971. 2
Koroğlu (Paris nüsxəsi). – Bakı: Ozan, 1997. – S.9. 3
S.Mümtaz. El şairləri, 2 cilddə, II cild. – Bakı, 1935. – S.241. AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 125
“Koroğlu”nu fars dastanı adlandırdığı və Koroğlunu qaçaq, quldur (bandit minstrel ) kimi tanıtdığı göstərilir. “Koroğlu” dastanının tədqiq və nəşrində polyak şərqşünası, şair və tərcüməçi A.Chodzkonun xidm ətləri ölçüyəgəlməzdir. A.Chodzko “Specimens of the Popular Poetry of Persia, as Found in the Adventures and Improvisations of Kurroglou, the Bandit-Minstrel of Northern Persia, and in the Songs of the People Inhabiting the Sho
res of the Caspian Sea” adlı əsərini çap etdirdiyi zaman Azərbaycan 1828-ci ild
ə bağlanmış Türkmənçay müqaviləsinə görə iki hissəyə bölünmüşdür: Şimali Az ərbaycan və Cənubi Azərbaycan. Şimali Azərbaycan Rusiyanın, Cənubi Az ərbaycan isə İranın tərkibinə birləşdirilmişdir. Bilindiyi kimi, Avropa ölkə- l ərinin hamısında İran uzun bir zaman ərzində Persiya adlandırılıb. Rza şah Persiyanın adının dəyişdirilməsi üçün 1935-ci ildə rəsmi şəkildə bütün dünya dövl
ətlərinə müraciət ünvanlamış və bundan sonra, yəni 1935-ci ildən etibarən bu ölk
ə rəsmi şəkildə İran adlandırılmışdır 1 . Ona gör ə də, A.Chodzko bu dastanı dövlətin adı ilə bağlayaraq Persiya/Fars dastanı adlandırmışdır. Sual oluna bilər: Əgər A.Chodzko qəsdən bu dastanı fars
A.Chodzko t ərcüməsinə yazdığı “Müqəddimə”də Koroğlunu qaçaq, quldur adlan
dırsa da, onu Firdovsi ilə müqayisə edir, üstünlüyü Koroğluya verir. O, Koroğ- lu nun şairliyindən danışanda onu ürəkdən tərifləyir: “Şairin tanınmağı, şöhrəti onun p ərəstişkarlarının sayı ilə şərtlənirsə, onda Firdovsi özü Koroğludan az üstündür. “Savadsız köçəri” olan şair Koroğlu bədahətən şeir söyləyir, heç bir gərginlik bilm ədən ürəyinin dərinliyindən süzülüb gələn şeirləri təbii qayalardan çıxan şəffaf su kimi t əbiidir, durudur” (Bu iqtibas Camal Mustafayevin “Sənətin milli kökləri” m əqaləsindəndir). A.Chodzkodan sonra “Koroğlu”nun bu mətninə Avropa ölkələrində maraq art- mış, həmin mətn ingilis dilindən müxtəlif dillərə – fransız, alman, macar və s. dillərə t ərcümə olunmuşdur. 1843-cü ild ə O. L.B.Wolf ingilis dilində olan bu mətni alman dilinə çevirərək çap etdir mişdir
2 . Yen ə həmin ildə George Sand (1804, Paris -1876, Nohant) A.Chodzkonun xahişi ilə “Koroğlu” dastanının bir parçasını fransız dilinə çevirmiş, “Les adventures et les improvisations de Kourroglou, recueillies en Perse, par M. Alexandre Chodzko” (Alexander Chod zkonun İranda topladığı Koroğlu macəraları v ə improvizasiyaları) adı altında “La revue indépendante” jurnalında çap еt- dirmişdir. Yazıçı yenidən “Koroğlu” dastanına müraciət etmiş və dastanın yeddi m əclisini ixtisarla ingiliscədən fransızcaya çevirmişdir. Bu nəşrdə müəllif dastana müdaxil ə etmiş, hadisələrlə əlaqədar öz fikirlərini bildirmiş və improvizasiya adı il ə dastandakı şeirlərin məzmununu vermişdir . 1
http://davam.az/engine/print.php?newsid=152/ . – 12.04.2012. 2 Die Abentheuer und Gesänge Korroglus, des Räubers und Dichters. Ein persischer Volksroman. Aus dem türkisch-persischen original wörtlich in das Engl. übersetzt von A.Chodzko. Deutsch von O.L.B. Wolf, Jena, 1843. Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|