Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

140 

 

“Yurt Kaygusu” aslında büyük müteffekirin terk etmek zorunda kaldığı va-

tanına, yurduna duyduğu özlemi, endişeyi yansıtmakla beraber aynı zamanda Ali 

Bey`in Bakü`yü 

terk  etmesinin  ardından  “kaş  o  alicenap  Kafkaza  teşrif  getir-

meyeydi” diyenlere ve onların yaptıklarınakarşı bir sitem, itiraz ve üzüntüdür.  

 

“Yurt kaygusu” “büyük vatan”dan “ana vatan”a milleti yanlış yönlendiren-

lere, 

ittihadı  bozmaya  çalışanlara,  halkı  uyutanlara itiraz sesidir muhterem Ali 

Bey`in... 

“Terane- 

i Seher” şiiri de mücadeleden yılmayan, takiplere sabrla sine geren 

Ali Bey Hüseynzade`nin istibdada, zulme, 

haksızlığa mizacına uygun cevabıdır.  

 

Zülmet-

i şer bulsa da bir dem zafer 

Perteve hükme

tse de zülmet eğer  

Sönse de envar-

ı kemal ü hüner 

Gam yeme sabr et!...Bu da yahu geçer 

 

Hak ve adaletten eser yoksa da  

Haris – i kanun bir er yoksa da 

Zulm edene karşı siper yoksa da 

Gam yeme sabr et!...Bu da yahu geçer 

 

Ali  Bey  için  şiir  bir  anlamda  düşüncelerini  anlatmanın  bir  yoludur.  Sanat 

kaygısı gütmeden yazdığı şiirlerinde millete, milliyete ve hürriyete aşık bu büyük 

şahsiyet gurbete düşse de mihnet çekse de karamsarlığa kapılmaz, hürriyet güne-

şinin doğacağına inanır.  

 

Millete, milliyete, hürriyete 

Aşık olan uğrasa da mihnete 

Yar-

ı vatan düşse de gergurbete 

Gam yeme, sabr et! Bu da yahu geçer.  

 

Toplumun  kurtuluşunu  ittihatta  gören  Ali  bey  Hüseynzade  Azerbaycan 

toplumunu sünni- 

şii diye ayıranlara 

Can düşmanı tehdit ediyorken tarafeyni  

Ey hace (hoca) nedir mesele-

yi Şia ve Sünni 

diye seslenir.  

“Hayat`ın Posta Kutusu” adlı şiirinde idelalist, mücadeleden yılmaz Ali bey 

Hüseynzade`nin  umutsuzluğa  kapılıp  hayal  kırıklığıyla  “biçare  vatan”  diye  ah  u 

nale edenlere ve de aynı zamanda İstanbul`da istibdat altında ezilen arkadaşlarının 

“hasta vatan”larına çareyı Bakü`den Hayat gazetesi sütünlarından gönderiyor. Bu 

çare istiklalın yegane yolu olan “ittihat”tır.  

 

Bu kadar fakr u zaruratde eğer kalsa da aç 

Hiç muhtaç değil bazı çiğ eş`ara vatan  

Hastalık derdi değil derd ki derman diyeyim 

Görürüm benzemiyor “hasta vü bimara” vatan  

 

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

141 

 

 

Humanist  bir  insan  olan  Ali  Bey  insanların  insanlar  tarafından  uğratıldığı 

zülme, 

vahşete, savaşlara, cinayetler, dökülen kanlara“Hayret yahud Bir Meleğin 

İnsanlara Hitabi” adlı şiiriyle isyan eder.  

 

Semadan bir melek hayretle der: İnsanlar! Insanlar!  

Nedir bu ruy-

ı arzı kaplıyor kanlar, insanlar 

... 

Ölen kim, öldüren kim, zulmeden kim, 

ağlayan kimdir? 

 

Biraz fikr eyleyin: sizden değil mi onlar? Insanlar! 

 

Feda-

yı zulmunüz sizden, sizin celladınız sizden! 

Nasıl kail bu hale ya vicdanlar? Insanlar! 

... 

 

Veya  1905  yılının  karmaşası  içinde  yazdığı  “Sulha  Davet”  naziresinde 

toplumu barışa, ilme, irfana davet ederek, zamanın islahat, ilm, sanat, irfan zamanı 

olduğunu vatanın bu meziyetlerle nicat bulacağını söyler.  

 

Devr-

i islahatdır, sulh u salah eyyamıdır 

Arkadaşlar sulh edin, sulh etmenin hengamıdır.  

... .  

Ali  Bey  Hüseynzade`nin  hassas  ve  duyarlı  mizacı  icabı  doğa  ve  doğadaki 

canlılar onun şiirlerine sık sık konu olur. “Kelebek”, “Bahçemin Çiçekleri”, “Bil-

gin Kızı ve Arı” şiirleri Ali Bey`in doğa ve doğadaki canlılara karşı duyduğu has-

sasiyetin simgesidir.  

Isterdim dünyada ölüm olmasın! 

Hüs nü an, 

muhabbet zeval bulmasın! 

Aşık da maşuk da yaşasın daim 

Kelebek ölmesin, çiçek 

solmasın.  

 

KAYNAKLAR 

Akçura, Yusuf (2006), Türkçülüyün tarihi, Hukuk, 

Bakı 

Bayat, Ali Haydar (1998), Hüseynzade Ali Bey, Atatürk Kült. Merk. Yay. , Ankara 

Hasanova, Sadakat (2006), 

Ali bey Hüseynzadenin Dilçilik Görüşleri, Bakı  

Hüseynzade, Ali Bey (2007) 

Seçilmiş eserleri, Çaşıoğlu, Bakı  

Kengerli,  Aybeniz  (2002), 

Azerbaycan  Romantiklerinin  Yaradıcılığında  Türkçülük,  Bakı 

Köprülü,  M.  Fuad  (1979), 

İslam  Ansiklopedisi,  “Azeri” maddesi,  2.  c. , Devlet 

Kitapları, 5. Baskı, İstanbul.  

Mirze, Rasim (2000), Türk

çülüğün Babası, Elm, Bakı  

Turan, Azer (2008), Ali Bey Hüseynzade, Salam Press, 

Bakı  

 

 

 

 

 

 

 

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

142 

 

LİTERARY ACTİVİTY OF ALİ BEY HUSEYNZADE 

 

Summary 

 

In this article,  we will review theliteraryactivity of Ali Bay Huseynzade--  who has 

many specialties such as faculty member,  doctor,  painter,  translator,  journalist,  poet and 

ideologist,  linguist--  based on histranslations fromworld literature,  literaryarticles and-

poems.  

Ali Bay Huseynzade,  the main purpose of whose activity was to generate 

Azerbaijan’s and at the same time the Turkic world’s national renaissance, felt that the real 

literature should be social.  He also thought that literature shouldn`t serve only the arts; 

literature should be an important tool in public education.  With his translations from 

Russian and European classic works he did not only propagate world literature; at the same 

time Ali Bay Huseynzade intended to improve the literary views,  manner of thinking and 

literary tastes of Turkic authors and readers, and also to allow them to benefit from Russian 

and European classics.  

 

Key words:  Ali Bay Huseynzade,  literary activity,  poems,  translations and 

literary articles 

 

 

---