Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 138
bir anlamda Ömer Hayyam`la aynı kaderi paylaşacağını belki de bilmiyordu. Yaşamı süresince canı kadar sevdiği vatanının, hem Azerbaycan, hem Türkiye`nin fikri,
siyasi ve kültürel anlamda uyanması, gelişmesi ve ittihadı için çalışan Ali Bey Hüseynzade`ye her iki toplum da hakkettiği değeri verememiş, “Büyük vatanı” Turan`da yeterince tanıtılmamıştır. Vatanını “Hubb`ul vatan min`el iman” (vatanı
gibi Türk dünyasının “unutulmuş dahisi”dir.
“Heyhat unutmuşsa da dövran seni üstad Bir gün basacak bağrına Turan seni üstad. ”
Faaliyetinin başlıca gayesi Azerbaycan ve aynı zamanda dünya türklüğünün milli uyanışını sağlamak olan Ali Bey Hüseynzade gerçek edebiyatın toplumsal ol- ması gerektiğini söylerken, edebiyatın sadece sanata hizmet etmemesi gerktiğini düşünür, edebiyatı toplumun bilinçlenmesinde önemli araç olarak görüyordu. Ede- bi yatın halktan kopuk olamayacağını, halka inmedikçe yükselemeyeceğini soylu- yordu. (Ali Bey Hüseynzade, 2007, s. 299) O,
aynı zamanda Azerbaycan edebiyatının hep şark edebiyatına yönelmesini do ğru bulmaz. Bu sebepten de Batı edebiyatını tercümeler yoluyla teblığe çalışır. Ali Bey Hüseynzade`nin edebiyatla ilgili düşüncelerini kaleme aldığı bir başka makalesi “Zemanemizin Ömer Hayyamı”dır. Edebiyatta hiciv konusunu işle- diği bu yazıda Ali Bey Hüseynzade hicvin şahısların değil, toplumun kusur ve eksiklerini hedef alması gerektiğini söyler, “aksi takdirde bunun hiciv değil, “pamf let” olacağını, “pamflet”in ise hiçbir edebi değeri olmadığın”ı belirtir. O, dünya edebiyatından Horatsi, Yuvenal, Ebullula Muerri, Volter, Ömer Hayyam, Türk ve Azerbaycan edebiyatından ise Nefi ve Molla Penah Vagif gibi klasiklerin hicivlerini emsal gösterir. 1903 yılında takipler sonucu Azerbaycan`a dönen Ali Bey Hüseynzade, 1910 yılında siyasi faaliyeti sebebiyle basın –yayın hayatına izin verilmeyince, sıkı takipler sonucu yeniden Türkiye`ye dönmek zorunda kalır Ancaq Azerbaycanda bulunduğu bu kısa sürede Füyuzat`la Azerbaycan edebiyatında yeni bir sayfa açmayı başarmış, yeni bir akımı –romantizmi başlatmaya muvaffak olmuşdu. Ali Bey Hüseynzade`nin edebi faaliyetinde edebi makaleleri ve tercümele- rinden sonra şiirleri de önemli yer tutar. Kendisi için “ben ne edip, ne de şairim” diyen mütevazi Ali Bey`in şiirlerinde “sanat için sanat” gayesi güdülmemiştir. Faaliyetinin başlıca amacı Azərbaycan ve Anadolu Türklüğünün, bütünlükte ise tüm Türk Dünyasının uyanması, milli kimliğine, diline, dinine ve “Türk İttihadına” sahip çıkması, milletinin terakkisi olan Ali Bey Hüseynzade`nin şiirlerine de as- lında konusundan asılı olmayarak bu fikir hakimdi. Ayrıca yumuşak, halim selim, mütevazi, oldukça, hasas ve nüktedan mizacına uyğun olan doğaya, insanlığa karşı hassaslık ve bu canlı varlıklara zarar veren savaşlar, istibdat dolu yıllara etiraz onun şiirlerinin ana temini oluşturmaktadır. Dil ve üslup bakımından genellikle Ali Bey Hüseynzade`nin edebi faaliyetini iki devreye ayırsalar da aslında onun ilk yazmaya başladığı dönemlerden itibaren sade ve duru Türkçesi dikkat çekmektedir. Recaizade Ekrem, Muallim Naci, Abdülhak Hamid, Ha lid Ziya Uşaklıgil hayranı olan Ali Bey`in dil ve üslup bakımından Servet-i Funun Edebiyatının bu AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 139
güçlü temsilcilerinden etkilenmemesi imkansızsa da, Ali Bey Hüseynzade`inin na- zım eserlerinde başından beri sadeeleşme taraftarı olduğunu söylemek gerekir. Aslında Ali Bey Hüseynzade`nin bilinen ilk şiiri Türkçülük düşüncesini çev- resinde yaydığı tıbbiye yıllarına rastlar. Turancılık düşüncesinin üklüsü olan bu şiir nitekim “Turan” adlanır. Yazıldığı dönemde yayınlanmayan bu şiir daha sonraları Ali Bey`in ha fızasında kalan kısımlarıyla dava arkadaşı Yusuf Akçura tarafından tespit edilmiştir. (1998, s. 93)
Sizlersiniz ey kavm-i Macar bizlere ihvan Ecdadımızın müştereken menşei Turan Bir dindeyiz biz, hepimiz hakperestan; Mümkün mü ayırsın bizi İncil ile Kur`an? Cengizleri titretti şu afakı seraser Timurları hükmetti şehinşahlara yekser, Fatihlerine geçti bütün kişver-ı kayser
Ali Bey Hüseynzade`nin en çok bilinen şiiri “Yurt Kaygusu” veya nam-i diğer “Hal-i Vatan”dır. “Ucundadır dilimin” Hakikatin büyüğü (azami); Ne koydular diyeyim, Ne ksstiler dilimi!. .
Bilirmisin cahiller Ne ettiler vatana?!. . Ne koydular uyusun, Ne koydular uyuya!. .
Böyle durmak uyuşuk Revamı bir diriye?!. . Ne gitmede ileri, Ne dönmede geriye!. .
Düşman kırar kapuyu Biz içerde kaygusuz; Ne evleri ayrır, Ne bir evli oluruz!. .
Ayıltmadı kalemim Şu Türk ile Acemi; Ne koydular yazayım, Ne kırdılar kalemi!...
Şiirin ufak tefek farklarla çeşitli gazetelerde (Mısırda çıkan “Türk”, Tercü- man- ı Hakikat” ve “Türk Yurdu”) yayınlandığını Ali Bey Hüseynzade`nin şiirin el yazmasının altına düştüğü nottan anlıyoruz.
Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|