Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

136 

 

nüsx

əsini  təhlil edir, onun alman və fransız dillərinə tərcüməsini vurğulayır. Eyni 

zamanda, A.Chodzko-nun Az

ərbaycan tarixi  haqqında  Qərb  dünyasındakı 

araşdırmalarını qiymətləndirir və onun Azərbaycan mədəniyyətini təmsil edən ən 

mühüm işi kimi 1842-ci ildə Londonda ingilis dilində çap olunmuş  “Koroğlu”sunu 

diqq

ətə çatdırır. 

2002-ci ild

ə  Fərid  Ələkbərovun  “Koroghlu: Tbilisi Manuscript About 

Azerbaijani Hero” 

adlı  məqaləsi  Azerbaijan International  jurnalında  da  dərc 

olunmuşdur

1

.

 

Göründüyü kimi, Avropa  koroğluşünaslığına dair zəngin elmi ədəbiyyat yazı-

lıb. Yuxarıda deyilənlərdən belə nəticəyə gəlirik ki, Avropa koroğluşünaslığında bu 

mövzunun yeri ayrıcadır. “Koroğlu”nu Qərb dünyasına təqdim edən A.Chodzko-

nun  bu  dastanın  öyrənilməsi,  yayılması  və  şöhrətlənməsində  böyük  əməyi 

olmuşdur. Onun sayəsində  “Koroğlu” mövzusu dünya şərqşünaslığının diqqətini 

ç

əkən bir mövzuya çevrilmişdir. 

M

əqalədə  “Koroğlu”  dastanının  həm A.Chodzko, həm  də  ondan  sonrakı 

n

əşrlərinin yayılma  coğrafiyasından  danışdıq,  Avropa  koroğluşünaslığına  nəzər 

yetirdik v

ə  “Koroğlu”  dastanının nəşri və tədqiqinə həsr edilmiş ədəbiyyatı xülasə 

şəklində əhatə etməyə çalışdıq. 

 

QAYNAQÇA: 

Az

ərbaycan ədəbiyyatı tarixi, I cild. – Bakı: Elm, 2004. 

Azerbaijanian  poetry (classic, modern, traditional).  Edited by M.İbrahimov. –Мoscow:    

Progress Publishers, 1969 . –  PP. 580-603.

 

Boratav  P.N. Köroğlu Destanı. – İstanbul: Adam Yay., 1984.– 261s.

 

Cabbarlı C. Rövşən bəy – Коrоğlunun аtlаnışı. Seçilmiş əsərləri,  III cild. – B., 1958. 

Ekici Metin. Türk Dünyasında Köroğlu. – Ankara: Başer Matbaası, 2004.– 367 s. 

Каррыев Б.А.Эпические сказания о Кёр-оглы у тюркоязычных народов. – Москва:    

Наука, 1968. – 259 с. 

Koroğlu (Paris nüsxəsi). – Bakı: Ozan, 1997. – 208 s.

 

Koroğlu (Vəli Xuluflu nəşri). – Bakı: Elm, 1999. –200 s. 

Koroğlu. – Bakı: Nurlan, 2004.– 88 s. 

 

Summary 

  

Türk  dünyasının  qəhrəmanlıq  dastanı  “Koroğlu  A.Chodzko  nəşrindən sonra popul-

yarlıq qazanaraq qısa müddətdə bütün Avropaya yayılmış, bir çox alim və tədqiqatçıların 

diqq

ətini cəlb etmişdir. 

Avro

pada  “Koroğlu”    dastanının  nəşri  və  öyrənilməsinə  aid xeyli sayda elmi 

ədəbiyyata rast gəlinir. Məqalədə  “Koroğlu”  dastanına  maraq  göstərən Avropa səyyah, 

şərqşünas, alim, etnoqraf və  ədiblərinin fikirləri üzərində  dayanılır, dastanla bağlı dəyərli 

fikirl

ər diqqətə  çatdırılır,  “Koroğlu”  dastanının  öyrənilməsi və  tədqiqi tarixinə  nəzər 

yetirilir, haqqında danışılan qaynaqlar isə xronoloji ardıcıllıqla verilir. 

 

 

 

                                                           

1

  

F.Alakbarov. Koroghlu: Tbilisi Manuscript About Azerbaijani Hero. Azerbaijan International 

Magazine, 10.1, 2002. – PP. .54-58

. 

 

 

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

137 

 

ALI BEY HÜSEYNZADE`NIN EDEBI FAALIYETI 

 

Dr. Elza Semedli 

 (X

əzər Universitəsi / Azərbaycan) 

 

Bu makalede, 

öğretim üyesi, doktor, ressam, tercüman, gazeteci, şair, ideo-

log,  dilci gibi birçok meziyetleri kendinde bulunduran Ali Bey Hüseynzade`nin 

edebi faa

liyetini  dünya  edebiyatından  yaptığı  tercümeler,  edebi makaleleri ve 

şiirlerinden yola çıkarak incelemeye çalışacağız.  

XX yüzyılın Türk Dünyasına bahşettiği büyük değerlerden biri olan Ali Bey 

Hüseynzade`nin çokyönlü faaliyeti arasında elbette ki, edebiyat özel bir yer tutar. 

Daha Petersburg`da fizik- 

matematik  okuduğu  dönemlerde  arta  kalan  zamanını 

şarkiyat, özellikle de türkoloji bölümü derslerine devam ederek geçirmiştir. Yine 

bu yıllarda lise yıllarından aşina olduğu Batı klasiklerini daha derinden öğrenmeye 

çalışmıştır.  

Aslında  Ali  Bey  Hüseynzade`nin  bu  birikimleri  sonraki  İstanbul  yıllarında 

onun edebi faaliyetinde oldukça etkili olacaktı. Şöyle ki, edebi faaliyetinde önemli 

yer  tutan  tercümanlığıyla  Ali  Bey  Hüseynzade  Rus  ve  Avrupa  klasiklerinin 

ese

rlerini  Türk  okur  ve  yazarlarına  tanıtmakla  sadece  dünya  edebiyatını  tebliğ 

etmiyor, 

aynı zamanda Türk okur ve yazarlarının edebiyat zevkini, düşünce tarzını, 

edebiyata  bakışlarını  geliştirmeye  çalışıyor,  onların  Rus  ve  Batı  klasiklerinden 

faydalanmalarını  sağlıyordu.  Ali Bey Hüseynzade`nin tercümelerinde ne kadar 

başarılı olduğunu anlatmak için Goethe`den yaptığı “Faust” tercümesiyle ilgili türk 

edebiyatının  büyük  üstadlarından  Abdülhalk  Hamid`in  tebrik  mektubundan  şu 

cümleyi  hatırlatmamız  sanırım  kifayet  eder:  “Muazzez ve muhterem efendim 

hazretleri,  ...

aslı nefis olan bu eserin tercümesi de enfes olmuş. Himmet-i edebiy-

yeniz şayan-ı tebrikdir...(Ali Haydar Bayat, 1998, s. 193) 

Ali Bey`in tercümelerinin Türk edebiyatının önde gelen isimleri tarafından 

takd

ir  edilmesinin  başlıca  sebeplerinden  biri  onun  dünya  edebiyatına  hakim 

olmasıyla birlikte tercüme sanatına da yakından beled olması idi. Şöyle ki, Ali Bey 

Hüseynzade tercüme sanatına çok titizlikle yanaşır, tercümenin kafiyeleri yanyana 

dizmek olmadığını, “kelam beğendirmenin gayet de müşkil olduğunu belirtir. Bu 

sebepten Derjavin`den,  Homer`den,  Schiller`den, 

Puşkin`den,  Tasso`dan,  Adam 

Smith`den vs. 

den  yaptığı  tercümeler  aslı  kadar  enfesti.  Tercüme  sanatıyla  ilgili 

görüşlerini aktardığı “İngilis eşarı Türk dilinde” ve “Şilyon Mahpusu” adlı edebi 

makaleleri  Ali  Bey`in  dünya  edebiyatı  ve  tercüme  sanatı ile  ilgili  engin  bilgisini 

göstermesi bakımından dikkate şayandır.  

Ali  Bey  Hüseynzade  sadece  dünya  edebiyatı  klasiklerini  tercümeyle 

yetinmiyor, 

aynı  zamanda  dünya  edebiyatında  şark  edebiyatı  ile  ilgili  söylenmiş 

fikir ve düşünceleri tercüme yoluyla Türk edebiyatına kazandırıyordu. Bu anlamda 

Alman  şairi  Bodenstedt`ten  yaptığı  “Ömer  Hayyam”  adlı  makalesi  son  derece 

dikkate şayandır. Şöyle ki, bu tercüme hem saray- şair ilişkisine, özellikle Selçuklu 

sultanı  Melikşah`la  Ömer  Hayyam  arasındaki  münasebete  Avrupai  bakış  açısını 

göstermesi  açısından,  hem de Bodenstedt`in Kafkasya seyahati ve Bodenstedt- 

Mirze Şefi Vazeh ilişkisi hakkında verdiği bilgi bakımından önemlidir. Bu yazıda 

Ömer  Hayyam  için  “şarkın  en  büyüklerinden  olduğu  halde,  haiz  bulunduğu 

büyüklüğün  derecesinde  şarkta  tanınmayan”  ifadesini  üzülerek  kullanan  Ali  Bey 

---