Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GÜRCÜ ƏDƏBİYYATINDAAZƏRBAYCANLI OBRAZI (M. Cavaxi şvilinin yaradiciliğiəsasinda) Fidan
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 187
GÜRCÜ ƏDƏBİYYATINDAAZƏRBAYCANLI OBRAZI (M. Cavaxi şvilinin yaradiciliğiəsasinda) Fidan ə Musayeva XX əsrin əvvəllərindəgürcü ədəbiyyatında Azərbaycan xalqınıntarixi keçmişi, m ədəniyyəti, məişət və xarakteri haqqında maraqlıbədii əsərlər yaratmış bir sıra yazıçı və şairlər var. Bu sənətkarlar içərisində gürcü ədəbiyyatınınçox sevilən, iste- dadlı və məhsuldar yazıçısıM. Cavaxişvilixüsusi yer tutur. O, 1880-ci ildə Gürcüs- tanın tarixən həmişə azərbaycanlılar yaşamış Borçalı qəzasında anadan olmuşdur. XX
əsrin əvvəllərindən ədəbiyyata gəlib gürcü realist nəsrinin humanist ənənələrinə sadiq qalan bu sənətkar Gürcüstanda sovet inqilabı baş verdikdən Ksonra da uğurla öz yaradıcılınına davam etmış bir-birindən maraqlı bədii əsərlər yaratmışdır. Az ərbaycan oxucusunun gürcü ədəbiyyatının bir sıra tanınmış nümayəndələri o cüml ədən, M. Cavaxaşvili bədii irsi ilə də tanış olmasında tanınmış tənqidçi aliml ərimizDilarə Əliyeva və Əflatun Saraclının böyükrolu olmuşdur. 1980-ci ildə anadan olmasının 100 illiyi münasibəti ilə yazıçının bir çox əsərləri bu alimlər t ərəfindən orijinaldan ana dilimizə mükəmməl şəkildə tərcümə edilərək nəşr etdirilmişdir. Maraqlıdır ki, Sovet ədəbiyyatşünaslığı hətta 80-ci illərdə belə yazı- çıya həsr olunmuş monoqrafiyalarda, sovet ensiklopediyalarında, onun tərcümeyi- halını oxuculara tədqim edərkən ölüm tarıxinin 1937-ci ilə təsadüf etdiyini göst
ərməklə kifayətlənmişdir. Bu günonun bədii irsi ilə bir daha yaxından tanış olduqda Stalin rejimınin qəzəbinə tuş gəlmə səbəblərinidaha dərindən anlamaq mümkündür. Obyektiv v ə humanist yazıçı M. Cavaxişviliüç əsərində“Günahsız Abdulla”, “L əmbəli”hekayələrində və “Marabdılı Arsen”romanında xalqımızın milli xüsusiyy ətini, adət-ənənəsini, qədim tarixini, yaşadığı bölgələrin yer adlarını, başına gələn faciələrini və nümayəndələrinin milli xarakterini bədii boyalarla əks etmişdir. “M.Cavaxişvilinun əsərlərində Azərbaycan kəndlilərinin həyatının təsviri, xalq m əsəllərinin, bayatılarımızın işlədilməsi göstərir ki, onun yaradıcılığında Az ərbaycan mövzusu mühüm yer tutur” (2,162) Bu əsərlərdə, xüsusən də, ”Günahsız Abdulla”hekayəsində hər şeydən öncə diqqətimizi hadisələrin baş verm
ə məkanı-qədim Borçalı torpağındakı toponimlər cəlb edir. Bu toponim- l ərmüasir Gürcüstan dövləti tərəfindən dəyişdirılmış, lakin yerli xalqın- azərbay- canlıların yüz illər boyuyaddaşlarına həkk olunmuş, elə indi də qədim adlarları ilə tanıdıqları məkan yer adlarıdır. Məsələn, ”Günahsız Abdulla”əsərindəki baş qəh- r əmanın Sarvan kəndindən olması, cinayətin baş verdiyi yerin Candar kəndi kimigöst ərilməsi, tez-tez adı çəkilən Soğanlıqdüzənliyi, Nəftillik, Ortaçala, Arıxlıvə s. yer adları qədimtürk mənşəli sözlər olduğu üçünsonralar sünii şəkildə d əyişdirilmişdir. “M. Cavaxişviliyaradıcılığında diqqəti cəlb edən bir səciyyəvi cəhət də onun əsərlərində çoxlu Azərbaycan sözləri, xalq məsəlləri və bayatılarının işlədilmə- sidir.” (1, 7) Borçalıda doğulub böyüdüyü üçün dilimizi yaxşı bilən yazıçı öz əsərlərində, məsələn“Ləmbəli” povestində baş qəhrəmanın- milliyyətcə gürcü olan humanist v ə ağıllı həkimin dilindənböyük məhəbbətlə Azərbaycandilindəbir çox söz, cüml ə və dialoqlar verməklə bu diliyaxşı bilməsi ilə fəxr etdiyini göstərir. T əqdirəlayiq haldır ki, əsərin tərcüməçiləri də gürcü dilində yazılmış bu əsərlərdə AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 188
Az ərbaycan dilində ifadə edilmiş bir çox söz və cümlələri oxucularımızındiqqətinə çatdırmaq üçün kursivdən istifadə etmişvə səhifələrin sonunda bunu qeyd etmişdir. Yazıçının 1920-ci illərdə yazdığı “Günahsız Abdulla”əsəri ana dilimizətər- cüm ə edildikdən bir az sonraAzərbaycan Televiziyası tərəfindən səhnələşdirilərək tamaçılarımıza təqdim edilmiş və böyük sevgi ilə qarşılanmışdır. Qeyd etdiyimiz kimi,
”Günahsız Abdulla”əsərinin mövzusu Borçalıda yaşayan azərbaycanlıların h əyatındandır. Onların öz el-obalarına böyük hörməti, ənənələrinə dərin ehtiramıyazıçı tərəfindən dəqiq müşahidə edilmiş, düzgün təsvir edilmişdir. Əsərin baş qəhrəmanı Abdulla cinayətin kim tərəfindən edildiyini bilə-bilə özünün günahsız yerə on il həbs edilməsinə ona görə dözür ki, cinayətkarın əməlini sübut ed ə bilməsə el–obası içərisində rüsvay olar. Onun qəddar düşməni Mustafa da bilir ki, Abdulla cinay ətin kim tərəfindən edildiyini bilə-bilə onu ələ verməyəcək. Mü əllifin Borçalıəhalisinə münasibətinidərindən duymaqüçün əsərdəki bir neç ə cümləni nəzərdən keçirək. ”O bilirdi ki, gənclik və qoçaqlıq dustaqxanada Borçalıdan az qiymətləndirilmir, buna görə də gözlərini sildi, zorla özünü yığışdır- dı və gumrah görünməyə çalışdı.” (1, 115)”Bu qanlı divarlar arasındakı dustaqlara k ənardan da sovqat gəlirdi. Müsəlmanlar Allah və peygəmbərin məsləhətinə sadiqdirl ər. Onlar ianə toplayır və dini bayramlarda dustaqlara göndərirdilər. Ab- dullaöz payını dostu Şakrosuz yeməzdi”. (1, 125)Təbii ki, M. Cavaxişvili “müsəl- manlar” dedikd əBorçalıda islam dininə sitayiş edən insanları-azərbaycanlıları n əzərdə tutur. İntizama əməl etdiyi üçün həbs müddəti azaldılsa da, azadlığa çıx- masına üç ay qalmış ailəsindən heç bir xəbər gəlmədiyinəgörə Abdulla həbsxa- nadan qaçır. Anası öləndən sonra tək qalmış gənc arvadınınnökər Əliqulu ilə ev- l ənmək məcburiyyətində qaldığını eşidən Abdulla, həbs olunmasına səbəbkar ol- muş əmisi oğlu Mustafanın evinə gedir və öz qisasını alır. Maraqlıdır kı, o qaçıb gizl
ənmək haqqında düşünmədən geri həbsxanaya qayıdır, özünün beş adam öldürdüyünü elan edir. Keçmiş sovetlər birliyi tənqidçiləri bu əsəri “ M. Cavaxişvili yaradıcılığının deyil, bütün ədəbiyyatının ən gözəl incisi” (1, 5)hesab etsələr də sosialist realizmi metodu adlandırılan vəyalnız sovetidealogiyasınaxidmət edən yaradıcılıq tələbləri bax ımından qiymətləndirməyə çalışmışlar. Dilarə Əliyeva “Ürək bir, dilək bir ”monoqra fiyasındaəsəri təhlil edərkən bu hekayənin baş qəhrəmanı- günahsız olaraq 10 il h əbsə məhkum edilən Abdullanın yalnızsovet hakimiyyəti quruldul- duqdan sonra azadlığa çıxmasından danışsa da, maraqlıdır ki, hekayədə bunu işarə ed əcək bir fakt belə yoxdurO, M. Caxaxişvilinin xalqımızın həyat və məişətinə yaxından bələd olmasını, əsərlərində bayatı və məsəllərimizdən bol-bol istifadə etm
əsini xüsusi də qeyd etsə də, yazıçını daha çox“həmişə sadə adamların taleyi, arzu v
ə istəkləri maraqlanan” (2, 162) “Zaqafqaziya xalqları arasındakı sarsılmaz dostluğu daim tərənnüm edən” (2, 160) böyük sənətkar kimi xarakterizə edir. Çünki m əlum olduğu kimi həmin dövrdə görkəmli alimimiz bu əsəri yalnız sovet ideologiyasının tələblərinə uyğun istiqamətdə, xalqlar dostluğu mövzusunda təd- qiqata c
əlb etməkməcburiyyətində idi. ”Torpaq çəkir”kitabının ön sözündəki ”feodal
əxlaq qanunları onun həyatını pozur, ailəsini dağıdır” (1, 5)mülahizəsi ilə d ə razılaşmaq mümkün deyil. Tərcüməçi alimlər müəllifin “Günahsız Abdulla” əsərindəkitaleyini xüsusi məhəbbətlə izlədiyi Abdullanın“şəxsi faciəsinin xalqın inqilabdan əvvəlki həyat faciəsi kimi ümumiləşdirdiyini” (1, 5) qeyd etsələr dəbaş q əhrəmanın faciəsinin əsl səbəbi əmısi oğlunun xəyanəti, ölkəninhüquq məhkəmə Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|