Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şahqulu bəy Qürəba oğlu Rumlu
- Ədəbiyyat qəzeti
- Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri.
- Şah İsmayıl Xətai.
- Sadıq bəy Sadiqinin həyat və yaradıcılığı.
- Tarix-i aləmara-yi Abbasi.
- Низами Гянджеви.
- AZERBAIJANI LITERATURE OF THE XVI CENTURY ACCORDING TO “TARIKH-I ALAMARA-YI ABBASI” Summary
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
531 dili olaraq işləndiyini bir daha sübut edir. Türkcə şeir yazan qızılbaşlardan biri də Şahqulu bəy Qürəba oğlu Rumlu olmuşdur. İsgəndər bəy onun bir rübaisini əsərinə daxil etmişdir: “Könlüm quşun ol nərgizi-fəttan apara, Kimdür ki, onun qəmzəsindən can apara?! Şeytan, şeytan dedikləri əgər bu olsa, Mən razıyam imanımı şeytan apara” [Türkman 2009: 592]. İsgəndər bəyin müasiri olan Sadiqi öz təzkirəsində “Qarpa oğlu” adlandırdığı Şahqulu bəyin yaradıcılığından bəhs etmiş və onun türkcə 2 rübaisinə yer vermişdir: “Ey badi- səba, naməmi ol yarə yetir, Şərhi-dili-zarımı vəfadarə yetir. Dil m üntəziri-vüsaldır Tanrı üçün, Öldüm yenə, ey Məsih, bir çarə yetir”. “Nə dərdi belə səbrü qərarım bardır, Nə xüd pərvayi-karü barım bardır. Rüsvalığıma nəsihət eylər nasih, Sanır ki, əlimdə ixtiyarım bardır” [Əfşar 2008: 146-147]. Şahqulu bəy, Şah Məhəmməd Xudabəndənin oğlu Sultan Həmzə mirzənin (həyatı: 1566-1586) yaxın adamlarından idi. Adı çəkilən Səfəvi şahzadəsi türkdilli poeziyaya böyük önəm verirdi. Belə ki, Həmzə mirzə Səfəvi – Osmanlı müharibəsi dövründə Şirvanda qızılbaşlara əsir düşmüş və Ələmut qalasında həbsə salınmış Krım şahzadəsi Qazı Gəray xanın 1585-ci ildə yazıb göndərdiyi bir türkcə qəzəlin müqabilində onu dərhal azad etmişdi. İsgəndər bəy bu barədə yazır: “ Şirvanda qələbə nişanəli əsgərlər tərəfindən əsir tutulan və Ələmut qalasında məhbus olan tatar padşahzadəsi Qazi Gəray xan şairlik peşəsinə malik xoşsima bir cavan idi və bacarığının, istedadının çoxluğu ilə tanınmışdı. O, tə- şəkkür və mədh üslubunda türkcə bir qəzəl yazıb, Nəvvabi-Cahanbaninin (Həmzə mirzənin – N.M.) hüzuruna göndərmişdi. Həmin qəzəlin ilk beytləri bunlardır: Nəmiz bar, bir gədayuz, bir nəmd, bir buriyamız bar, Dəxi sultana layiq bir duayi-bi-riyamız bar. Əgərçi padişahın eyni birgə eyni-izzətdür, Vəli sultanımın dərgahına səbük ricamız bar”. Nəvvabi-Cahanbani onun söhbətinə rəğbət göstərərək, onu qaladan çı- xartdırdı” [Türkman 2009: 592]. Əsərin bu hissəsi də Tehran nəşrinə daxil edilməmiş və Bakı əlyazmaları əsasında tərcümə olunmuşdur. Beləliklə, axtarışlarımıza əsasən deyə bilərik ki, “Tarix-i aləmara-yi Abbasi”nin birinci cildində 15 azərbaycanlı şairin adı çəkilmişdir. Bunların 13 nəfəri Səfəvi dövründə, xüsusən də XVI əsrdə yaşayıb-yaratmış şairlərdir. Mənbədə adları çəkilən azərbaycanlı şairlərin 6-sı əslən Ərdəbildən (Səfəvi nəslinin nümayəndələri), 3-ü Təbrizdən, 1-i Gəncədən, 1-i Şamaxıdandır, digər 4-ü isə əfşar, türkman, təkəlü və rumlu oymaqlarına mənsubdur. Haqqında bəhs olunmuş şairlərin 4-ü peşəkar şair, 4-ü şah, 2-si şahzadə, 2-si vəzir, 2-si hərbçi və 1- i naqqaş olmuşdur. İsgəndər bəy Münşi əsərinin birinci cildində bu şairlərimizin şeirlərindən cəmi 44 misraya yer vermişdir ki, bunların da 8 misrası türkcə, 36 misrası isə farscadır. “Tarix-i aləmara-yi Abbasi”nin ilk cildi təkcə Azərbaycanın AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
532 deyil, həm də bir sıra digər ölkələrin – İranın, Hindistanın, Orta Asiyanın və Krım türklərinin ədəbiyyatının XVI əsrdəki bəzi nümayəndələrinin yaradıcılığını öyrənmək üçün mənbə rolunu oynaya bilər.
1.
BROWNE, Edward Granville (1924). A History of Persian Literature in the Modern Times (A.D.1500-1924). Cambridge: Cambridge University Press, 490 p. 2.
ƏFŞAR, Sadiq bəy (2008). Məcməül-xəvas (müqayisəli mətnin tərtibi, tərcümə, transfoneliterasiya, ön söz, izahlar və adlar göstəricisi: Ə.Bağırov). Bakı: Elm, 412 s. 3.
hazırlayan: P.Ə.Kərimov. Bakı: Elm və Təhsil, 70+30 s. 4.
ƏLİOĞLU, Paşa (2007). “Şah İsmayıl Xətainin nəvəsi İbrahim Mirzənin azərbaycanca şeirləri”, Ədəbiyyat qəzeti, 17 avqust, № 32. 5.
müəllifi M.İbrahimov). Bakı: Yazıçı, 647 s. 6.
XƏYAL, Sona (2000). Əlli yaşlı xəzinədən əlli məqalə. Bakı: Ünsiyyət, 144 s. 7.
KƏNDLİ, Qafar (1964). “Sadıq bəy Sadiqinin həyat və yaradıcılığı haqqında bəzi qeydlər”, Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri. Bakı: Azərb. SSR EA nəşriyyatı, s.218- 239. 8.
QASIMLI, Məhərrəm (2002). Şah İsmayıl Xətayinin poeziyası. Bakı: Elm, 175 s. 9.
MƏMMƏDOV, Əzizağa (1988). Şah İsmayıl Xətai. Bakı: Yazıçı, 160 s. 10.
MƏMMƏDOVA, Şükufə (1991). “Xülasət ət-təvarix” Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi. Bakı: Elm, 120 s. 11.
MURADOVA, Məntiqə (1999). Sadıq bəy Sadiqinin həyat və yaradıcılığı. Bakı: Elm, 140 s. 12.
MUSALI, Vüsalə (2007). XV-XVII əsr türk təzkirəçiliyi. Bakı: Nurlan, 270 s. 13.
ərbaycan ədəbiyyatının qaynaqları. Bakı: Avrasiya Press, 440 s. 14.
görkəmli elm, sənət adamları (fars dilindən tərcümə edənlər: İ.Şəms, Q.Kəndli). Bakı: Azərnəşr, 464 s. 15.
(farscadan tərcümənin, ön sözün, şərhlərin və göstəricilərin müəllifləri: O.Ə.Əfəndiyev və N.S.Musalı). Bakı: Təhsil, 792 s. 16.
17.
РАХМАНИ, Абулгасан (1960). «Тарих-и алам ара-йи Аббаси» как источник по истории Азербайджана. Баку: Издательство АН Азерб. ССР, 192 c.
AZERBAIJANI LITERATURE OF THE XVI CENTURY ACCORDING TO “TARIKH-I ALAMARA-YI ABBASI” Summary Iskender Bey Munshi Turkman (1560/61-1634) is the famous Azeri author of the Safavid period who worked as a historian and secretary in the court of Shah Abbas I. He is the writer of “Tarikh-i alamara-yi Abbasi” (“The World-Adorning History of Abbas”) which consists of three volumes. The first volume of this work was mainly involved in the activities of Safavid ancestors and reigning times of the first four Safavid shahs. The last two volumes were devoted to the reign of Shah Abbas I (1587-1629). The first volume of Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|