Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xoca Cəlaləddin Məhəmməd Keçəçi
- Xoca Əmir bəy Keçəçi Təbrizi
- “Sadiqi bəy Əfşar
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
527 xanəndələr tərəfindən oxunduğunu irəli sürmüşdür: “Farsca şeiriyyatın bilicisidir. Şeiri yaxşı fəhm edir və qavrayır. Bəzən şeir nəzm etməklə məşğul olur. Musiqidə, ədvar, qövl (süita – N.M.) və əməl (nəğmə – N.M.) elmlərində zəmanənin öndəgedənidir. O həzrətin təsniflərinin bəziləri mütrüblər arasında məşhur və məruf, saz əhli arasında dillər əzbəridir” [Türkman 2009: 715]. I Abbasın farsca və türkcə bəzi şeirləri məlumdur [Tərbiyət 1987: 17; Xəyal 2000: 101-104]. Səfəvilər sülaləsinin üzvləri ilə yanaşı, bəzi azərbaycanlı dövlət xadimləri də şairliklə məşğul olurdular. Təbrizli Xoca Cəlaləddin Məhəmməd Keçəçi belələrindən idi. İsgəndər bəy onun da bir rübaisini əsərinə daxil etmişdir. Xoca Cəlaləddin I Şah İsmayılın hakimiyyətinin sonlarında, 1523-cü ildə ali divanın vəziri Mirzə Şahhüseynin sui-qəsdə qurban getməsindən sonra bu vəzifəyə təyin olunmuşdu. Mirzə Şahhüseynlə dost olduğu üçün ali divana vəzir təyin olunduğu gün onun ölümü barədə bu rübaini demişdi: “Ey
cahanın gözünün nuru, de, necə dözüm, Sən getdin, gecə kimi qara oldu gündüzüm. Sanki biz bir- birinə bağlı iki şam idik, Əyyam səni öldürdü, mən də yanıram özüm”. I Şah Təhmasibin hakimiyyətinin əvvəlində Xoca Cəlaləddinlə şahın vəkili Div sultan Rumlunun arasında narazılıq yaranmış və bu səbəbdən də şair vəzir edam edilmişdi [Türkman 2009: 338]. İsgəndər bəy Münşi Təbrizin məşhur Keçəçilər nəslinin dövlət qulluğunda olan digər bir nümayəndəsinin – Xoca Əmir bəyin də şairlik bacarığını qeyd edir. “Xoca
vəziri olmuşdur – N.M.) qohumlarından olub, Əmir bəy Möhürdar [adı] ilə məşhur idi. O, qabiliy yəti, istedadı və fəziləti özünə şüar etmiş bir kişi idi. Əvvəlcə möhürdar Qa zı xan Təkəlünün vəziri olmuş, sonra bir müddət Xorasanda da vəzir ol muşdu. Cəfr (falçılıq – N.M.), əedad (ədədlər – N.M.) və nirəncat (sehrbazlıq – N.M.) elmlərində böyük məharətə malik idi. O, günəşin qabağını tutmaqda ittiham olunub, bir müddət Ələmut qalasında məhbus edilmişdi. İsmayıl mirzə zamanında həbsdən nicat tapsa da, öz həyat vədəsini ölüm mələyinə tapşırdı (öldü – N.M.)” [Türkman 2009: 341]. İsgəndər bəy onun özbək hökmdarı Übeydulla xanla bir deyişməsinə yer vermişdir. Belə ki, 1532-ci ildə Übeydulla xan qızılbaşların əlində olan Herat şəhərini mühasirə edən vaxt Xoca Əmir bəy də orada idi və o da şəhərdə mühasirədə qalmışdı. Xoca Əmir bəyin şair olduğunu bilən Übeydulla xan 4 beytlik bir şeir yazıb ona göndərir. Bu kiçik şeirdə özbək hökmdarı şəhərin müdafiəçilərini hədələyir, onları lovğalıqda və cahillikdə ittiham edir, özünün nə qədər böyük bir hökmdar olduğunu xatırladır. Bu mənzum müraciəti Xoca Əmir bəy 4 beytlik şeirlə cavablayır və öz şeirində Übeydulla xanı “boşboğaz” adlandırır, ona qarşı təhqiramiz ifadələr işlətməkdən çəkinmir və tezliklə Şah Təhmasibin gəlib onu cəzalandıracağını bildirir. Həqiqətən də, bir müddət sonra Səfəvi şahı öz ordusu ilə Xorasana gəlmiş və Übeydulla xan Buxaraya qaçmağa məcbur olmuşdu [Türkman 2009: 149-151]. İsgəndər bəy öz müasiri olan məşhur Azərbaycan naqqaşı, şairi və təzkirəçisi, saray kitabxanasının müdiri, “Sadiqi” ədəbi təxəllüsünə malik Sadıq bəy Əfşardan (1533-1610) geniş surətdə söz açmışdır. Sadiqinin tərcümeyi-halına dair mənbənin Tehran çapında olmayan bəzi təfərrüatlar Bakı əlyazmalarında yer almışdır: AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
528 “Sadiqi bəy Əfşar – o, əfşar tayfasının türklərindən idi. Özünəməxsus təbiətə malik olan rəngarəng bir şəxs idi. Sadiqi təxəllüsündən istifadə edirdi və cavanlığının başlanğıcından naqqaşlıq üzrə məşq etməyin zövqünü tapıb, zəmanənin nadiri olan Ustad Müzəffər Əlinin yanında gecə-gündüz çalışmağı qərara aldı. [Həmin şəxs] onun əhvalı üzərində qabiliyyət və tərəqqi nişanələrini müşahidə edib, ona [naqqaşlığı] öyrətməyə səy göstərdi. [Sadiqi bəy] onun şagirdi olaraq, kamillik mərtəbəsinə yüksəldi. Bir müddət nəfsinin qüruru və təbiətinin dikbaşlığı üzündən, naqqaşlıq işində uğurlu gələcəyin olmadığını və zəmanənin öz arzularına uyğun tərzdə dövr etmədiyini düşünərək, o peşəni tərk etdi və zahirpərəstlik libasını soyunub, qələndərlər zümrəsi ilə birlikdə səyahət etdi və gəzib-dolaşdı. O vaxtlar Həmədan hakimi olan Əmir xan Mosullu onun halından xəbər tutub, onu qələndərlik libasından çıxararaq, öz mülazimi etdi və onunla insaniyyətçiliklə davrandı. O, öz türklüyünün təbiətindən və öz qızılbaşlığının ənənəsindən irəli gələn igidlik və şücaət iddiası edib, o zamanın şücaətlilərini utandırardı. İsgəndər şanlı nəvvab (Şah Məhəmməd Xudabəndə – N.M.) zamanında İsgəndər xan Əfşarın və onun qardaşı Bədr xanın mülazimətində olmuş və Astarabaddakı yaka türkmənlərinə qarşı döyüşdə dəlilik həddinə çatan igidliklər göstərmişdi. Amma heç vaxt naqqaşlıq peşəsindən əl çəkməmişdi. Axırda böyük bir tərəqqi edərək, əvəzsiz bir rəssam, incə qələmli bir naqqaş və misilsiz bir tərrah (yaxşı eskiz, layihə, rəsm çəkən şəxs
–
minlərlə bədii rəsm yaratmış, qabiliyyət və istedad zinəti ilə bəzənmiş, şairlik və söz ustadlığı yaraşığı ilə süslənmişdi. Rəğbət doğuran qəsidələri, qəzəlləri və məsnəviləri vardır” [Türkman 2009: 367]. İsgəndər bəy Münşi, Sadiqinin döyüş barədə yazdığı bir beyti əsərinin ilk cildinin iki yerində xatırlatmış və şairin bu beytinə dəyər vermişdir: “Çəyirtkətək oxla dolanda hava, Həyat tarlasına səpildi bəla” [Türkman 2009: 139,367]. Burada Sadiqi müharibə zamanı havada uçuşan oxların döyüş meydanındakı cəngavərləri öldürməsini obrazlı şəkildə çəyirtkələrin tarladakı sünbülləri məhv etməsi ilə müqayisə etmişdir. Lakin Səfəvi tarixçisi Sadiqinin naqqaşlıq qabiliyyətini şairliyindən daha üstün saymış və bu üzdən onun tərcümeyi-halına şairlərə dair fəsildə deyil, naqqaşlardan bəhs edən fəsildə yer ayırmışdır. Müəllif yazır: “O, (yəni Sadiqi – N.M.) bu fənnin (naqqaşlığın – N.M.) sənətkarları zümrəsindən olduğu üçün onun adı şairlər silki daxilində qeyd olunmayacaq və onun haqqında yalnız burada məlumat verilməklə kifayətləniləcəkdir. O, İsmayıl mirzə zamanında kitabxana işçilərindən idi. Amma Allahın kölgəsi olan əlahəzrət şah (I Abbas – N.M.) zamanında o, yüksək dərəcəli kitabdarlıq mənsəbinə təyin edilib, şəfqət və mehribanlıqla əhatə olundu. Amma olduqca bədxasiyyət, lovğa və kəmhövsələ idi. Q ılıqsızlığı, kobudluğu və bədxasiyyətliliyi ucbatından heç vaxt nəfsani qərəzlərdən rahatlıq tapmazdı. Həmişə dostlarına və [digər] insan oğullarına münasibətdə təbiətinə uyğun davranaraq, pis rəftarda həddini aşardı və onlar ləyaqət bazarında rəva görülməyən bu cür kasad malı ondan satın alardılar (yəni onlar onun ko bud rəftarına dözməli olurdular – N.M.). O, ayağını dairədən və insafdan kənara qoyaraq, hamıya münasibətdə qaba xasiyyət nümayiş etdirmək ba- xımından ifrata varırdı. Məhz buna görə o, [şaha] yaxınlıqdan və yüksək mövqedən uzaqlaşdırıldı və yuxarıda qeyd olunmuş xidmətdən məhrum edildi. Amma Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|