Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
deyə məşqçi cavab verdi—mən o fəndi bu gün üçün, öz ustadını mey Səh.—247 dana çağıran və özünə güvənən bir şəyird üçün saxlayırdım. Müdriklər deyir ki, heç vaxt dostuna hər sirri vermə, bir gün düşmənə çevrilib, sənə üstünlük edə bilməsin. Güləş əyləncəsi bir saat davam etdi, aktyorlara (güləş göstərən oyunçulara—V. A.) çıxıb getmək əmri verildi. Həyəti çadırla örtdülər, yuxarı başa gözəl xalçalar saldılar. Böyük bir dəstə musiqiçilər və rəqqaslar gətirdilər. Onlar iki saatdan çox heç kimi darıxdırmadan səhnədə oldular. Hakim (Yerevan bəylərbəyi—V. A.) bu müddət ərzində onlara (musiqiçilərə və rəqqaslara - V. A.) baxdı, şah elçisi ilə (Qulam şahla—V.A.) məclisdəkilərlə söhbət etdi, məni Avropa barədə danışmağa vadar etdi. Şah sarayındakı xidmət sisteminə uyğun olaraq, əyalət hakimləri də eyni cür mürəkkəb qulluqçu sisteminə malik idilər. Musiqiçilər və rəqqaslar da bu cür qulluqçu sisteminə daxildir. Şərqdə əylənmək və ya bir-biri ilə xoş rəftar eləmək xatirinə rəqs etmək adətləri yoxdur. Onlarda rəqs bir incəsənət və ya sənət kimi mövcud olub, Avropadakı teatr sənətinə oxşardır, camaatı əyləndirmək məqsədi güdür. Bu fərqə (Avropa rəqsi ilə Şərq rəqsinin fərqinə — V.A.) baxmayaraq, rəqs Şərqdə təkcə ədəbsiz məşğuliyyət deyil, həm də rəqqasələr həqiqətən ictimai qadınlar olduqları üçün xüsusilə adi qadınların nəzərində alçaq məşğuliyyət sahibləridir. Səfəvilərdə rəqs ancaq qadınlar tərəfindən ifa edildiyi kimi, musiqi alətlərində də ancaq kişilər çalırlar. Oxumağa gəldikdə isə ən yaxşı müğənnilər adi adamlar içərisindən çıxır. Səh.—248. Onların səsi güclü olub, sanki içlərinin dərinliyindən dartılıb çıxır. Onlar mahnını bütün gücü ilə oxuyur və çoxlu zəngulə vururlar. Rəqqaslar da mahnı oxuyurlar. Onların mahnısı kişilərinki kimi yaxşı və hətta xoşagələndir. Rəqqasların onlardan üstünlüyü bədən hərəkətlərinin müqayisəolunmaz dərəcədə cəldliyindədir. Onlar fırlanaraq, yüngülcə atılıb-düşür, bəzən elə hərəkət edirlər ki, gözlə görmək olmur, bu zaman ən yaxşı akrobatları və kəndirbazları kölgədə qoyurlar. Mən rəqqasələrin bədənlərini bir çox pozalarda açdıqlarını görmüşəm. Belə hərəkətləri, rəssamların dediyi kimi «ağacdan hazırlanmış adamlar» — manikenlər edə bilərlər. Onların arasında elələri var ki, başı dabanlarına dəyincə qatlanır və bu pozada əllərinin köməyi olmadan yeriyir. Onlar bir əli üstündə və bir dizi üstündə ritmik rəqslər edir, təəccüb doğuran cəldliklə yüz dəfələrlə fırlanmaqla rəqsi zənginləşdirirlər. Şərq qadınları kişilər kimi darbalaq geyirlər, darbalaq bədənlərini topuğadək örtər. Buna görə də onlar fırlananda və bədən hərəkətləri edəndə sifətləri, əlləri, ayaqları görünür, sifətləri və ayaqları əlləri kimi təmiz olur. Sifətləri və ayaqları əlləri kimi üzüklərlə bəzədilir. Musiqiçilər və rəqqaslar Şərqin mimləri (mimik hərəkətlərlə tamaşa göstərən aktyor—V.A.) və ya məzhəkəçiləridirlər; daha dəqiq desək bu, onların operasıdır. Ancaq onlar burda şerləri mahnı kimi oxusalar da, nəsr qətiyyən onların mahnısına daxil olmur. Səfəvilərdə və Hindistanda onları bütün bayramlara dəvət
21
edirlər. Rəqqaslar bütün böyük ziyafətlərə çağrılırlar. Şərqdə yığıncaq və ziyafətlər «məclis» adlanır. Səfirlərin qəbulu zamanı da onları dəvət edirlər. Səh.—249. Musiqiçi və rəqqas truppası bütövlükdə gəlmədikdə, heç olmasa, üçdən iki hissəsi gəlir. Bəzi hallarda rəqqasələr yorğun olduqlarını bəhanə edərək, çətin hərəkətləri etmirlər. Onların təqdim etdikləri pyeslər (tamaşa—V. A.) həmişə məhəbbət mövzusunda olur. Səhnəni ən təzə aktrisalar açırlar. Səhnə məhəbbətin təsviri ilə başlanır. Təzə aktrisalar əzilib-büzülməklə tamaşaçıları razı salır və onları məmnun edirlər. Sonrakı epizodlarda ehtiraslar və qəzəb təlqin olunur. Bu epizodlar təsvir olunması mümkün olan qədər canlı və təsirli olub, gözəl oğlanlar və gözəl qızlardan ibarətdir. Bu, adətən, tamaşanın birinci aktıdır (hissəsidir—V. A.). İkinci aktda truppa iki dəstəyə ayrılıb xor oxuyur. Birinci dəstə təsirlənmiş aşiqin keçirdiyi hissləri ifadə edir. İkinci dəstə məğrur bir məşuqun birbaşa verdiyi rədd cavablarını təqdim edir. Üçüncü akt sevgililərin razılığa gəlməsindən ibarətdir. Burda daha hərəkət etməkdən və oxumaqdan yorulub əldən düşürlər. Muğənnilər və çalğıçılar tamaşanın həyəcanlı yerlərində ayağa qalxır və ya müəyyən mənada, bəzən də həyəcanlanmış və özünü unutmuş aktrisaları canlandırmaq üçün qulaqlarının dibində çalırlar. Bu sonuncu aktların ədəbsiz hərəkətlərindən utancaqlıq onları kənara çəkilməyə məcbur edəndə çalğıçılar onların qabağında və ya qulaqlarının dibində çalırlar. Bu, müsəlman əxlaqına ləkə gətirmir. Nəfsini yandırmaq çatışmazlıq, hətta günah sayılır. Onların dini təlim edir ki, evlənməyə qabil olan bütün kişilər məcburi nigahda olmalıdırlar. Buna baxmayaraq səh.—250 aktrisaların və musiqiçilərin içərisində elələri də vardır ki, hamını tanıyırlar. Belə aktrisalar onları gətirdən və xərclərini çəkən adamların zövqünə uyğun pyeslər hazırlayırlar. Amma bu barədə lap çox danışdıq. Müşahidə etdiyim kimi, rəqqasələr truppa ilə gedirlər. Məsələn, şahın sarayındakı truppada ölkənin ən məşhur iyirmi dörd kurtizankası (cəngi mənasında—V. A.) vardır. Onların bir başçısı olur. Adətən başqa truppanın yaşlı üzvlərindən seçilir. Onlar bir yerdə yaşamırlar. Əksinə, hərəsinin bir yerdə evi olur. Başçının vəzifəsi onları bir yerə toplamaq, truppanı çağırılan yerə aparmaq, onların arasındakı qısqanclıq və ya çəkişmələrin doğurduğu münaqişələr barəsində əvvəlcədən məlumat vermək, yaxud dava-dalaşı söndürmək, təhqiredici vəziyyətdə onları müdafiə etmək, hərəkətlərinə göz qoymaq, əgər onlar truppanın iqtisadiyyatına aid qaydaları gözləməsələr, cəzalandırmaq, (cəza qamçı ilə həyata keçirilir) belə hallar təkrar baş verərsə, döymək və ya truppadan xaric etməkdir. Nəhayət, bundan başqa onların girov şeylərini gətirtmək qayğısına qalmalı, geyimlərinin zəngin olmasına, mebellərin təmizliyinə, yaşayış tərzinə fikir verməlidir (Bunlar rəqqasların göstərdikləri xidmətə uyğun olmalıdır). Rəqqasın məiyyəti * iki qızdan, bir nökərdən, bir aşbazdan, bir mehtərdən, iki və ya üç atdan * məiyyət — başının dəstəsi — V. A. Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|