Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
çoxlu var-dövlət əldə edir. Nəticə etibarı ilə şah bu hədiyyələrin bir hissəsini böyük bir dünyanı—sarayı təşkil edən şəxslərin hamısına yeni il hədiyyəsi verməyə xərcləyir. Bütün bayram günləri şah böyük əyanlarla xoş rəftar edir. Böyük əyanlar da öz növbələrində öz evlərində bu cür edirlər. Çünki onlar günün qalan hissəsini öz evlərində keçirir, adamları qəbul edir, həmçinin özlərinə tabe olan adamlardan hədiyyələr qəbul edirlər. Belə ki, bu, Şərqdə dəyişməz qanundur: aşağı vəzifədə olanlar ali vəzifə sahiblərinə, kasıblar varlılara hədiyyə verirlər. Bir sözlə, bu adət əkinçidən şaha qədər davam edir.
mənzillərində allaha ibadətlə keçirirlər. Onlar sübh çağı bütün bədənlərini su ilə yuyurlar. Sonra tərtəmiz paltar geyirlər, qadınlardan nəfsini saxlayırlar, adət üzrə həmişə oxuduqları duaları oxuyurlar, günün qeyri-adiliklərini mədh edirlər. Quran və başqa dini kitabları oxuyurlar. Bütün bunlar allaha ibadət vasitəsilə yeni ilin xoşbəxtlik gətirəcəyinə onlarda inam yaradır. Öz dövrünə görə pərəstiş edilən başqa adamlar tamamilə başqa cür hərəkət edirlər. Bayram günləri var-yoxlarını ortaya töküb, onları saymaqla keçirirlər. Öz var-dövlətinə heyran olan adamlar bundan hədsiz zövq alır, bunu öz fikirlərində bolluq və firavanlıq ilinin yaxşı bir əlaməti kimi başa düşərək sevinirlər. Başqa bir şey də yeni il bayramının təntənəli olduğu qədər məşhur olmasına çox kömək edir. Bu, Məhəmmədin varisi Əlinin xatirəsinin yad edilməsi ilə əlaqədardır. Məhəmmədilər belə hesab edirlər ki, Məhəmməd peyğəmbər öz ordusu qarşısında yazda, gecə-gündüzün bərabərliyi günündə Əlini varisi elan etmişdir. Digər dini bayramların ay təqviminə əsasən keçirilməsinə baxmayaraq, təkcə bu bayram— Əlinin peyğəmbərin varisi elan edilməsi bayramı günəş təqvimi ilə yeni ilin birinci gününə düşür. Onların fikrincə, burada dörd əlamət vardır. Bahar əlində tutduğu piyaləyə bənzər lalə ilə gəlir. Bahar Nəcəfdəki şahın (bu Əlidir) qəbri üstünə şəfəq damcıları səpmək üçün gəlir. Baharın belə bir günündə Əli peyğəmbər taxtına əyləşmişdir. O, (Əli nəzərdə tutulur — V. A.) ilin bu gününə həsr edilmiş bayramı şöhrətli bayrama çevirmişdir.
ki, hər dəfə günəşin doğmasını on iki evin on ikisində də (on iki imamın qəbri nəzərdə tutulur—V. A.) musiqi alətlərinin müşayiəti ilə təntənəli surətdə bayram etsinlər. Deyilənlərə görə, farslar əvvəllər bunu ediblər. Onun vaxtsız və qəfil ölümü bu qədim təcrübənin həyata keçirilməsinə mane oldu. 25 mart (1673) o, (İrivan bəylərbəyi nəzərdə tutulur—V. A.) mənə xəbər göndərdi. Ordan-burdan çox söhbət etdikdən sonra ikilikdə qaldıq. Belə yoxsul bir zamanda məni Səfəvilərə gətirib çıxaran məhəbbətin müqabilində hirsləndiyini söylədi. O deyirdi ki, gətirdiyim daş-qaşdan heç nə çıxmayacaq, şah belə şeyləri qətiyyən sevmir. Daha ikinci Abbasın zəmanəsi deyil, artıq həmin dövr keçmişdir, 37
hazırkı şah məndən heç bir şey almayacaq, olsa-olsa mən onları sarayda zor-bəla ilə üç min pistola sata bilərəm. Nəhayət, bunları məni ruhdan salmaq üçün demədiyini, saatımın açıq vaxtı olduğunu fikirləşib hərəkət etməyimi, səh.—287. gətirdiklərimi satmaq fürsətini əldən verməməyimi qeyd etdi. Əgər mən sərfəli qiymətə satmaq istəsəm, on min ekü məbləğində qaş-daş almaq fikrində olduğunu söylədi. Bəylərbəyinin bu söhbət vasitəsilə hara döyəclədiyini bildim. Bu, nə qədər xeyirxah və doğru fikir olsa da, mənim işlərimə qayğı göstərməsindən daha çox onun şəxsi marağından irəli gəlirdi. Mən ona ürəkdən təşəkkür etdim. Mənə xatırlatdığı dəyişikliyin doğru olduğu ilə razılaşdığımı bildirdim. Onları satmaq ümidimi itirmədiyimi, əlahəzrətdən doğruculluq gözlədiyimi dedim, əlahəzrət rəhmətlik atasının əmri ilə bu böyük səyahətə çıxdığımı, qaş-daş gətirdiyimi qiymətləndirəcəkdir. Lakin onun mənə göstərdiyi xeyirxahlıq və qayğıya bələd olduğum üçün yükümə xələl gətirməyəcək şəkildə qaş-daş satmaq qərarına gəldim, həm də onunla heç kəslə mümkün olmayan tərzdə alver edə bilərdim. Bəylərbəyi söhbətimizin əvvəlindən mənə çoxlu vədlər vermişdi. Məni əmin etmişdi ki, saraydakı oğlanlarının və etibarlı dostlarının himayəsində olmadığım üçün onlara xüsusi göstəriş verəcəkdir. Nəhayət, kənara qoyduğu şeyləri gətirməyi əmr etdi. Mənim sözümün üstündə durub-durmadığımı bilmək üçün nəsə bir şey dəyəri az olan sikkələr, zərgərlik məmulatları almaq istədiyini dedi. Bu yol qətiyyən xoşuma gəlmirdi. Bundan yaxşıca qazanacağına onu əmin edərək təklif etdim ki, alveri iki dəfəyə deyil, bir dəfəyə etsin. Sonra ona yalvardım ki, xırda sikkələri deyil, iri sikkələri alsın. O, nə bir dəfə alver etmək, nə də iri sikkələri almaq təklifimi qəbul etmək imkanına malik olmadığını dedi. Mənim cəsarətimi başa düşdüyü üçün, məni əmin etdi ki, onun hərəkəti səmimidir.
yəqinləşdirmək istəməsidir. Müxtəlif görünüşdə olan qırx ədəd saata qiymət qoyduq. Ona daha çox şey satmaq, onun etibarını qazanmaq üçün bunları ona sərfəli qiymətə satdım. O, məni xəzinədarının yanına pul almaq üçün göndərdi. Mənə çatacaq pulları sayarkən, bəylərbəyinin özü ora gəldi. Əlində qızıl suyuna çəkilmiş, dağ büllurundan hazırlanmış böyük bir güzgü tutmuşdu. O, həmin güzgünü ona göstərdiyim şeylərdən ayırıb kənara qoydurmuşdu. Mənə dedi ki, saatın açıq vaxtına düşdüyündən, həmin güzgünü də almaq lazım gəlir. Mən onu beş yüz eküyə satdım. O, mənə həmin pulu və yerdə qalan pullarımı verdi. Dedilər ki, farslar astrologiyanın hökmünə çox maraq göstərirlər. Bütün xoşbəxt və bədbəxt hadisələrin səma cisimlərinin təsiri altında baş verdiyinə inanırlar. İki xeyirxah ulduzun görüşünü onlar xoşbəxt saat hesab edirlər. Dünyada elə bir mövhumatçı xalq yoxdur ki, alim və bilikli adamları (lap bu dəlicəsinə olsa da) farsların edə biləcəklərini etsin. Onlar inanırlar ki, hər kəsin ulduzu vardır. Onların dediklərinə görə ilin bütün günləri xoşbəxt və ya bədbəxt günlərdən ibarətdir. Onlar danışdıqda bunu qara və ya ağ (qara gün, ağ gün mənasında—V.A.) sözləri ilə ifadə edirlər. Günün saatları haqqında da belə
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|