Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
dekabrın 22-si— V. A.) və gecə-gündüz bərabərliyi bayramlarını çox böyük təntənə ilə qeyd edirdilər. Xüsusilə yaz gecə-gündüz bərabərliyi bayramı baharın gəlişilə əlaqədar olduğu üçün daha yüksək təmtəraqla qeyd edilirdi. Bayram səkkiz gün davam edirdi. Birinci gün şah xalqın
astronomlara, üçüncü gün kahinlərə, dördüncü gün məhkəmə idarəsi qulluqçularına—magistratlara, beşinci gün əyalət hakimlərinə, altıncı gün özünün valideynlərinə, sonrakı gün ərzində isə arvadlarının valideynlərinə, öz uşaqlarına xeyir-dua verib, onların yeni ilini təbrik edirdi. Yeni ilin təntənəli surətdə bayram edilməsi fars (Sasani—V. A) şahlığının Məhəmmədilər tərəfindən istila edilməsinə qədər davam etmişdir. Məhəmmədilər farsa özləri ilə bərabər yeni bir din, yeni bir təqvim gətirmişdilər ki, həmin təqvimə görə ilin birinci günü yaz gecə-gündüz bərabərliyinə yox, Məhərrəm adlanan qəməri ayın ilk gününə düşürdü. İlin ilk gününü təntənəli surətdə bayram etmək ənənəsi ildən-ilə zəiflədi, nəhayət, dəbdən düşdü. Günəş təqviminə görə yeni ilin bayram edilməsi qaydasını saxlamaq istəmirdilər. Ölkənin əhalisi buna qarşı çıxırdı və özünün qədim atəşpərəst dinində təkid edirdi. Xalq ilin ilk gününü günəşə həsr edilmiş dini bayram kimi keçirirdi. Bu, Məhəmmədilərə bütpərəstlik kimi görünürdü. Məhəmmədilər həmin gün (Novruz—V.A.) baş verən hər hansı ictimai bayram şənliyinə nifrət bəsləyirdilər. Ay təqvimi ilə yeni ilin ilk gününün bayram edilməsi məsələsinə gəldikdə isə, bir gün belə bayram şənliyi edə bilməzdilər. Müşahidə etdiyim kimi, Məhərrəm ayının ilk on günü ictimai matəm günləri olduğu üçün Səfəvilərdə Əli tərəfdarlarının şəhid olmalarını qeyd etməyə həsr edilir. Bu vəziyyət 475-ci ilədək Cəlaləddin taxta çıxanadək davam etmişdir. Cəlaləddinin taxta çıxması yaz gecə-gündüz bərabərliyinə düşmüşdür. Bundan istifadə edib astronomlar ondan havadarlıq göstərməsini xahiş etdilər. Səh.—282. Qədim təqvimə görə bunun taxta çıxması yeni ilin ilk gününə düşdüyündən ölkənin çox uzaq keçmişindən qalma adəti təzələmək və ilin ilk gününü bayram şənliyi ilə qeyd etmək mümkün oldu. Bu bayram müsəlman ilinin birinci günü keçirilmək üçün nəzərdə tutulmurdu, çünki müsəlman ilinin birinci günü matəm günü idi, həm də yeni ili din yolunda şəhidliyin təntənəsi ilə başlamaq bədxah əlamət olardı. Bunu nəzərə aldıqda yeni il bayramını günəş ilinin ilk gününə təyin etmək lazım gəlirdi. Bu gün həmişə bahara, ilin ən yaxşı fəslinə, hər şeyin yenidən təzələnməsi dövrünə düşürdü. Əvəzində isə müsəlman ilinin ilk günü ardıcıl olaraq hər bir fəslə düşə bilir, çünki o ay ilinə aiddir. Astronomlar əlavə edib günəş ili əsasında yeni il bayramı yenidən dəbə düşərsə, onun vasitəsilə bir sıra xüsusi şeylər bərpa etməyin mümkün olacağını demişdilər. Səfəvilərin qədim adətinə görə illər şahların taxta çıxmasından başlanaraq hesablanırdı. Günəş ilinin ilk günü onun taxta çıxmasının başlanğıcı ola bilərdi. Bu şahzadə (Cəlaləddin—V. A.) təklifi öz zövqünə uyğun hesab edib, qədim şahanə yeni il 35
bayramını yenidən bərpa etdi. O vaxtdan yeni il bayramı çox təntənəli və mühitə uyğunlaşdırılmış şəkildə keçirilir. Dediyim kimi, yeni il bayramının xalqa artilleriya və muşket (olan yerlərdə) atəşləri ilə xəbər verirlər. Paytaxtda və böyük şəhərlərdə belə olur. Bayram paltarı geymiş münəccimlər şah sarayına və ya yerli hakimlərin iqamətgahına gedirlər. Gecə-gündüz bərabərliyi anını müşahidə etmək üçün ora bir-iki saat əvvəl gəlirlər. Onlar gecə-gündüz bərabərliyini yastı damlarda və ya meydançada üstürlab vasitəsilə təyin edirlər. Onlar işarə edən kimi, Səh.—283. yaylım atəşləri açılır. Musiqi alətləri — nağaralar, şeypurlar səsləndirilir. Krallığın zəngin ailələrində və bütün böyüklərin evlərində məclislər keçirilib, şadyanalıq edilir, mahnılar oxunur. İsfahanda şah sarayı qarşısında bütün bayram günləri ərzində musiqi çalınır, rəqs edirlər, tonqal qalayırlar, məzhəkə göstərirlər. Yarmarkada olduğu kimi hər kəs bu səkkiz günü təsvirə gəlməyəcək bir şadyanalıqla keçirir. Farslar başqa adlarla yanaşı bu bayramı «təzə paltar bayramı» adlandırırlar, çünki elə bir kasıb, elə bir yoxsul adam yoxdur ki, təzə paltar geyməmiş olsun. İmkanlı adamlar bütün bayram günləri təzə paltar geyirlər. Bu, sarayı görmək üçün ən əlverişli vaxtdır. Bu zaman saray başqa vaxtlarda olduğundan daha təmtəraqlı və daha yaraşıqlı olur. Daha çox gözəlləşən və daha çox zəngin görünən saraya baxmaq üçün hamı həsəd çəkir. Şəhər kənarında, müxtəlif yerlərdə səkkiz günün səkkizində də gəzinti təşkil edilir, orada sözün əsl mənasında böyük müsabiqə keçirilir. Hamı bir-birinə hədiyyələr göndərir, bayram başlanandan bəri bir-birinə boyanmış və qızıl suyuna çəkilmiş yumurtalar göndərirlər. Elə yumurtalar olur ki, pula çevirəndə qiyməti üç qızıl dükata qədər olur. Şah sarayda yaşayan əsas xanımlara (baş hərəmlərə—V. A.) yaraşıqlı tərəzi gözlərində təxminən beş yüz bu cür yumurta göndərir. Mən bu barədə məlumat vermişəm. Yumurta qızıl suyuna çəkilir. Yumurtanın hər tərəfində çox incə şəkildə işlənmiş dörd təsvir və ya miniatür olur. Deyirlər ki, ilin bütün fəsillərində farslar bir-birinə yeni ildə olduğu kimi belə yumurta verirlər, çünki yumurta şeylərin mənşə və başlanğıcını bildirir. İnanmaq olmur ki, bayram ərəfə
keçəndən sonra böyüklər (yüksək vəzifəli şəxslər — V. A.) şahın yeni ilini təbrik etməyə gəlirlər. Şah mümkün olan tərzdə məharətlə bəzədilmiş, daş-qaş içində bərq vuran tacını və ya şahanə araqçını — baş örtüyünü başına qoymuş olur. Hər kəs öz hədiyyəsini ona təqdim edir. Bu hədiyyələr cavahiratdan, qaş-daşdan, parçadan, ətriyyatdan, nadir tapılan şeylərdən, atdan, gümüşdən ibarət olur. Hər kəs öz qulluğuna uyğun, var-dövlətinə uyğun hədiyyə verir. Əksəriyyət hədiyyə olaraq, qızıl verirlər. Buna görə üzr istəyib əlahəzrətin qarderobuna daxil olmaq üçün (üst başına—V. A.) kifayət qədər layiqli olsun deyə dünyada bundan yaxşı bir şey tapmadıqlarını bildirirlər. Adətən bu zaman şaha beş yüz dükatdan dörd min dükata qədər verirlər. Əyalətlərdə qulluq edən böyüklər şaha öz təbriklərini və hədiyyələrini çatdırırlar. Heç kəs bundan qaça bilməz. Həm də bu ilki yeni il hədiyyəsi əvvəlki illərdəkindən artıq olmalıdır. Bu minvalla şah yeni il bayramında
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|