Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
qarşısında həyata keçirilir. Başqa evlənmə müqavilələri kimi yaxşı, qanunauyğun nəcib iş hesab edilir. Əgər tərəflər razılığa gəlsələr vaxtın qurtarmasına baxmayaraq, evlənmə müqaviləsi təzələnir. Onlar müqaviləni vaxtından qabaq pozmaqda, kirə ilə saxladıqları qadını qaytarmaqdan sərbəstdirlər; lakin arvadı geri qaytararkən müqavilədə göstərilən təlimatı bütünlüklə verməlidirlər. Çünki kirə ilə saxlanan qadın kişidən ayrılarsa, qırx gün ərzində kirə saxlanıla bilməz, başqa bir kişi ilə əlaqədə ola bilməz. Bu, təmizlənmə günləri termini ilə ifadə olunur. Dul qalmış qadınların təmizlənmə müddəti isə, əksinə olaraq, yüz otuz gündür. Yuxarıda dediyim kimi, Məhəmməd dini yaxşı ki, nəfsini saxlaya bilməyənlərlə, əri öldükdən sonra həmin vaxt ərzində kişilərlə durub-oturmaqdan özünü saxlaya bilməyənlərlə də əlverişli rəftar edir. Bəzək mərasimi qanununu (gəlin bəzəmək və s.—V. A.) bilənlər başa düşürlər ki, Məhəmmədilər bu qaydanı yəhudilərdən götürmüş, bir qədər dəyişmişlər. İstər Məhəmmədilərdə, istərsə də yəhudilərdə bəzək mərasimi evlənməyə aid olduqda son dərəcə bir-birinə bənzəyir. Onlar belə hesab edirlər ki, bu qanun hamının nəzərində qadınlarla rəftar etmək üçündür. Qanuni arvadlar nikaa (nigahlı— V. A.) adlanırlar. Məhəmməd dini onlardan dördünü saxlamağa icazə verir. Belə ki, iki səbəb üzündən bir nigahlı arvad saxlayırlar.
çoxunun bir binada yaşamasına səbəb olur. Çünki arvadlardan hər biri evdə əmr vermək istəyir, onların bir-birinə qarşı olan qısqanclığı evi alt-üst edir. İkincisi, iqtisadi səbəbdir və ya qənaətcillikdir. Farslarda evlənmək böyük xərc tələb edir. Bəzən də adamları var-yoxdan çıxarır. Bunu öhdəsinə götürməyə razılaşan adamlar da var. Bəziləri məşuqə və ya qul (kəniz mənasında—V. A.) saxlamaqla kifayətlənirlər. Varlı adamlar, adətən, özlərinə uyğun ailələrdən arvad alırlar. Əgər aldıqları nigahlı arvad onları yarıtmazsa (bədbəxtlikdən həmişə belə olur), onlar qul qadınlarından (kənizlərdən—V. A) istifadə edirlər. Bundan ailənin əmin- amanlığı qətiyyən pozulmur, çünki nigahlı qadın həmişə evin xanımı və sahibəsi olaraq qalır. Yerdə qalan işlərdə isə qadının razı olub-olmaması nəzərə alınmır, valideynləri də belə şeylərə qoşulmurlar. Adətən ortabab adamlar lazım gəldikdə asanlıqla üzülüşmək üçün kirə ilə arvad saxlayırlar. Kiçik adamlar (kasıblar—V. A.) adətən, əksinə olaraq, nadir hallarda kirə ilə arvad saxlayırlar. Nüfuzlu adamlar isə qətiyyən kirə ilə arvad saxlamırlar; istəmirlər ki, onlara xidmət etmiş qadın sonradan kiminsə kirəçisi olsun, həm də kiminsə qabağından qalana yaxın durmurlar. Əgər təsadüfən nüfuzlu bir adam bir qadına, fahişəyə, yaxud özünə arvad edə bilməyəcəyi bir qadına vurularsa, onu doxsan illiyə kirəyə götürür. Bu da, evlənmədən həmin qadına ömrü boyu sahib olmaq deməkdir. Nüfuzlu adamlar, xüsusilə nüfuzlu qadınlar və ya böyük ailələrdən çıxmış xanım Səh.—265 larla evlənirlər ki, valideynləri qınağa məruz qalmasınlar. Aşağı təbəqədən olan qadınla əlaqəyə girmək üçün yuxarıdakı üsuldan istifadə edirlər. Adətən müsəlmanlar qazı vasitəsilə evlənirlər. Çünki qadınları qətiyyən kişilərə göstərmirlər. Evlənmə
29
mərasimi bu qayda ilə keçirilir. Hər iki tərəfin adamları qızın mənzilinə yığışırlar. Qızın atası yaxın adamlarının müşayiəti ilə gələcək yeznəsini qarşılamağa gedir, onu qucaqlayıb öpür, onu məclis olan yerə aparır, sonra ordan çıxıb gedir. O, müqavilədə qətiyyən iştirak etməli deyil. Gələcək kürəkəni sərbəst buraxmaq lazım gəldiyindən, onun orada dayanması qanuni deyildir. Müqavilə xüsusi yerdə bağlanır. Orda təkcə gələcək kürəkən, vəkillər və keşiş olur. Keşiş adətən, kilsə adamıdır, onu müqavilə tərtib etdirmək üçün gətirirlər. Onlar müqaviləni özlərində saxlayırlar və bu müqaviləyə əsasən tərəfləri şərtləri yerinə yetirməyə məcbur edirlər. Tərəflər ən nüfuzlu adamlar olduqda prokurorluq üçün ya sədri (sədr — ali ruhanidir), ya da şeyxülislamı (o, böyük mülki hakimdir) dəvət edirlər. Əgər tərəflər ortabab adamlar olsalar, onda qazını (qazı mülki işlərə baxan canişindir), əgər tərəflər kasıb adamlardırsa, onda bir molla və ya qanunçuluğa baxan keşiş çağırırlar. Adaxlı qız otaqda və ya ona qonşu otaqda dayanır, onu çoxlu qadın müşayiət edir. Qızın olduğu otağın qapısı yarımaçıq olur, qapıçı qadın elə dayanır ki, heç kəsi görə bilməsinlər. Tərəflərin vəkilləri ayağa qalxdıqda, qız tərəfin vəkili qız olan otağın qapısı tərəfə çəkilib, ora əlini uzadıb, ucadan deyir: «Mən N vəkiləm, N-, sizin Səh.—266 tərəfinizdən vəkiləm, sizi N-ə ərə verirəm, bu işdə iştirak edirəm. Sizin qarşılıqlı şəkildə razılaşdığınız və əvvəlcədən müəyyən edilmiş qaydada ərinizdən sizə qalacaq varisliyə görə, siz onun ömürlük arvadı olacaqsınız. Digər vəkil belə cavab verir. Mən N, N tərəfindən vəkiləm, onun adından N-i daimi arvad qəbul edirəm. N tərəfindən ona etibar edilmişəm. Ərdən qadına qalacaq və əvvəlcədən müəyyən edilmiş, qarşılıqlı surətdə razılaşdırılmış varislik şərtilə razıyam. N-in vəkili kimi burada iştirak edirəm». Nəhayət, müqavilə tərtib etmək üçün orada iştirak edən ruhani və hər hansı bir adam ayağa qalxıb, başını otağın qapısına doğru uzadıb nişanlı qıza deyir: «Sizin adınızdan vəkiliniz Knin indicə verdiyi vədi təsdiq edirsinizmi?» O, cavab verir: «Bəli». Sonra o, həmin şeyi nişanlı oğlandan soruşaraq müqavilə tərtib edir, ona möhür basır, şahid olsunlar deyə möhürü yığıncaqdakıların gözləri qarşısında vurdurur, axırda müqaviləni (nigah kağızını— V.A.) nişanlı qızın vəkilinə verir. Ərindən ona qalacaq varisliyi arxayın olmaq üçün müqaviləni arvad saxlayır, (burada: qız evi saxlayır V.A.). O müqavilə daha etibarlı sayılır ki, onda azı on möhür olsun. Kirə ilə saxlanan (siğə edilən—V.A.) qadınlara müqavilə bağlanarkən (nigah kəsilərkən—V. A.) tərəflərin vəkil etdikləri adamlar başqa ifadələrlə vədlərini desələr də, nigah mərasimində elə bir fərq əmələ gəlmir. Onlar belə deyirlər: «Mən N, N-nin həqiqi vəkilliyini üzərimə götürdüyüm üçün yaxşılıq xatirinə bu şərt və bu qiymətə əsasən, onu N-ə istifadə etmək (saxlamaq—V.A.) üçün verirəm. O biri vəkil belə deyir: «Mən N, N-nin həqiqi vəkilliyini üzərimə götürdüyüm üçün yaxşılıq xatirinə, onun adından qeyd edilmiş şərtləri qəbul etməklə N-ni arvadlığa götürürəm; mən buna and içirəm. Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|