Azərbaycan elmlər akademiyasi şƏRQŞÜnasliq institutu

ilə  Kəbəni  dağıtmağa  gedirdi,  (Çünki  onlar  ziyarət  üçün  Səna  Ģəhərində  kilsə 
tikmiĢdilər və Kəbəni artıq hesab edirdilər). HəbəĢlərin qoĢununda çoxlu fil var idi 
və  onlar  fil  yolu  ilə  gedirdilər  (Bu  yol  indi  də  bir  ənənə  olaraq  Fil  yolu  adlanır). 
Guya Allahın əmri ilə Əbabil quĢları (dağ qaranquĢları) yanmıĢ gildən düzəldilmiĢ 
və  üzərində  kimin  öldürülməsi  üçün  hazırlandığı  yazılmıĢ  kiçik  daĢları  (Səccil 
daĢlarını)  onların  baĢına  salaraq,  məhv  edirlər.  Əbdi  bəy  də  Osmanlı  ordusunun 
soyuqdan, gecənin Ģaxtasından qırılmasını Əbrəhənin ordusunun Əbabil quĢlarının 
atdıqları daĢlarla öldürülməsinə bənzətmiĢdir. 
267
Əfsanəyə  görə  Nəmrud  Babil  Ģəhərini  tikdirmiĢ  və  onun  hökmdarı 
olmuĢdur  (Bəzi  mənbələrə  görə  Nəmrud,  ümumiyyətlə,  Babil  hökmdarlarına 
verilən addır).  Bütpərəst olduğundan  Ġbrahim peyğəmbər onu təkallahlılığa dəvət 
etmiĢ və bütləri sındırmıĢdı. Nəmrud əmr edir ki, Ġbrahimi oda atsınlar. Ancaq od 
Ġbrahimi yandırmır, od Ġbrahim üçün gülüstana çevrilir. Nəmrud istəyir ki, Allahla 
vuruĢsun,  göyə  ox  atır.  Allah  onun    oxunu  qana  bulaĢmıĢ  Ģəkildə  geri  qaytarır. 
Nəmrud güman edir ki, Allahı yaralamıĢdır. AzğınlaĢaraq Allahlıq iddiasına düĢür. 
Ġkinci dəfə istəyir ki, Allahla vuruĢsun. Allah ən zəif məxluq olan ağcaqanadlardan 
ibarət  ordunu  onuĢ  üstünə  göndərir.  Nəmrudun  ordusu  ağcaqanadların  onları    
sancmasından  məhv  olur.  Bir  ağcaqanad  Nəmrudun  burnuna  girərək,  beynini 
yeməklə  onu  da  həlak  edir.  Əbdi  bəy  Osmanlı  ordusunun  soyuğun  Ģiddətindən 
qırılmasını  ağcaqanadların  Nəmrudun ordusunu məhv  etməsinə bənzətmiĢdir. 
268
Əsasən Ģiə ruhani alimlərinin yazdıqlarına görə Məhəmməd peyğəmbərin 
zilhiccə ayının 18-də Məkkədən Mədinəyə gedən yoldakı Ğədir ül-Xum adlı yerdə 
camaatın qarĢısında öz kürəkəni və əmisi oğlu Əlinin əlini tutaraq yuxarı qaldırmıĢ 
və  özündən  sonra  onun  xəlifə  olacağını  bildirmiĢdir.  Daha  doğrusu,  Əli  haqqında 
belə demiĢdir:  «Mən kimin mövlasıyamsa, Əli də onun mövlasıdır», ġiələr həmin 
günü  bayram  da  edirlər.  1982-ci  ildə  həmin  gün  oktyabrın  6-na,  1986-cı  ildən 
avqustun 24-nə təsadüf etmiĢdi. 
269
Müqtədai-Ģiə-Ģiələrin iqtida etdikləri,  yəni ardınca getdikləri Ģəxs, baĢçı, 
rəhbər  deməkdir.  «Müqtədai-Ģiə»  sözləri  əbcəd  hesabı  ilə  940-a  bərabərdir. 
Deməli,  dövrün  görkəmli  dini  alimlərindən  biri  və  937  (1530-1531)-ci  il 
hadisələrinin təsvirindən məlum olduğu kimi, Əbdi bəyin müəllimi olmuĢ ġeyx Əli 
ibn Əbdülali 30 iyun 1534-cü ildə vəfat etmiĢdir. 
270
Mülazim-daima görkəmli bir Ģəxsin məiyyətində olan, onu müĢayiət edən 
Ģəxs. 
271
Salik-hər hansı bir təriqətə mənsub olan Ģəxs. 
272
C.  A.-da  Sultan  Süleymanın  Bağdaddan  çıxma  tarixi  qoyun  ilinin 
novruzunda-7 ramazan 941-ci il (12 mart 1535) göstərilmiĢdir (s.289). 
273
Ə.T-də  ġah  Təhmasibi  zəhərləmək  istəyənin  adı  ġamlu  tayfasından, 
Hüseyn xanın qohumlarından BaĢdən Qara xan olduğu və Mavəraunnəhrə qaçdığı 
yazılmıĢdır (s.253). 
274
C. A.-da Mirzə Ġnayət və Yarəhməd Xuzani yazılmıĢdır (s.289). 

---

275
C. A.-da «Übeydi» yazılmıĢdır (s.289). 
276
Bu hadisələr C. A.-da 941-ci il hadisələri təsvir edilərkən verilmiĢdir. 
277
Sədrəddin 
Əbusəid 
(1305-1392)-ġah 
Ġsmayıl 
Xətainin 
ulu 
babalarındandır.  T.  T.-də  ġah  Təhmasib  yazır  ki,  Ərdəbildə  ġeyx  Səfiəddini 
yuxuda  gördüm,  o  mənə  dedi  ki,  20  gündən  sonra  zühur,  yaxud  xüruc  edəcəkdir  
(s.38). 
278
Astana  (kandar)  -  burada;  Səfəvi  Ģeyxlərinin  Ərdəbildəki  məqbərələri 
nəzərdə tutulmuĢdur. 
279
T.  T.-də  göstərilir  ki,  ġah  (Təhmasib  özü  yuxuda  Əmirəlmöminin  Əlini 
görmüĢ  və  Əli  ona  demiĢdir  ki,  ġeyx  Səfi  məqbərəsini  ziyarət  etməyə  gəl  və  12 
çıraq gətir. ġeyxləri ziyarət edəndən sonra hara istəyirsənsə get (s.37). 
280
Əğroq,  əğruq,  əğraq-hərbi  yük  (h.  Zərinazadə.  Fars  dilində  Azərbaycan 
sözləri, s.139). 
281
C. A.-da «Əmin bəy» yazımıĢdır (s.290). 
282
Bukavul  -  Orta  əsrlərdə  orduda  baĢ  əmirdən  sonra  ən  böyük  Ģəxsiyyət 
sayılırmıĢ. Ordunun bukavulu olduğu kimi ayrı-ayrı qoĢun hissələrinin də bukavulu 
olurdu.  BaĢ  əmirdən  baĢqa  ordunun  bütün  heyəti  bukavula  tabe  olurdu.  Bukavul 
orduda  nizam-intizamı  qoruyur,  hərbi  vəzifələri,  maaĢları,  qənimətləri  hərbi 
hissələr, əsgərlər arasında bölüĢdürürdü. Bukavul vəzifəsinə hökmdarın fərmanı ilə 
təcrübəli  və  etibarlı  Ģəxslər  təyin  olunurdu  (В.З.Пириев.  О  термине  «Букавул», 
Azərb. SSR EA Məruzələri, 1977,  № 12, s. 63-65). 
283
XVI-XVII  əsr  miniatürçü  rəssamları  ġah  Təhmasibin  bu  balıq  ovunu 
təsvir  edən  miniatürlər  çəkmiĢlər.  Belə  miniatürlərdən  biri  Leninqrad  Saltıkov-
ġedrin  adına  Dövlət  Kütləvi  kitabxanasında  saxlanılan  «Mükalimeyi-ġah 
Təhmasib  ba  elçiyan»  (ġah  Təhmasibin  elçilərlə  söhbəti)  adlı  əlyazmasında 
çəkilmiĢdir. 
284
Zaviyə-guĢə, künc, bucaq. Burada məntəqənin adıdır. 
285
Qissəxan - hekayə söyləyən, nağıl danıĢan. 
286
T.T.-də «Molla Məhəmməd qissəxan» (s.38). 
287
T. T.-də «Qiya bəy ġəkər oğlu»   (s.39). 
288
Ġkindi zamanı-günorta ilə axĢam arasında olan vaxt.  
289
T.T.-də Həsən bəy yüzbaĢı  (s.39). 
290
T. T.-də «5000» yazılmıĢdır   (s.39). 
291
C. A.-da «Zahid Məhəmməd Kürdün» yazılmıĢdır  (s.290). 
292-293
C. A.-da «Adilxar və Ərcis» yazılmıĢdır (s.290). 
294
C.  A.-da  göstərilir  ki,  Süleyman  sultan  Rumlu  30.  000  atlının  getdiyini 
görür  (s.290). 
295
T. T.-də «70 nəfər» yazılmıĢdır  (s.40). 
296
Qəçərçi  - Bələdçi,   rabitəçi.  T.   T.-də   «Çərxçi» yazılmıĢdır (s.41). 
297
T. T.-də «Yadigar Məhəmməd sultan» yazılmıĢdır  (s.41).  
298
Dəlu - «Koroğlu» dastanındakı dəli, döyüĢçü mənasındadır.  

---