Azərbaycan elmlər akademiyasi şƏRQŞÜnasliq institutu

299
Hər  iki  nüsxədə  «Van  dəryası»  yazılıb.  Van  göl  olduğu  üçün  dərya,  göl 
kimi tərcümə olunmuĢdur. 
300
Yəni gəmi ilə ġirvana getmiĢ. 
301
«Firdovsi»  kitabı  dedikdə  ikinci  «Xəmsə»nin  beĢinci  məsnəvisi  olan 
«Firdovsül-arifin»  nəzərdə  tutulmuĢdur.  ġair  bu  əsərində  Əmirə  Dubasın 
öldürülməsini Ģerlə təsvir etmiĢdir.  
302
C.A.-da «seĢənbə günü» yazılmıĢdır  (s.292). 
303
C.A.-da  ġah  Təhmasibin  Ucana  yayın  axırında  getdiyi  yazılmıĢdır  
(s.292). 
304
«Zillüllahi-əbəda» sözləri əbcəd hesabı ilə 943-cü ilə (20.VI.1536-10.VI. 
1537) bərabərdir. 
305
C. A.-da  10 rəbiüs-sani   (26.IX.1536)  yazılmıĢdır   (s.292).  
306
Bəhram  mirzənin  Gilana  gəlməsi  və  qayıtması  Ə.T.-də  nisbətən  geniĢ 
təsvir olunmuĢdur  (s.278). 
307
Siyurğal (soyurğal) - irsi olaraq nəsildən-nəslə keçən mülk. Müəyyən bir 
ərazidə  iĢləyən  kəndlilərdən  toplanılan  vergilərin  Ģah  tərəfindən  müəyyən  adama 
bağıĢlanması. Siyurğal alan Ģəxs bir çox hallarda müəyyən məntəqədə tam ixtiyara 
malik bir mülkədar kimi sərbəst hərəkət edir və özü kəndlilərdən cürbəcür vergilər 
toplayırmıĢ.  Siyurqal  həm  əmlak,  həm  də  nəğd  pul  Ģəklində  verilərmiĢ.  ġah 
Təhmasib  dövründə  əsasən  ruhanilərə  verilən  torpaq  sahəsi,  vilayət  və  s.  (Ġ.  P. 
PetruĢevski. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 83-86; ġ. Fərzəliyev Azərbaycan 
XV-XVI əsrlərdə,s.76-79). 
308
Makedoniyalı Ġsgəndər (e.ə.356-323) nəzərdə tutulur.  
309
Ġranın fars vilayətləri nəzərdə tutulur. 
310
Ə.T.-də  hadisə  nisbətən  geniĢ  təsvir  olunmuĢdur.  Xacə  Məlikin  oğlu 
Xacə  Kəlanın  üstünə  Qazıxan  Zülqədər,  ġahqulu  sultan  ƏfĢar  və  Əli  sultan  Tati 
oğlunun göndərildiyi yazılmıĢdır (s.281). 
311
Ə. T.-də 3 aydan sonra xəyanət nəticəsində alındığı yazılmıĢdır (s.281). 
312
Ə. T.-də «xayasından» asıldığı yazılmıĢdır  (s.282). 
313
C. A.-da Əlqas mirzənin ġirvanı iĢğal etməyə donuz ilinin novruzunda-21 
Ģəvvalda (12 mart 1539) göndərildiyi yazılmıĢdır (s.293). 
314
C. A.-da ġah Təhmasibin Mərənd çəmənindən rəbiül-axır ayının 19-da (3 
sentyabr 1539) çıxdığı, rəbiül-axırın 27-də (11 sentyabr 1539) isə Biğord qalasının 
alındığı yazılmıĢdır (s.293). 
315
«Müsəxxər aməd» sözləri əbcəd hesabı ilə 945-ə bərabərdir. 
316
ġərəfəddin Bafeqi-Kirmani - VəhĢi təxəllüsü ilə gözəl qəzəl və qəsidələr 
yazan,  XVI  əsrdə  Nizami  ədəbi  məktəbini  davam  etdirən  Ģairin  «Külliyyat»ı  bir 
neçə dəfə Tehranda çap olunmuĢdur. 
317
ġ.  N.-də  Əlqasın  ġirvana  hakim  təyin  olunması  həm  939  (1532-1533), 
həm də 945 (1538-1539)-ci illərdə iki dəfə qeyd olunmuĢdur. 

---

318
C. A.-da Übeyd xanın siçan ili-946-cı ildə öldüyü yazılmıĢdır (s.294). Ə. 
T.-də  Übeyd  xandan  nisbətən  geniĢ  bəhs  olunmuĢdur.  Onun  53  il  yaĢadığı,  30  il 
hakimiyyəti idarə etdiyi və nəhayət, 946-cı ildə öldüyü göstərilmiĢdir  (s.294-295). 
319
C. A.-da «Miyanə» yazılmıĢdır   (s.294). 
320
C.  A.-da  Qazıxanın  Ģəvval  ayının  əvvəllərində  (1540-cı  il  fevral  ayının 
ortaları) vəfat etdiyi yazılmıĢdır (s.294). 
321
M-də  «Həsən  sultanı  dünyanın  pənahının  dərgahına  gətirdilər» 
yazılmamıĢdır. 
322
M-da «Hacilər» yazılmıĢdır. 
323
ġah  Ġsmayıl  Xətainin  qızı  olan  Pərixan  xanım  əvvəlcə  ġirvanĢah  II 
Xəlilüllaha  (1524-1535)  ərə  verilmiĢdi.  1535-ci  ildə  əri  öldükdən  sonra  Təbrizə 
qardaĢının yanına gəlmiĢdi. 
324
Ulus-qəbilə, tayfa, el. 
325
C. A.-da göstərilir ki, Salyan, Mahmudabad və ġirvanın baĢqa vilayətləri 
tiyul  olaraq  Qazıxana  verildi  (s.294),  ġ.  N.-də  «Bakının»da  verildiyi  yazılmıĢdır   
(s.189). 
326
ġ.N.-də «Luarsab» yazılmıĢdır.  (s.189). 
327
C.A.-da göstərilir ki, 949-cu ilin payızında ġah Təhmasib Xuzistana yola 
düĢdü. ġaban ayının əvvəlində (14 noyabr 1542) Dizfula çatdı (s.295). 
328
Müasir Ġraq yox, Əcəm Ġraqı-fars vilayəti nəzərdə tutulur. 
329
C.  A.-da  «sərkərdəliyi»  əvəzinə  «baĢlamiĢi»  (baĢçılığı  ilə)  yazılmıĢdır   
(s.295) 
330
M-da «Nəzənzi» yazılmıĢdır. 
331
M-da «seĢənbə günü» yazılmamıĢdır. 
332
Humayun (ibn Babur ibn Ömər ġeyx ibn Əbusəid ibn sultan Məhəmməd 
ibn  MiranĢah  ibn  Teymurləng)  Hindistanda  Böyük  Moğollar  sülaləsinin  əsasını 
qoyan  Baburun  oğludur.  Babur  1504-cü  ildə  ġeybani  xanla  müharibədə  məğlub 
olduqdan  sonra  Əfqanistana  hücum  edib,  Kabil  Ģəhərini  tutmuĢdur.  1511-ci  ildə 
ġah  Ġsmayılın  yardımı  ilə  Səmərqənd  və  Buxaranı  almıĢ,  lakin  Səfəvi  ordusu 
gedəndən  sonra,  onu  yenidən  məğlub  etmiĢlər.  1519-cu  ildən  baĢlayaraq, 
Hindistana  hərbi  yürüĢlər  etmiĢ  və  nəhayət,  Kabildən  Benqaliyayadək  böyük  bir 
ərazini idarə  etmiĢdir. Vəfatından  əvvəl böyük oğlu Humayuna  Hindistanı,  baĢqa 
oğlanlarına isə Humayuna tabe olmaqla Pəncab, Kabil və Qəndəharı idarə etməyi   
tapĢırmıĢdı. Humayun tədricən Hindistanın baĢqa vilayətlərini də əlinə  keçirməyə 
çalıĢır.  Onun  əsas  rəqibi  əfqan  feodallarının  baĢında  durub  Hindistanın  Bihar 
vilayətini  idarə  edən  ġirxan  idi.  ġirxan  Humayunu  məğlub  edir.  QardaĢlarından 
yardım  ala  bilməyən  Humayun  ġah  Təhmasibdən  hərbi  yardım  alıb,  Hindistana 
getmiĢ, ġirxanı və sonra da öz qardaĢlarını məğlub etmiĢdir. O, ölkəni 1556-cı ilə 
qədər idarə etmiĢdir (Истории Индии в средние века, Москва, 1968, с.381-387). 
333
Misqal-4,68 qram miqdarında ağırlıq ölçüsü vahididir.  
334
Dank- altıda bir 1/6, hər hansı ölçü vahidinin altıda biri. 

---