Azərbaycan elmlər akademiyasi şƏRQŞÜnasliq institutu

köçmüĢdür. Ancaq göstərmək lazımdır ki, həsən bəy Rumlu ġah Təhmasibin yeni 
dövlətxanaya  köçməsini  965-ci  il  hadisələrini  yazarkən  qeyd  etmiĢdir  (s.405). 
GeniĢ məlumat üçün bax: Ə. H. Rəhimov, Qəzvin Çehelsütunu. Azərbaycan SSR 
EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1978, №3, s.21-27. 
400
Ğədir bayramı-Məkkədən Mədinəyə gedən yol üzərində Ğədirül-xum adlı 
yerlə  əlaqədardır.  Əli  övladı  və  hətta  sünnilər  arasında  yayılmıĢ  rəvayətə  görə 
Məhəmməd  peyğəmbər  Hüdeybiyyədən,  bəzilərinə  görə  «Həcül-vida»dan  (son 
həcdən)  dönərkən  burada  Əli  ibn  Əbutalib  haqqında  demiĢdir:  «Mən  kimin 
mövlasıyamsa  Əli  də  onun  mevlasıdır».  ġiələr  bunun  üçün  müəyyən  gün  təyin 
etmiĢ və o günü yəni 18 zilhiccəni bayram edirlər. 
401
Məhəmməd  peyğəmbərin  anadan  olduğu  gün,  bu  gün  də  müsəlman 
ölkələrində «mövludi-peyğəmbər» adı ilə bayram edilir. 
402
ġ.  N.-də  «2-3  min ev»  yazılıb (s.203), C.  A.-da  2 dəfə  sel  gəldiyi qeyd 
edilmiĢdir   (s.304). 
403
Müasir Türkiyə ərazisindədir, indi də Kağızman adlanır. 
404
B-də «birə iki» yazılmıĢdır. 
405
Xarvar-Ağırlıq  ölçü  vahididir.  Bir  Təbriz  xarvarı  30,0  kq-a  bərabərdir.  
Bakıda bir xarvar 400 kq hesab olunur.  
406
M-də səhv olaraq «946» yazılmıĢdır. 
407
Yuxarıda  göstərildiyi  kimi  Bayəzid Qəzvinə  3  noyabr   1558-ci ildə 
gəlmiĢdir. 
408
C. A.-da «Hərəm yüzbaĢısı Əli ağa və Ağsa səfil» yazılmıĢdır (s.305). 
409
Hər  iki  nüsxədə  səhv  olaraq  «Sultan  Süleyman»  yazılmıĢdır.  C.  A. 
(s.305), M. ġ. T. və T. T.-də (s.78) «Sultan Səlim» yazılmıĢdır. 
410
Əbdi bəy həqiqətən Bayəzidin ġah Təhmasibə pənah gətirməsini üçüncü 
«Xəmsə»sinin  «Zinətül-ovraq»  adlanan  4-cü  məsnəvisində  təsvir  etmiĢdir  (Bax: 
Əbdi bəy ġirazi, Zinətül-ovraq, Moskva, 1979, s. 61-94). 
410a 
– Xəzər dənizində orta əsrlərlərdə bir neçə, hazırda isə bir ada Ağrıca, 
yaxud, Kerladi adlanır. Bartold, III c., s. 64, VIII s., s. 80. Материалы по истории 
Средней и Азии X - XIX vv. TaĢkent,  1988, s.  142. 
411
 Hacıtərxan - indiki HəĢtərxan Ģəhəri. 
412
T. T.-də «Məhəmməd» yazılmıĢdır  (s.78). 
413
SəkbanbaĢı - Ġt saxlayanların baĢçısı. 
414
ÇaĢnigir  -  hökmdarların,      Ģahzadələrin      yeməklərini      qabaqcadan 
yoxlayan və bununla da yeməyin zərərsiz olduğunu müəyyənləĢdirən adam. 
415
Təzkirələrdə Qazı Ətaüllah Razi kimi də qeyd edilmiĢdir.  
416
Bütün misra əbcəd hesabı ilə 967-yə bərabərdir.  
417
Orta  əsrlərdə  türk  xalqlarında  hər  Ģeydən      (məs.,qul,  at  və  s.)  9  ədəd 
hədiyyə vermək, yaxud göndərmək adət olmuĢdur.  
418
Bakı-Zaxoder nüsxəsi burada qurtarır. 

---

419
Ordunun katibi-Ordunun salnaməçisi, orduda baĢ verən hadisələri yazan, 
qeyd edən. 
420
«BehiĢti-bərin» əbcəd hesabı ilə 969-a bərabərdir. 
421
Ġmam   Museyi-Kazımın   qızı   Fatimənin   Qum   Ģəhərindəki məqbərəsi 
ətrafındakı qəbiristanlıq nəzərdə tutulur. 
422
«Dövləti-Ģahi-zəmanə  baqi  bad»  sözləri  əbcəd  hesabı  ilə  969-a 
bərabərdir. 
423
C.  Ə.-da  göstərilir  ki,  Məhinbanu  sultanım  xanım  çaharĢənbə  günü 
cümadiəl-əvvəl ayının 14-də  (19 fevral 1562) vəfat etdi. NəĢini Ģahzadə Hüseynə 
(Qəzvində  ziyarətgahdır),  sonradan  isə  Mir  Təqiəddin  Məhəmməd  sədr,  Molla 
Ġmadəddin Qari və Yulqulu bəy eĢikağası Quma apardılar. Molla Müin Astarabadi 
maddeyi-tarix  yazdı:  Tarix  «binti-ġah  Ġsmayıl»  (ġah  Ġsmayılın  qızı)  sözlərində 
verilmiĢdir  (s.329).  ġ.  N.-də  göstərilir  ki,  ġah  Təhmasib  Məhinbanunun  tabutunu 
Məzari-Hüseynə qədər müĢayiət etdi   (s.207). 
424
Bayəzidin  4  oğlu  ilə  öldürülmə  tarixi  «zümrə-osmaniyan  252+722  və 
«5»-də  verilmiĢdir.  Daha  doğrusu,  252-(-722-5=969).  Budaq  MünĢi  Qəzvini  də 
Əbdi  bəyin  maddeyi-tarixinin  son  misrasını  «pənc  kəm  əz  zümreyi-osmaniyan»ı 
onun adından onların öldürülmə tarixi kimi qeyd etmiĢdir (v.329b). 
425
Qibris-Kür. 
426
ƏĢrəfi-Orta  əsrlərdə  tədavüldə  olan  qızıl  pul.  C.  A.-da  30  min  tümənə 
bərabər olan 15 min Qibris əĢrəfisi yazılmıĢdır (s.308). 42   Məskukat-sikkəli pul. 
427
C.  A.-da  göstərilir  ki,  Ġsa  xan  aznaurlar  ilə  içir  və  donuz  ətindən  kabab 
yeyirdi.  Onun  yaxın  adamları  bunu  ġah  Təhmasibə  xəbər  verir  və  deyirlər  ki,  o 
qaçmaq  xəyalındadır.  Axır  çaharĢənbə  günü,  rəbiüs-sani  ayının  26-da  (23  dekabr 
1562) tutulur (s.308). C. Ə.-da göstərilir ki, atasından üz döndərib ġah Təhmasibin 
yanına  qaçan  Ġsa  xanın  atının  nalından  xaç,  büt  surəti  (Ģəkili)  tapdılar  və  onu 
Ələmut qalasına göndərdilər   (v.329b). 
428
C. Ə.-da  göstərilir  ki,  sədarət iki hissəyə  ayrıldı: Ġraq, fars, Xuzistan  və 
ġirvan Mir Məhəmməd Yusif Astarabadiyə, Azərbaycan və Xorasan Mir Seyid Əli 
ġüĢtəriyə  verildi  (v.330b).  ġ.  N.-də  isə  göstərilir  ki,  Əmir  Təqiəddin  sədrlikdən 
çıxarıldı. BaĢ vəzirin yerini iki nəfər tutdu: Ġraq, Fars və Kirman Əmir ġəmsəddin 
Əmir  Yusif  Astarabadiyə,  Xorasan,  Azərbaycan  və  ġirvan  keçmiĢ  baĢ  vəzir 
Əsədüllah MərəĢi-Qəzvininin oğlu Əmir Zeynəddin Seyid Əliyə verildi (s.209). Ə. 
T.  və  C.A.-da  qeyd  edilmiĢdir  ki,  970-ci  ildə  Əmir  Təqiəddin  Məhəmməd   
sədrlikdən  çıxarıldı.  Zilqədə  ayında  (iyul  1563)  Ġraq,  fars  və  Xuzistanın  sədarəti 
Mir  Məhəmməd  Yusif  Astarabadiyə,  zilhiccə  ayının  ortasında  (avqust  1563)  isə 
ġirvan, Xorasan və Azərbaycanın sədarəti Əmir Zeynəddin Əliyə verildi (s 419 və 
s.308). 
429
C.  A.  və  Ə.  T.-də  göstərilir  ki,  Pirməhəmməd  xan  öz  dayısı  Tülək 
bahadırı üzr istəmək üçün göndərdi   (s.309 və s.421). 
430
C. A.-da «15»-də yazılmıĢdır   (s.309). 

---