Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 99 - Hər kəs ancaq öz istedadı, ona verilmiş idrak gücü çərçivəsində dərk edə bilər. Bu dünyanı da, müqəddəs kitabı da. Lakin insan iddialıdır. Öz idrakının məhdudluğundan xəbərsiz kimi davranır. Öz dərk etdiyini mütləqləşdirir. Bir nisbi həqiqəti başqa nisbi həqiqətlərə qarşı qoyur. İnsanlar müqəddəs kitablar arasında da fərqi görür, eyniyyəti görmür. Bir dinə qulluq edənlər dinin əsl mahiyyətini ali məqsədini unudaraq başqa dinlərə qarşı düşmənçilik mövqeyi tuturlar. Hətta bir din daxilində neçə-neçə təriqətlərə bölünür və bir-birinə qarşı dayanırlar. Mahiyyətə doğru getdikcə fərqlər itir, eyniyyət qalır. Bütün ucqarlardan, əyalətlərdən mərkəzə doğru gələnlər bir nöqtədə birləşirlər. Dağın ətəyində bir- birindən çox uzaqda dayananlar zirvəyə qalxdıqda yaxınlaşır, zirvədə vəhdətə çatırlar. Vəhdətə qovuşur. Vahidləşirlər. Vahidə qatılır, Vahiddə itirlər. (Lakin zirvəyə gedən yol əslində insan qəlbinin dərinliyinə gedən yoldur. Zirvə ucqarda yox, dərinlikdədir. Zahirdə yox, batindədir.) Dini təfriqələr, təriqətçiliklər mahiyyətdən uzaqlaşanda, əlamətlərə uyanda ortaya çıxır. Hər cür mərasimçilik insanın öz qəlbinin əngəlliklərində tapa bilmədiyini zahiri əlamətlərdə axtarmaq təşəbbüsünün nəticəsidir. Vahid Allaha inananlar başqalarının tanrısını fərqlimi hesab edirlər? Onda onların Vahidlik təsəvvürü şübhəli görünmürmü? Qurani-Kərimdə bütün peyğəmbərlərin təlqin etdiyi inam vahid bir ideyanın ifadəsi kimi dəyərləndirilir. Musaya nazil olan və İsaya nazil olan kitablar da eyni bir müqəddəs kitabın hissələridir. Quran onları təsdiqləyir və onlara yekun vurur. Və bu Yekun bütün əvvəlki kitabların mahiyyətini və əsas məzmununu ehtiva edir. Qurani-Kərimin bizə gəlib çatan variantı peyğəmbərin bilavasitə tələffüz etdiyi mətnə daha çox adekvat olduğundan və 1400 il ərzində heç bir dəyişikliyə məruz qalmadığından onun orijinala yaxınlıq dərəcəsi Tövrat və İncilə nisbəitən çox yüksəkdir. Yəni Musaya və İsaya nazil olan müqəddəs kitablar birbaşa köçürülmədiyindən və 100 illər ərzində təhriflərə məruz qaldığından onların ilkin deyim formasına-müqəddəs kitaba adekvatlıq dərəcəsi xeyli aşağıdır. Müxtəlif ver- siyalar tam üst-üstə düşmür və bunlardan hansının orijinala daha uyğun olduğunu aydınlaşdırmaq çox çətindir. Bu baxımdan Quranda Musa və İsa haqqında deyilənlər olduqca mühüm əhəmiyyətə malikdir. Qurani-Kərimdə Musaya və İsaya nazil olan kitablardan danışıldıqda təhriflərə məruz qalmamış ilkin variant nəzərdə tutulur. Lakin Məhəmməd peyğəmbərin vaxtında İncilin artıq qələmə alınmış variantları var idi və xristianlıq bir din kimi bu təhriflər üzərində qurulmuşdu. İndi əsas məqsəd İsa peyğəmbərin missiyasını düzgün anlatmaq, onun statusunu, missiyasını təhrif edən, onu - 100 - allahlaşdırmağa çalışan, qüsurlu şərhləri aradan qaldırmaq idi. İncil Tövratı inkar üçün deyil təsdiq üçün göndərildiyi kimi, Quran da İncili, təhriflərdən təmizlənmiş həqiqi İncili təsdiq edir. Əl-Maidə surəsinin 44-cü ayəsində Tövratın doğru yolu işıqlandırmaq üçün, 46-cı ayəsində isə İncilin Tövratı təsdiq etmək və yenə də doğru yolu işıqlandırmaq üçün göndərildiyi bildirilir. 48-ci ayədə isə Qurani-Kərimin də eyni missiya ilə nazil edildiyini bəyan edir: «Öncəki kitabları təsdiq üçün və onlaru qorumaq üçün biz sənə də bu kitabı nazil etdik …». Bu deyilənlər gənc nəsildə dini ayrı-seçkilik və düşmənçilik mövqeyinin aradan qaldırılması, onlara tolerantlıq hissinin təlqin olunması üçün çox əhəmiyyətlidir. Gənclərin məhz bu ruhda tərbiyə olunmasında bədii ədəbiyyatın da böyük rolu vardır. Azərbaycan klassik ədəbi irsində M.F.Axundovun, Mirzə Cəlilin, H.Cavıd və C.Cabbarlının əsərləri bu baxımdan xüsusi önəmə malikdir. Cavid milli və dini dəyərlərlə müqayisədə, ümumbəşəri dəyərlərə daha böyük önəm verir. Onun maarifçiliyi də, dünyəvi məktəblər uğrunda mübarizəsi də, bizcə, hər hansı bir millətə və dinə mənsub olmaqdan öncə, bir bəşər övlədı olaraq özünü dərk etməyi ön plana çəkməsindən irəli gəlir. Maraqlıdır ki, gəncliyində daha çox millətçi olan Cabbarlı da tədricən ümumbəşəri ideyalara doğru təkamül yolu geçir. «Od gəlini»ndə oxuyuruq: «Bizim üçün ərəb, fars, rum, yəhudi olsun – heç bir fərqi yoxdur. Bax, bu ərəbdir. Bizə azad əmək əli uzadır. O, bizim qardaşımızdır, Biz ərəb mötəsəmlərinə, Bağdad xilafətinə qarşı vuruşuruq. İki addımlığımızda Şirvan şəhriyarlığı da ona qarşı çarpışır. Lakin biz onunla birləşmirik. Çünki bizim üçün Şirvan şəhriyarilə Bağdadın mötəsəmləri, Bizansın imperatorları, Makedoniyanın iskəndərləri, Romanın qeysərləri, neronları arasında heç bir fərq yoxdur. Biz insan dostunun dostu, insan düşməninin düşməniyik» 1 . Cavid məkan və zaman müəyyənliyindən, etnik və dini mənsubiyyətindən, mənəvi-əxlaqi məxsusiyyətindən asılı olmadan bütün insanların eyni bir mahiyyətə yüksəlmək şansını qəbul edir. Məhz mAhiyyətə varanda, insani, ümumbəşəri keyfiyyətlər önə çıxanda üfüqi müstəvidəki fərqlər itir və insanlar ancaq vertikal müstəvidə, haqqa, həqiqətə yaxınlıq dərəcəsinə görə fərqlənirlər. Burada «məni hər kim sevirsə, yüksəlsin» («Şeyx Sənan») fəlsəfəsi rəhbər tutulur. Yaxud Cabbarlıda «alçaq cismani duyğuları atıb, ruhani bir yüksəkliyə varmaqdan» («Od gəlini») söhbət açılır. Həm də bu yüksəliş intellektual müstəvidən daha çox mənəvi müstəvidə həyata keçməlidir. Çünki allaha ancaq inanmaq, onu ancaq müqəddəslik duyğusu ilə dərk etmək olar. Təfəkkür, məntiq, Rasional idrak burada acizdir. Cavid bu ideyanı «Xəyyam»a girişdə – minacat səsi ilə belə ifadə edir: 1 Cəfər Cabbarlı. Seçilmiş əsərləri. Bakı, Çaşıoğlu, 2004, səh.316. Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|