Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xalq arasında ilin təhvil olması anma xüsusi önəm veriİir. Bir sıra müəlliflərin məlumatlarmdan, həmçinin ədəbiyyat materiallarmdan aydm olur ki, ilin təhvil olunmasını bihTiək üçün bahqdan istifadə edilir. İri qabdakı suya üç bahq buraxıhr (balıqlarm sayı üçdən az olmur və onlar ağsaqqallar tərəfmdən nəzarətdə saxlanıhrlar). Balıqlar eyni vaxtda arxası üstə çevriləndə deyirlər ki, il təhvil oldu. Guya bu vaxt suya baxan adam ihn hansı heyvan üstündə təhvil olduğunu da bihr. Yəni suda həmin heyvanm şəkhni görür. Təbii ki, min iİlər boyu 12 heyvanm bir~birlərini əvəz etməsinə əsasən ilin hansı heyvan üstündə təhvil olacağmı əvvəlcədən bilirlər. Kərimbəy İzmailovun məlumatlarmdan aydm olur ki, XIX əsrdə Nehrəm kəndində ilin təhvil olmasmı bilmək üçün yuxarıdakı qaydadan istifadə etmişiər [60, s. 192- 201]. 1637-ci ildə Şamaxıda olmuş ahnan elçisi Oleari ilin təhvil olması ilə bağlı dəyərli məlumatlar vermişdir [20, s. 83]. Novruz günü doğulmuş oğlan uşaqlarmm admıNovruz, Bayram qoymaq adəti vardır. Həmin gün yumurta boyayır, kökə bişirirlər. M artm 21-də* səhər erkəndən cavanlar yaşlılann görüşünə gedirlər. Ordubad rayonünun Aza, Sabir Dizə, Culfa rayonunun Saltaq, Göydərə, Ləkətağ və s. kəndlərində kəndin bütün camaatı ağsaqqal və ağbirçəyin görüşünə gedirlər. Görüş bayramdan bir müddət, bəzən bir neçə həflə sonra da davam edirdi. EI arasmda, görüşdə alma böyük pay hesab olunur. Toplanmış materiallardan aydm olur ki, Naxçıvan bölgəsində, həmçinin Qərbi və Cənubi Azərbaycanda Axır çərşənbə Norvuza nisbətən daha təntənəli keçirilmişdir. Bayram axşamı həmin təntənə başa çatır, səhər yaşlılarm görüşünə gedilir. Deməli, Novruz bayramı qışm yola sahnması, yazm 21 qarşılamnası ib bağlı mərasimin sonu, bir növ yekun nöqtə- sidir. Qurulmuş bütün təntənə, inanclar onunla bağhdır. Novruz bir günün deyil, bir ilin təntənəsi olmaqla daha çox bəşəri bayramdır. Bunları nəzərə alaraq Novruzla bağh bəzi məsələlərə diqqət yetirmək yerinə düşərdi. Bir sıra bayram və m ərasim br vardır ki, onlar dünyamn m üxtəlif xaiqlarmda geniş şəkildə yayılmışdır. Bu, həmin xalqlarm eyni qurşaqda, coğrafı bölgədə yaşaması, qarşıhqh təması ilə əlaqəlİdir. Yazm gəlməsi, il dəyişməsi olan Novruz bayramı dabelə mərasimlərdəndir. M üqayisəh araşdırmalar sübut edir ki, türk to p lu m larm m y a y ıld ıq la n bütün coğrafıyalarda, Novruz m üxtəlif adlarla təntənəli şəkildə qeyd olunur. Lakin uzım illər xalqm qədim bayramma yasaq qoyulmuş, yaşı bəşər övladmm özünüdərkindən başlayan ulu bayrama qaralar yaxılmışdır. N ovruz-Ş anı u ca ÄU ahm seçdiyi bir gün, Şimal yarımkürəsində oyanış, yaranma bayramı kimi qeyd olun- muşdur. Tarixi mənbələr sübut edir ki, h ə b təqvimlərin for- m alaşm adığı, il və zam an hesabı aym fazalarm a görə müəyyən edildiyi bir dövrdə xalq buna ilbaşı, yeni ilin başlanğıcı demişdir. Coğrafı mövqeyinə, təbii şəraitinə uyğun olaraq təbiətin məhz Novruzda oyanması, yeni ilin başlanması daha çox türklərin yaşadıqları orta qurşaqda müşahidə edilir. Yəni, nisbətən cənubda, ekvatora yaxm bölgələrdə havanm ciddi dəyişikliyi hiss edilmir. Şimal bölgəsində isə yazm gec gəlişi ilə bağh olaraq mart aymda təbiətdə oyanma hiss olunmur. Bu özünü daha çox Doğu Türküstandan başlamış Orta Asiya, Cənubi Sibir, Qafqaz, Anadoluda göstərir. Yazıh mənbələrdə də türk qövmlərində ihn yazdan başlandığı xəbər verilir. Lakin bəzi müəlliflər 22 heç bir əsas olmadan Novruz sözündən, həmçinin bayramın İranda qədimdən keçirilməsindən istifadə edərək onu farslarla əlaqələndirirİər. Digər məsələlərdə olduğıı kimi, burada da «Avesta» önə çəkilir. Bu vəziyyətdə bayramın digər xalqiarda qeyd edilməsi arxa plana keçirilir. Mənbələr isə İranda yeni iİin martda (Novruzda) deyil, yay girən günü qeyd edildiyini göstərir. Yəni, günəş Qoç bürcünə deyil, Xərçəng bürcünə keçərkən (21 iyunda) il dəyişir. A.Biruninin məlumatmdan aydm olur ki, hətta M iladm V yüzilliyində farslarda yeni il fərverdin-mah aymm birində, yəni yaym başlanğıcmda qeyd edilmişdir [46, s. 223]. M üəllif bunu ilin ən uzun günü oİması, insanlarm onu müşahidəsi iiə əlaqələndirir 46, s. 226] və göstərir ki, Iranda yeni ilin Novruzdan başlaması islamlaşmadan sonra olmuşdur [46, s. 227’. Novruz bayram ı ancaq hind-arilərlə deyil, bir sıra müəllif tərəfmdən şiəliklə bağlanmışdır. Xüsusən, XIX əsr mənbələrində o tez-tez «şiə bayramı» kimi təqdim edilir (43). Sonrakı dövrlərdə də Novruz bayramma qarayaxıLmış, hətta XX əsrin 20-3 0-cu illərində Novruza yasaq qoyulmuşdur. Dövri mətbuat, arxiv materiallarma əsasən demək olar ki, 1928-ci ildən başIayaraqNovruz bayrammm qarşısım ahnaq üçün hələ fevral aymdan “dağıdıcı dəstələr” düzəldilmişdir. Mənəvi mədəniyyətimizin digər sahələrində olduğu kimi, Novruzu da türklərə Irandan-farslardan keçmə hesab etmişlər. A.E.Tenişeva Analdoluda Novruz və Xıdırelyaz bayramlanndan bəhs edərək yazır ki, Anadoluda Novruz şənlikləri Iranm təsiri ilə yaranrmşdır [81, s. 73]. Ümumiyyətlə, bir sıra müəlliflər buradakı etnik tərkibi, məskunlaşmam nəzərə almadan İran ifadəsinin, yəni coğrafi mənada olan məqamı farsçıhqla eyniləşdirirlər. Bu özünü Zərdüşlük və “Avesta” məsələsində də göstərir. Hər şeydən öncə din və 23 Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|