Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
inamlar etnik kimİiyİn təyinedicisi ola bilməz. Digər tərəfdən din təkcə yarandığı ərazinin deyil, həm çinin yayıldığı xalqlarm da ortaq mədəniyyətinə aiddir. Ə w əlk i illərdə olduğu kimi, belə ziddiyyətli baxışlar son dövrlərdə daha da geniş yayılıb. Lakin yuxarıda A.Birunidən gətirdiyimiz misallar, çox sayda mənbələr həmin fikirlərin yanlış olduğunu göstərir. Qaynaqlara söykənərək demək olar ki, əski t^rk xalqlann- da ilbaşı ilk baharda olmuşdur. Onlar bunu daha çox təbiət hadisələri ilə əlaqələndirirdilər. Bu məsələdə mifoloji baxışlar mühüm yer tııtmaqla, bitki və həşəratlaıun oyanması yenidən yaradılış, ölüb-dirilmə hesab olunmuş və təntənəİi halda qeyd edilmişdir. Bir sn‘a qaynaqlarda türklərin baharı ilk ildınm çaxmasmdan başladıqları xəbər verilir. N.Y. Biçurinin məlumatmdan aydm olur ki, əski hunlarda iidırım vuran yer müqəddəs sayılmaqlk orada qoç qurban kəsilərdi. İlk ildınm çaxması, göy gurlamasmdan sonra bayram keçirilərdi 47, s. 215-216]. Görkəmli türkoloq N.F.Katanov yazır ki, Sibir və Altay türklərində yazın, təzə ilin başlamasmı göyün ilk gurlaması ilə əlaqələndirirlər [63, s. 424]. Dyankova V.P. tuvahlarla bagh araşdırmalarmda ilk göy gurlaması, ildırım çarpması zamanı bayram şənliklərinin keçirildiyini xüsusi qeyd edir 57, s. 287]. Oxşar adət və inamlara Sibir və Altay xalqlarında da əməl olunur. N.A.Alekseyev bu xalqlarda ilk ildınm çaxmasını baharm başlanması, onun insanlarm, heyvanlann və təbiətin təmizlənməsi, saflaşması kimi qəbul edildiyini göstərir [39, s. 83-85]. Qarşıhqlı olaraq qeyd etmək yerinə düşər ki, indi də Naxçıvanda yazm başhca əlaməti ilk ildu*ım çaxması, göy gurlaması hesab edilir. Əski inanclara görə, ildınm çaxmaymca, göy gurlamayınca göyərti yemək 24 olmaz. Buna görə də göy iİk dəfə gurlayan kimi deyirlər ki, göyəıti yemək olar. «Kitabi-Dədə Qorqud»da oğuzlarda ilk baharda şənliklər keçirilməsindən xəbər veriiir [16, s. 36 Bəhlul Abdulla Novruzun mənşəyinin, onun Azərbay- canda çox qədimdən təntənəli şəkildə qeyd edilməsinin tarixini «Avesta»dan, irandillilərdən çox qədimə aid edir. M üəllif bir sıra ədəbiyyat m ateriallanna söykənərək Novruzun heç bir dinlə bağlı olmadığmı, həmçinin onun genetik cəhətdən İran deyil, Azərbaycanla bağlılığmı sübut edir [40, s. 180-185]. Problemlə əlaqəli Bəhlul Abdulla və Tofiq Babayevin tərtib etdikləri “Novruz bayramı ensiklo- pediyasf’nda geniş məlumat vardır (24) Tanuımış türk tədqiqatçısı Mustafa Turan tarixi mənbələr əsasında Novruzun qədimdən türklərlə bağlı mərasim ol- duğunu göstərir [38]. Türkün m ənəvi m ədəniyyətində, düşüncə tərzində Novruzun önəmli yer tutduğunu yazan Belkıs Temren onun tarixiliyinə, türklərlə bağlıiığma xüsusi önəm verir [36, s. 173-179 Volqaboyu türklərdə yazm qarşdanması ilə bağlı çoxlu adət və inanclar vardır ki, bizim adət-inanclarla üst-üstə düşür. Bizdə olduğu kimi, onlarda da bayramm əsas simvol- larmdan biri qırmızı yumurta hesab edilir. Tatarİarda «Sa- bantuy» adlanan bu bayramdan bəhs edərək R.K.Urazmanova yazır ki, «sabantuy» əkinçiliklə bağlı olmaqla ilk qar əriyib yazm gəlməsi ilə başlayur. Saban-kotan, tuy-toy, şənlik deməkdir. Sabantuyda qırmızı yumurta boyanır, m üxtəlif şimiyyatlar hazırlanır, at yarışı keçirilir [84, s. 94-100\ Vblqaboyu türklərdə olduğu kimi Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvanda da təzə ilin ilk günü əkinə çixmaq, bayramda at yarışları keçirmək geniş yayılmışdır. Ümumiyyətlə, bayraram türk mənşəli olması və qədim türklərlə bağhlığma aid geniş ədəbiyyat materialları vardır ki, bunlarm hamısmdan bəhs etmək mümkün deyil. Lakin necə olursa-olsun, xalq hələ elmi mübahisəİərdən, sizin- bizim məsələsində min illərlə öncə bayrama öz damğasmı vurub, ona türk kimliyi verib. Bunun üçün bayramla bağh adət və inanclarm xarakterinə diqqət yetirmək kifayətdir. Kimlərsə bizim adətlərə, inanclara, mənəvi mədəniyyətə şəriklik etmək istəyirlərsə, bu adı çəkilən inanclarm, mədəniyyətin daha çox bəşəriliyi, hu- manistliyi, heç bir dini, irqi ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi ilə bağlıdır. Yəni, hər bir etnos müsbət cəhətlərin özününkü olmasmı istər. Diqqət etsək min kilometrlərlə əraziyə, 15 mln km- sahəyə yayılmış bir etnosun eyni inama əməl etməsi onun özünəməxsusluğu, vahid dəyərlərə aid olması ilə bağlıdır. ^ Kimliyindən, kimə məxsusluğundan asılı olmayaraq insanlara sevgi, barış, qarşılıqlı yardımlaşma, sağlamlıq gətirən bu bayrama insanhğın ortaq mirası kimi baxıhnahdır. Amma bəşəri xaı-akter daşıyan ortaq dəyərlərin yaradıcılarmm türklər olduqları unudulmamahdır. Novruzun, yeni günün, yaz bayramınm başlanğıcı AI- lahdandır. Kimsə deyil, şam uca Allah təbiətə, dünyaya belə nizam verib. Biz türklər isə böyük neməti üçün Allaha daha tez boyun əyib, o günü şənİiklər, dualar, könül xoşİuğu, sevgi-banş, ulu şənlik kimi qeyd etmişik. Nəsiminin dediyi kimi Novruz cənnət timsahdır: Xüsusən novruzun xoş günlərində ki, Sular kövsərə, dünya isə cənnətə dönübdür (11. s.258). Beləliklə, Novruz bayramı bəzilərinin adlandırdıqları kimi hər hansı bir dinə məxsus bayram deyil, astronomik 26 Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|