Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSIL. M ƏNƏVIM ƏDƏNIYYƏT: Bayramlary mərasimldr
Ümum iyyətlə, m onoqrafiya m illi-m ənəvi dəyərlərimizi özündə əks etdirən sanballı tədqiqat əsəridir. Monoqrafiya Azərbaycan xalqmm adət və ənənələri, onlaıın yayılma arealı və mənşəyi ilə bağlı bütöv təsəvvür əldə etməyə imkan verir. Belə uğurlu tədqiqat əsəri üçün tədqiqatçı, AMEA-nm müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru H.Q.Qədirzadəyə təşəldöir edir, ona gələcək işlərində uğurlar arzulayırıq. Vəli Baxşəliyev ^ AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru GİRİŞ Dördüncü çağırış Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali Məclisinin beşinci sessiyasındakı çıxışmda “Tarix sübut edir ki, hər bir xalqı yaşadan onun milli dəyərləri-dilij adəi-ənənələri, mədəniyyətidir^'-dcyon Ali Məclisin Sədri Vasif Talıbov bu sahədə qarşıda duran vəzifələri yığcam t halda şərh etmişdir: *‘Milli dəyərlərimizin bərpası, qorunması və gələcək nəsillərə ötiirülməsi ilə bağlı m uxtar respub- likamızda əvvəlki illərdə başlanmış tədbirlər “Milli dəyərlər ili’^ndə-2012-ci ildə daha geniş şəkildə davam etdirilmə- lidir’\ I I Problemlə əlaqəli Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun əw əlk i İllərdəki sərən- camlarmı, yuxandakı çıxışmı və göstərişlərini nəzərə alaraq biz də uzun illərdən bəri toplannıış materialları sistemləşdirərək onların bir qismini nəşrə hazırlamaq qərarma gəldik. Qırx ildən artıq milli dəyərlərin araşdırılması ilə məşğul olan bir tədqiqatçı kimi bizim də qarşmüizda müəyyən vəzifələr dayanır. Hər şeydən öncə uzun illər araşdırma aparmış insanlar özləri ayrıca tarixi mənbədilər. Elə problemlər vardır ki, onlar ilk dəfə qarşılaşm ış, araşdıraraq elmi dövrüyəyə daxil etmişlər. Məsələyə keçməmişdən öncə milli dəyər anlayışına yığcam halda nəzər yetirməyi məqsədəuyğun sayırıq. Milli dəyər-öncə özünü m illət kimi dərk etmək, tarixin alt qatlarmda yaramnış, uzun illərin smağmdan keçərək sintez olunmuş mədənİyyət məcmuna sahib çıxmaq, onu müasir tələblər daxilində zənginləşdirmək və nəsillərdən-nəsillərə ötürərək yaşatmaqdan ibarətdir. Milli dəyər maddi və mənəvinin vəhdəti və ya mənəvinin maddidə təzahür formalarından biri olmaqla özündə tarixi keçmişi, ilkin münasibətlərin milli münasibətlərə çevrilməsi prossesbrini qoruyub saxlayan şərtlər sayılır ki, buradan da milli mədəniyyətin formalaşması yaramr. MiIIi mədəniyyət anlayışmm əsas şərtlərindən biri də mənəvinin maddidə təcəlləsidir. İnsan maddi və mənəvinin ən kamil nümunəsi olduğundan hər ikisinin inkişafı ondan asıhdır. İnsanm yaratdığı, çahşaraq düzəltdiyi, fıziki əməyinin məhsulu olan hər şeyi maddi mədəniyyətə aid etmək olar. Təbii ki, bütün maddi geniş anlamda müəyyən düşüncənin nəticəsidir. Sadədən-mürəkkəbə tikililər, sənətkarhq nümu- nələri, məşğuhyyət sahələri və s. insan düşüncəsini təzahür fon-nasıdiT. Deməli, insanm yaı-atdığı hər maddinin mayasmda mənəvilik, dünyabaxışı, təbii-coğrafı amillər, regionalhq, ənənəvilik dayanmaqla, sonda təklərin, aynlarm vəhdətindən miHiIik meydana gəlir. Bu baxımdFn mənəvinin yüksək təsirİ olmadan millinin təzahürü mümkün deyil. MiIIət an- layışma uyğun olaraq milli dəyərlər müəyyən zaman və məkan daxilində, ümumi dil, mənəvi-psixoloji, tarixi-coğrafı əraziyə, uzun illər boyu formalaşmış adət-ənənəyə uyğun olaraq yaranmış mədəniyyətdir. Bizim uzun illərdir apardığımız araşdırm alann ana xəttini mənəvi mədəniyyətin tədqiqi təşkii etmişdir. Toplanmış çöl materialiarmm sistemləşdirilməsi, onlarm tarixi mənbələrlə qarşıhqh təhlili nəticəsində bu qərara gəldik ki, mənəvi mədəniyyətlə bağh bəzi məsələləri monoqrafıya hahnda nəşr etdirək. Iki fəsildən ibarət olan kitabın birinci fəslində xalqımızm məişətində, milli düşüncə tərzinin və dünya ba- xışınm formalaşmasmda ciddi rol oynayan bayram və mə- rasimlərlə əlaqəli bir sıra qaranhq məqamlara, mübahisəh məsələlərə aydm hq gətirməyə çahşmışıq. 8 Kitabın “Adətlər, m ünasibətbr” adlanan ikinci fəslində lıazırda ciddi transformasiyaya uğramış “yaşınma adəti”nin tarixiliyi, genetik bağları, müasir məişət münasibətlərimizdə yeri araşdırılmışdır. Tarixi-etnik əlaqələrin öyrənilməsindəki elmi əhəmiyyətini nəzərə alaraq əsərdə müasir məişətimizdə mövcud olan bir sıra adət və inamlarm, alqış və qarğışlarm Kitabi Dədə Qorqud və Bilqamıs dastanları ilə qarşılıqlı əlaqələri tədqiq edilmişdir. Bunlaria yanaşı monoqrafİyada aib məişət münasibətlərində qadmm yeri, ailədə uşaqlann sayı, onların ənənəvi tərbiyyəsi məsələləri, hazırda məişətdən çıxmış, ancaq yaddaşlarda qorunub saxlanan milli uşaq oyunlan və onlann keçirildiyi meydana münasibət araşdı- rılmışdır. I FƏSIL. M ƏNƏVIM ƏDƏNIYYƏT: Bayramlary mərasimldr Milli-mənəvi dəyərbrim izin tarixi kökbrinin, onun mi- faloji-dini, etnik-milli yönlərinin araşdınlması etnoqrafiya və bu qəbilən olan elmlərin qarşısmda duran mühüm vəzi- fələrdən biridir. Bu baxımdan təqvimlə bağh xalq arasmda mövcud oİan adət və inamlar, onlarm genezisi məsələsi diqqəti daha çox cəlb edir. Biz uzun ilİərdən bəridir ki, bu sahəyə aid geniş etnoqrafik materiallar toplasaqda hər dəfə problemlə əlaqəli müəyyən y^niliklərlə qarşılaşır və düşünməli olursan, Allahım, bu xalq heç fərqinə varmadan böyük də- qiqliklə əməl etdikləri adət və inamlara necə sahib olmuşdur? Kim nə deyir desin, nə yeızır yazsm, necə təhlil aparır aparsm insanlar həyatlarmı, bütün məşğuliyyətlərini min illərlə formalaşmış təcrübələrinə və onlar əsasmda yaratdıqları % xalq təqviminə görə qurmuş, ona uyğun olaraq hərəkət etmiş, ətraf aləmlə ciddi təmasda olmuşlar. Naxçıvanh hey- vandar “Üİkər doğma”ym ca yaylaqa qalxmaz, ayrı-ayrı bölgələrdə m üxtəlif əkinlərin aparılması ətrafdakı dağlarm, bitkilərin əlamətlərinə görə həyatakeçrilərdi. Taxılı döyüb, sovruğa verənlər səmt küİəklərinin nə vaxt başlayacağmı, əkinçi, maldar hansı dağm başmı bulud alanda yağış yağa- cağmı və digər əlamətləri olduğu kimi söyləyərdilər. Xatırıma bir hadisə düşdü. İsti yay günlərinİ birində Ordubad bölgəsinin A za kəndində material toplayırdım. B1 Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|