Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
1604-cü ilə müvafiqdir. Kitabənin tarixindən görünür ki, fərmanm verilidiyi tarix Səfəvi-Osmanlı müharibələrinin ən qızğm dövrünə düşiir. Kitabənin m əzmunundan aydm olur ki, I Şah Abbas imzaladığı fərmanla O rdubad şəhər əhalisini xəzinəyə veriləcək bir sıra vergilərdən azad etmişdir. Belə bir fərmanm Səfəvi şahı tərəfindən imzalanması heç də təsadüfi deyildi. Qeyd edildiyi kimi, Səfəvilər dövlətinin yaranması ilə meydana çıxan Səfəvi-Osmanlı ziddiyyətləri getdikcə kəskinləşmiş, sonralar aramsız və uzun sürən, dağıdıcı müharibələrə çevrilmişdir. Bu müharibələr XVI əsr boyu davam etmiş, Azərbaycanm dəfələrlə dağıdılmasına səbəb olmuşdur. XVI əsrin sonu- XVII əsrin əvvəllərində baş verən Səfəvi-Osmanlı müharibələri zamanı Ordubad şəhəri də dəfələrlə döyüş meydanma çevrilmiş, əldən-ələ keçmiş, tamamilə dağılmış, əhali kütiəvi qırğına məruz qalmışdı. Ona görə də O rdubad əhalisi bu üzücü və aramsız müharibələrdən bezmişdi. Türkiyə tarixçisi Nəimənin yazdığına görə, I Şah Abbas 1603-cü ildə Naxçıvana yaxmlaşanda Ordubadlı Hacı Qəssab şəhəri zəbt etmək haqqında şahdan xüsusi göstəriş aldı. Görüniir, şahm qoşun başçıları ilə şəhər nümayəndələri əlbir fəaliyyət göstərirmişlər. Nəimə yazırdı ki, səfəvilər şəhərə daxil olan kimi əhali onları hərarətlə qarşılamış, evləri, bağlan bəzəmişdilər. Əhali Qızılbaş forması geymiş, əwəlcədən saqqallannı qırxıb uzun bığ saxlamışdılar. Əhalinin köməyi ilə bir-iki gündən sonra Ordubad qalası tutuldu. Şəhərlilərin təklənməsindən istifadə edən İrəvanm Osmanlı hakimi Şərif paşa şah qoşununun əsas hissəsi gəlib çatana qədər O rdubada 500 nəfərlik dəstə göndərdi və yenidən şəhərə yiyələndi (4, s. 475). Lakin I Şah Abbas uğurlu əməliyyatlar keçirərək Ordubadı azad etdi. H ətta 1604-ciı il iyunun 8-də İrəvan qalasmı zəbt etdi, Şərif paşa başda olmaqla Osmanlı qarnizonu təslim oldu. I Şah Abbas O rdubad şəhərinin vergilərdən azad edilməsi 36 haqqında fərman imzalamaqla müxtəlif məqsədlər güdürdü. Belə ki, Ordubad ərazisi Osmanlı imperiyası ilə sərhəddə yerləşirdi. Ona görə də şah bu fərmanı verməklə O rdubad camaatmm, xiısusilə fərmanda adı qeyd olunan və qədim zamanlardan bu ərazidə sakin olan Nəsirəddin Tusi nəslinin hörmətini qazanm aq,bununla da osmanlılarla gələcək müharibələrdə özünə arxa yaratm aq istəmişdi (20, s. 36). Həmçinin, arasıkəsilməz, üzücü müharibələr zamanı əsas döyüş meydanlarmdan birinə çevrilən Azərbaycan ərazisiııdə təsərrüfat pozulduğundan və ölkəyə iqtisadi cəhətdən böyük zərər dəydiyindən şah xəzinənin əsas gəlir mənbələriııdən biri olan Azərbaycanda məhsuldar qüvvələri bir qədər dirçəltməkdən ötrü belə bir fəraıan veraıəyə məcbur olmuşdu. Eyni zamanda, şah bu fərmanı verməklə bütün Azərbaycan xalqınm diqqətini cəlb etmək, onlarm rəğbətini qazanmaq istəmiş və göstərmək istəmişdir ki, şahın rəğbətini qazanan, onu müdafıə edən hər bir kəs mükafatlandırıla bilər. Məhz buna görə də fərmanm mətni iri daşa həkk edilərək orta əsrlər zamanı əhalinin ən çox toplaşdığı Came məscidinin giriş qapısmm baş tərəfındə qoyulmuşdu ki, onu hamı görüb tanış ola bilsin. Bu fərmanm verilməsində şahın baş vəziri, əslən Ordubaddan, Nəsirəddin Tusi nəslindən olan Etimad əd- Dövlə H atəm bəy Ordubadinin də xüsusi rolunu qeyd etmək lazmıdır. Görkəmli şərqşünas İ.P.Petruşevskinin fikrincə, I Şah Abbas bu fərmanı baş vəziri H atəm bəy Ordubadinin xahişi ilə imzalamışdır (54, s. 181). İlk qaynaqlar təsdiq edirlər ki, H atəm bəy bir müddət Ordubad şəhərinin kələntəri olmuşdur. Ümumiyyətlə, I Şah İsmayıl zam am ndan başlayaraq O rdubad şəhərinin kələntərləri irsi olaraq H atəm bəyin mənsub olduğu Nəsirəddin Tusi nəslinin nümayəndələrindən təyin olunurdu (54, s. 181). Səfəvilər dövlətinin bütün varlığı ərzində bu qaydaya əməl olunmuş, həmçinin, Ordubad şəhərindən, xüsusilə, Nəsirəddin Tusi nəslindən olan 37 adamlar Səfəvi dövlət aparatında mühüm vəzifələr tutmuşlar. Məsələn, Hatəm bəyin vəfatmdan sonra onun oğlu Əbutalib Mirzə baş vəzir, Əbutalib Mirzənin oğlu Zeynalabdin Mirzə saray münşisi, onun oğlu Məhəmməd İbrahim Nəsiri divan vəziri olmuşdur. Hatəm bəyin qardaşı Hacı Ədhəm bəyin oğlu Əddilhüseyn Ordubadi də Səfəvi I Şah Səfı dövründə'saraym baş münşisi olmuşdur (5, s. 46). I Şah Abbasm verdiyi bu fərman Ordubad şəhərinin iqtisadi cəhətdən inkişafı üçün maddi stimul yaradır. Fərmanm verilməsindən sonra şəhər tərəqqi edir və Azərbaycanm əsas ticarət-sənətkarlıq mərkəzlərindən birinə çevrilir. Xüsusilə, bu dövrdə şəhərdə toxuculuq sənəti, o cümlədən qiymətli parçalar istehsalı inkişaf edir (42, s. 151). Digəı* orta əsr qaynaqlarm da bizədək nəinki Ordubad şəhərində, hətta Naxçıvan ərazisində əsnafların fəaliyyət göstərməsi haqqında məlumatlar gəlib çatmasa da, Ordubad Came məscidinin Şərq fasadmdakı bu kitabədən aydm olur ki, XVII əsrdə Ordubad şəhərində sənətkar təşkilatları- əsnaflar fəaliyyət göstərmişdir (43, s. 55). Bəhs olunan kitabədə Ordubad qəsəbə kimi xatırlansa da, sonralar o Azərbaycanm əsas şəhərlərindən birinə çevrilmiş, hətta XVII əsrin 30-cu illərində Azərbaycanın məşhur və gözəl şəhərləri ilə bir sırada dayanmışdır. Əsrin II • yarısında isə onun əhəmiyyəti daha da artmışdır (42, s. 122). Şəhər Came məscidinin kitabəsinin verdiyi məlumatlardan da göründüyü kimi, XVI əsrin sonu- XVII əsrin əvvəllərində şəhərin vəziyyəti ağır olmuş, Osmanlı- Səfəvi müharibələrinin gedişində dəfələrlə əldən-ələ keçdiyindən böyiık dağmtılara məruz qalmışdır. Sonrakı illərdə baş verən müharibələr dalğası da Ordubad şəhərindən yan keçməmişdi. Osmanlı hakimi IV M urad Təbrizə hücumu zamanı O rdubad şəhərini dağıdır, şəhər qarət edilir (27, s. 16). XVII əsrin əvvəllərində I Şah Abbasm təşəbbüsü ilə yenidən başlanan Səfəvi-Osmanh müharibələri bir neçə dəfə 38 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|