Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
təzələnsə də, 1639-cu il mayın 17-də Qəsri-Şirində bağlanan sülh müqaviləsi uzunömürlü oldu və XVIII əsrin əvvəllərinə qədər qüvvədə qaldı. Bu müddətdə O rdubad şəhəri Səfəvilərin əlində qalmışdı. Həm də şəhər Səfəvi şahlarınm xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdu. Məsələn, I Şah Abbas hicri 1015-ci il rəcəb aymm 4-də (6 noyabr 1606-cı il) O rdubada gəlir və şəhəri soyurqal olaraq özünün baş vəziri, Etimad əd-dövlə, əslən O rdubad şəhərindən olan Hatəm bəyə bağışlayır. Bir il sonra şah yenə O rdubada gəlir. Bu zaman onunla birlikdə məşhur tarixçi İsgəndər bəy Münşi, xanəndə Mövlana Mütribi Qəzvini, ud çalan Heydərqulu Udi də şəlıərə gəlmişdi (22). Növbəti gəlişində öz tarixçisini və musiqiçiləıini də O rdubada gətirməkdə görünür, ilk gəlişində xoşuna gəldiyindən I Şah Abbas bu dəfə O rdubada məxsusi istirahətə gəlmiş və bir m üddət şəhərdə qalmışdı. Bu faktın özü Ordubadın bir şəhər kimi XVII əsrdə miıəyyən əhəmiyyətə malik olduğunu göstərir. Bu dövrdə Ordubadın bir şəhər kimi ticarət əhəmiyyəti artmış, onun bir sıra şəhərlərlə ticarət əlaqələri yaramnışdır. Əylisli Zəkəriyyənin məlumatma görə XVII əsrin II yarısında Ordubadın Təbriz, Şamaxı və Azərbaycanm başqa şəhərləri ilə, həmçinin xariclə geniş ticarət və digər əlaqələri olmuşdur (4, s. 490). Buradan Venesiya, Marsel, Amsterdam və s. A vropa şəhərlərinə ipək ixrac olunurdu (3, s. 367; 56, s. 169). Bu dövrdə O rdubadda elm və təhsilin inkişafı üçün bir sıra əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Bunu təsdiq edən sanballı qaynaqlardan biri O rdubad şəhərindəki mədrəsənin kitabəsidir. Kitabənin mətnindən aydın olur ki, mədrəsə binası hicri 1126-cı (miladi 1714-cü) ildə yüksək vəzifəli, hörmətli, Şah dövlətinin köməkçisi (Zəhir əd-Dövlə), rəhbərliyin müdrikliyi Məhəmməd İbrahim ali ideya (plan) üzrə, sədaqətli məqsədlə, Allaha inam, elmin, mədəniyyətin, təhsilin və ordunun gücləndirilməsindən ötrü mədrəsə binasım inşa (bərpa) etdirmişdir. 39 Qeyd etmək lazımdır ki, Ordubad mədrəsəsinin inşa (bərpa) olunduğu tarix Səfəvilər dövləti üçün ən böhranlı dövrlərdən biri idi. Belə ki, XVII əsrin sonlarmda yaranmış ağır vəziyyət XVIII yüzilliyin əvvəllərində də davam etmiş, ölkəni ağıı* iqtisadi və siyasi böhran bürümüşdü. Dövlət aparatınm zəifləməsindən istifadə edən bəzi bəylərbəyilər və iri feodallaı* müstəqiiliyə can ataraq Şaha tabe olmaqdan boyun qaçırırdılar. Belə böhranlı bir zamanda, dövlətin maliyyə vəziyyətini düzəltməkdən ötrü pul kəsmək üçün hətta Ərdəbildəki Şeyx Səfı məqbərəsindəki qiymətli əşyalarm əridildiyi bir dövrdə Ordubad mədrəsəsinin bina (bərpa) edilməsi və bu işin dövlət səviyyəsində aparılması Ordubad şəhərində elmə və təhsilə nə qədər böyük diqqət və qayğı göstərildiyini təsdiq edir. Mədrəsəni inşa (bərpa) etdirən Məhənıməd İbrahim kitabədə bir sıra yiiksək titullarla yanaşı məclisnəvis titulu ilə də təqdim oluıımuşdur. O görkəmli alim Nəsrəddin Tusinin nəslindəndir. I Şah Abbasın baş vəziri Hatəm bəy Ordubadinin oğlu Əbu Talib Mirzənin nəvəsidir. Səfəvi hökmdarı Şah Sultan Hüseynin zam anm da sarayda məclisnəvisliklə məşğııl olmuşdur. XVIII əsrin əvvəllərində Osmanlı- Səfəvi münasibətləri yenidən kəskiııləşir və üzücü, uzun sürən müharibələr başlayır. Yenidən qızışan hərbi əməliyyatlar zamanı Ordubad şəhəri, bütiinlükdə O rdubad bölgəsi böyük dağmtılara, itkilərə məruz qalır. M əlumdur ki, Osmanlı qoşunları 1724-cü ilin sentyabr ayımn əvvəllərində Naxçıvan şəhərini ələ keçirdilər. Bundan sonra osmanlılar hücumlarmı davam etdirərək bir neçə gündən sonra, sentyabr aymm 10-da Ordubad yaxmlığmda Naxçıvan hakimi Mənsur xanm 8 minlik qoşunu ilə qarşılaşdılar. Bir saata yaxın davam edən vuruşmada Mənsur xan məğlub oldu, Ordubad şəhəri tutuldu və Osmanhlar O rdubad bölgəsi də daxil olmaqla, bütün Naxçıvan ərazisini ələ keçirdilər. 40 Bundaıı sonra Naxçıvan ərazisində Osmanlı inzibati- idarə üsulu yaradıldı. Vergi yaşma çatrmş (20 yaşdan yuxarı olan bütün kişilər) əhalidən vergilərin nizamlı şəkildə toplanması məqsədi ilə onlarm siyahısı hazırlandı. 27 avqust 1727-ci ildə Osmanlılar tərəfındən təsdiq olunmuş «Naxçıvan sancağımn miifəssəl dəftəri»ndən aydm olur ki, həmin vaxt Ordubad qəsəbə kimi Azad Ciran nahiyyəsinə daxil edilibmiş. Qəsəbənin verəcəyi vergilərin dəyəri 63669 ağça təşkil etmişdir (18, s. 31). «Dəftər»də Ordubad qəsəbəsinin vergi yaşında olaıı kişi cinsindən olan əhalisi məhəllələr üzrə (Anbaras məhəlləsi, Məngis məhəlləsi, İştərəngə məhəlləsi, Sərşəhər məhəlləsi) siyahıya almmışdı. Siyahıda həmçinin, ayrı-ayrı şəxslərə mənsub olan üzüm bağları, karvansaralar, diikanlar, dəyirmanlar, sabunxanalar və s. öz əksini tapmışdır (18, s. 200-215). «Dəftər»də Sultan M urad xanm Böyıik Camesinin Ordubaddakı vəqfləri böyük m araq doğurur. Aydm olur ki, Camenin vəqfləri içərisində 150 dükan olmuşdur (18, s. 215). Həmçinin, O rdubadda olan Mirzə Ibrahim mədrəsəsinin vəqfləri içərisində 30 dükan olmuşdur (18, s. 215). Ancaq nədənsə X IX əsrə aid ədəbiyyat materiallarmda adma tez-tez rast gəlinən Kürdətal məhəlləsinin adı «Dəftər»də qeyd olunmamışdır. XVIII əsrin 30-cu illəri bütün Azərbaycan, o ciimlədən Ordubad şəhəri üçün də çox ağır bir dövr olmuşdur. Bu dövrdə O rdubad şəhəri dəfələrlə talan edilmiş, əhali ağır mərhumiyyətlərə düçar olmuşdu. Bu dövriin hadisələrini əks etdirmək baxımından nəinki O rdubad bölgəsinin, eləcə də bütün Azərbaycan ərazisinin XVIII əsrin 20-30-cu illərindəki tarixini öyrənmək iiçün sanballı nıənbələrdən biri olan Vənənd kənd (Ordubad bölgəsi) Came məscidinin kitabəsi çox xarakterikdir. 1732-ci ilin iyul aymda yazılmış bu kitabədə o dövrdə 41 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|