Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Akad. Z. M. Bünyadov adına ġərqĢünaslıq Ġnstitutu

188 
 
Bərdəyə  yaxındır.  Yenə  də  Əl-Lübab-də  deyilir  ki,  ġəmkur  tarlalarla  əhatə 
olunmuĢ bir kənddir və orada azan üçün hasarlanmıĢ bir minarə ucalır. 
(səh.363)  Əl-Beyləqan.  Əl-Lübab'ə  görə:  hə  (hərfinin)  fəthəsi,  yə`nin 
sukunu,  ləm  və  qaf  (hərflərinin)  fəthəsi  var,  sonra  əlif  və  nun  gəlir.  Əl-Qanun'da 
deyilir  ki,  "(Ģəhərin)  yerləĢdiyi  məntəqənin  uzunluq  dairəsi  74
0
,  en  dairəsi  -39
0
 
50`dir. O, ġirvandadır. Güman ki, onu Beyləqan bin Ərmini bin Lumta (ola bilsin - 
Ləmtə  -  E.A.)  bin  Yunan  bina  etmiĢdir  və  buna  görə  də  Ģəhərin  adı  ona 
mənsubdur."  ƏI-Lübab'də  deyilir:  "O,  Dərbənd-i  Xəzranın  Ģəhərlərindəndir."  Əl-
MüĢtərək'də isə deyilir: "O, məĢhur yerlərdən biridir". Ġbn Hövqəl deyir: "Ora çox 
bərəkətli yerdir". 
Əlavə 1. Əs-Səm'ani. Ənsab.(v.100b) Əl-Beylaqani - fəthəli bə, sukunlu yə 
fəthəliu ləm və qaf. Bu nəsəb ġirvan və Bakının yaxınlığındakı Xəzəryanı Dərbənd 
Ģəhərinə  aiddir.  Guman  ki,  onu  Beylaqan  ibn  Urmini  ibn  Lumta  ibn  Yunan  bina 
etmiĢdir. ġəhərin adı da onunla bağlıdır. Əbu-l-Məali Əbd əl-Məlik ibn Əhməd ibn 
Əbd əl-Məlik ibn Muhəmməd oradandır. Əl-Beylaqani ən-Nisəbura səfər etmiĢ və 
bir  çox  görkəmli  Ģeyxləri  dinləmiĢdir.  Bağdadda  Əbu  Cəfər  Muhəmməd  ibn  əl-
Məsləmə və digərlərindən dərs almıĢdır. Əl-Beyləqani hicri təqvimi ilə 496-cı ildən 
sonra vəfat etmiĢdir. 
Əlavə 2. Ġbn əl-Əsir. Lübab, 1. 163. Əl-Beyləqani - fəthəli hə, sukunlu yə, 
fəthəli ləm və qaf. Bu nəsəb Beyləqana aiddir. O isə Dərbənd Xəzəran'da Ģəhərdir. 
Ola bilsin ki, onu Beyləqan ibn Ərmini ibn Lunta ibn Yunan tikmiĢdir və onun adı 
ilə  bağlıdır.  Xorasan  və  Ġraqa  hədisləri  öyrənmək,  Bağdada  -  Əbu  Cəfər  ibn  əl-
Məsləmənin  və  baĢqalarının  mühazirələrini  dinləmək  üçün  gedən  Əbu-l-Mə'ali 
ƏbdAllah əl-Məlik ibn Əhməd ibn Əbd əl-Məlik ibn Əbd Beylaqandandır. O, hicri 
təqvimilə 496-cı ildə Beyləqanda vəfat etmiĢdir. 
Əlavə  3.  Əbu-l-Fida.  Təqvim  əl-buldən. (s. 404)  Əl-Beyləqan.  Ġbn Səiddə 
uzunluq dairəsi – 78
0
 30', en dairəsi  – 41
0
 20'-dir;  Qanun'da isə uzunluq dairəsi – 
64
0
 08', en dairəsi – 39
0
 50'-dir. BeĢinci iqlimdə, Arranda yerləĢir. Əl-Lübab'ə görə, 
bə  (hərfi-nin)  fəthəsi,  yə'nin  –  sukunu,  ləm  və  qaf  (hərflərinin)  fəthəsi  var,  sonra 
əlif  və  nun  hərfləri  gəlir.  (s.405)  Ġbn  Hövqəldə  deyilir:  "Əl-Beyləqan  Arran 
Ģəhərlərindən  biridir,  çox  bərəkətli  və  xeyirli  yerdir.  Əl-MüĢtəri'kdə  həmçinin 
deyilir  ki,  o  (yəni  Beyləqan  -  E.A.)  Arranın  ən  məĢhur  və  tanınmıĢ  yeridir.  Əl-
Lübab'a  görə,  Beyləqan  Dərbənd  Xəzəranın  Ģəhəridir  və  deyilənlərə  görə,  onu 
Beyləqan ibn Ġrmini ibn Lunta ibn Yunan tikmiĢdir və buna görə də Ģəhər onun adı 
ilə  tanınır.  Əl-Əzizi'də  isə  qeyd  olunur  ki,  əl-Beyləqanla  Varsan  arasında  yol  6 
fərsəxdir.
59 
(səh.363)  Kəncə.  Təqvim  əl-buldən'də  deyilir:  "fəthəli  kəf,  sukunlu  nun, 
fəthəli cim, sonra da səssiz hə. Yeddi iqlimdən beĢincisində yerləĢir, deyilənə görə, 
uzunluq  dairəsi  74
0
,  en  dairəsi  -43
0
  10'-dir.  Əl-MüĢtərik'də  deyilir:  "O,  Arranın 
məĢhur  Ģəhərlərindəndir".  Əl-Hümmət'in  sahibi  əl-Müəyyəd  qeyd  edir:  "Orada 
yaĢayanlardan  biri  mənə  söyləmiĢdir  ki,  o  (Gəncə),  Bərdədən  iki  mərhələ 

---

189 
 
uzaqdadır.  Bərdə  isə  ondan  bir  mil  Ģimal  qərb  tərəfdədir.  O,  həmin  nahiyənin 
mərkəz  Ģəhəri  olub,  (lakin)  hal-hazırda  yer  üzündən  silinib.  Oranın  çoxlu  bağ-
bağçası və  bol ənciri var. Məlumdur ki,  kim  həmin əncirdən  yeyərsə, qızdırmaya 
düçar olar.
60 
Əlavə 2. Ġbn əl-Əsir. Əl-Lübab. c. 1. s.241. Əl-Cənzi. Fəthəli cim, sukunlu 
nun,  kəsrəli  nöqtəli  ra  (yəni  zey  -E.A.).  Bu  nəsəb  Azərbaycanda  yerləĢən  Cənzə 
Ģəhərinə aiddir
61
. Ġbrahim ibn Muhəmməd əl-Cənzi oradandır. "O, bizimlə hədisləri 
və Ģəfiyi məzhəbini öyrənirdi. Sonra(lar) o, öz vətəninə qayıtdı. Fəzilətli ədib Əbu 
Hifz Ömər ibn Usman ibn ġueyb əl-Cənzi hədisləri Əbu Muhəmməd əl-... (aydın 
deyil  -E.A.)-dən  öyrənmiĢdir.  (  s.242)  O,  550-ci/1155-ci  ildə  Mərv  (Ģəhərində) 
vəfat  etmiĢdir.  Yəzid  ibn  Əmr  ibn  Cənzə  əl-Mədaini  əl-Cənziyə  gəlincə,  onun 
nəsəbi Bağdad əhlindən olan cəddinə aiddir
62
 
Əlavə 3. Əbu-l-Fida. Təqvim əl-buldən. (s.404) Uzunluq dairəsi – 74
0
 08', 
en dairəsi – 48
0
 64'-dir. BeĢinci iqlimdə, Arranda yerləĢir.  Kəf'in fəthəsi, nun'un – 
sukunu,  cim'in  fəthəsi  var.  Sonra  sakit  (yəni,  hərəkəsiz)  hə  gəlir.  (s.405).  Əl-
MüĢtərik'də  deyilir:  "Gəncə  Arranın  məĢhur  və  ən  tanınmıĢ  Ģəhərlərindəndir. 
Arranı təsvir edərkən, onun adını çəkirlər. O nahiyədə olanlardan biri mənə danıĢıb 
ki,  Gəncə  Bərdədən  iki  mərhələlik  məsafədədir  və  Bərdədən  oraya  Ģimal-qərb 
istiqamətində  bir  mil  uzunluğunda  yol  var.  O  adam  qeyd  etdi  ki,  Gəncə  həmin 
nahiyənin  mərkəz  Ģəhəridir  və  orada  çoxlu  bağ-bostanın  olduğunu  təsdiqlədi. 
Orada  xeyli  əncir  yetiĢir,  lakin  deyilənlərə  görə,  bu  əncirdən  yeyən  adam 
qızdırmaya (lixoradka) düçar olur
63
. 
(s.364)  ġərvan.  Əl-Lübab`ə  görə  "Ģin'in  fəthəsi,  ru`nun  sukunu,  vav'ın 
fəthəsi var, sonra əlif və axırda nun gəlir - yeddi iqlimdən beĢincisində yerləĢir. Ġbn 
Səid'ə  əsasən,  "o,  68
0
56'  uzunluq  dairəsinin,  41
0
43'  en  dairəsinin  kəsiĢdiyi 
yerdədir".  Əl-Lübab'də  deyilir:  "Onu  Anu  ġərvan  bina  etdirmiĢdir.  (Lakin) 
tələffüzü  asanlaĢdırmaq  üçün  Anu'nu  ixtisar  etmiĢlər,  ġərvan  isə  qalmıĢdır".  Ġbn 
Səid  deyir:  "O,  Arrana  aid  olub,  öz  ərazisinin  paytaxtı  idi.  Sonra  məmləkət 
Azərbaycana qatılmıĢdır". Yenə də Ġbn Səid deyir: "MəĢhur Dərbənd ġirvandadır". 
Hümat'ın sahibi sultan Ġmad əd-Din deyir: "Bizim dövrümüzdə o, (yəni Dərbənd - 
E.A.) dəmir qapısı olan Dərbənd kimi məlumdur"
64
. Ġbn əl-Əsir' deyir: "Ora bir çox 
alimlə məĢhurdur ". 
Əlavə  1.  Əs-Səmani.  Kitəb  əl-ənsab.  (v.333a)  ƏĢ-ġərvani.  ġin`in  fəthəsi, 
ra`nın  sukunu,  vav'ın  fəthəsi  var.  Sonunda  isə  nun  gəlir.  Bu  nəsəb  ġərvana 
(ġirvana  -  E.A.)  aiddir.  O,  Dərbənd  Xəzəranda  bir  Ģəhərdir,
65
  onu  Ənu  ġərvan 
tikmiĢdir.  Asan  (yüngül)  tələffüz  naminə  Ənu  hissəsi  atılaraq  Sərvan  qalmıĢdır. 
ġərvanla Bab əl-Əbvab arasında 100 fərsəx məsafə var. Oradan çoxlu bilim (elm) 
əhli çıxmıĢdır. Əbu Bəkr Muhəmməd ibn ƏĢr ibn Mə'ruf əĢ-ġərvani. Bağdaddakı 
ən-Nizamiyyə  mədrəsəsində  yaĢamıĢ  fəqih.  (aydın  deyil  -  E.A.)  buradandır. 
Bağdadda olarkən biz  onu orada  görmüĢük  və  o bizə Ġbn əl-Xeyr əl-Məyəril (ola 
bilsin ki - Məyərik) ibn əl-Hüseyn əl-Əsəl əl-Muqridən rəvayət etmiĢdir. 

---