Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 35 kitabının nəşri ilə başlandı. 1 M.Qarayeva tərəfindən təməli qoyulmuş riyazi dilçiliyin artıq bütün qolları üzrə (maşın tərcüməsi, Azərbaycan dilinin formal modellərinin hazırlanması, statistik metodla dilin tədqiqi) tədqiqat işləri aparılmağa başlanıldı. 1976-cı ildə Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda Azərbaycan dilçiliyinin yeni bir sahəsi olan tətbiqi dilçiliklə bağlı xüsusi qrupu yaradıldı. V.İ.Pinesin rəhbər- liyi altında işləyən qrup tətbiqi dilçilik məsələlərinə daxil olan problemlərlə – maşın tərcüməsi (sözün sintezinin formal təsviri, morfoloji analiz, mətnlərin avtomatik sintaktik təhlili və sintezi, mətnlərin avtomatik redaktəsi və s.), formal modellərin hazırlan- ması (Türk dillərində feil şəkillərinin quruluşunun modelləşdiril- məsi, avtomatik sintezin modeli və s.), statistik metod (qədim abidələrin statistik təhlili və s.) məsələləri ilə məşğul olurdu. 1979-cu ildə A.A.Axundovun “Riyazi dilçilik” 2 əsəri işıq üzü gördü. Bundan əlavə onun sonralar çapdan çıxmış ”Struktur və riyazi dilçilik metodlarının türk dillərinə tətbiq edilməsinin bəzi xüsusiyyətləri haqqında” 3 məqaləsi böyük maraq doğurur. Bir sözlə, demək olar ki, yuxarıda sadaladığımız metodlar- dan Azərbaycan alimləri uğurla öz tədqiqatlarında istifadə et- mişlər və edirlər. Belə ki, aksiomatik metodla A.Axundov, A.Vəliyev, Q.Mel- nikov 4 modelləşdirmə metodu ilə K.Vəliyeva, V.Pines, M.Mahmu- dov, Əmirov, Ə.Fətullayev, Ə.Xəlili, Z.Quliyeva, N.İskəndərova 5 , 1 Караева М.С. Математическая лингвистика в обучении. (К обоснованию проб- лемы обучение иностранным языком по моделям). Баку,1964 2 Axundov A.A. Riyazi dilçilik. B., 1979 3 Axundov A.A. Seçilmiş əsərləri. II c., B., 2012, s.172-178 4 Axundov A.A. Riyazi dilçilik. B., 1979; Axundov A.A. Seçilmiş əsərləri. IIc., B., 2012; Vəliyev A.H. Azərbaycan dilinin keçid şivələri. Doktorluq dissertasiyası. B., 1974; Vəliyev A.A. Azərbaycan dilinin keçid şivələri. B., 2005; Мельников Г.П. Некоторые способы описание и анализа гармонии гласных в современных тюркских языках. ВЯ, 1962 5 Vəliyeva K.A. Mətnin avtomatik təhlili və sintezi. B., 1996; Пинес В.Я. Модели- рование структуры азербайджанских глагольных форм в связи с проблемой ав- томатического словаря. АКД, 1970.; Махмудов М.А. Разработка системы фор- мально-морфологического анализа тюркской словоформы (на материале азер- Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 36 nəzəri-linqvistik metodla Q.Melnikov, K.Vəliyeva, A.Vəliyev, M.Mahmudov 1 çoxluqlar, avtomatlar və alqoritmlər nəzəriyyəsin- dən istifadə K.Vəliyeva, M.Mahmudov 2 , statistik metodla V.Pines, K.Vəliyeva, M.Mahmudov, C.Rəhmanov, V.Sultanov, M.Məmmə- dova, İ.Şıxıyeva 3 tədqiqatlar aparmışlar. Əlbəttə, görülən işlərlə məhdudlaşmaq kifayət deyildir. Gələcəkdə tədqiqata cəlb ediləcək maraqlı məsələlərin – şifahi nitqin tanınması, dillərin kompüter vasitəsilə tədrisi, video-elek- tron lüğətlərin hazırlanması və s.-nin öz həllini tapacağı ümi- dindəyik. байджанского языка) АКД, Баку, «Элм», 1982; Əmirov Z.M. Azərbaycan dilinin formal modellərinin yaradılması və onların əsasında linqvistik prosessorun qurulması. Texnika elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı, B., 2006; Ə.B.Fətullayev. Azərbaycan-ingilis maşın tərcüməsi sistemi üçün rəqəm-modelləşdirmə metodunun işlənib hazırlanması və tətbiqi. NDA, B., 2006; Xəlili Ə.M. Deduktiv maşının bilik bazasının tərkib hissəsi kimi “Məhdud Azərbaycan dili”nin formal qrammatikasının işlənib-hazırlanması, NDA, B., 2009; Кулиева З.Ю. Определение оптимальной структуры автоматического словаря и системы машинного перевода. AKD, В., 2011; Искендерова Н.А. Программно- частотный и качественно-семантический анализ адекватности переводов и его применение к переводам на различных языках. АКД, 2008 1 Мельников Г.П. Системология и языковые аспекты кибернетики. М., 1978; Ве- лиева К.А. Формальное описание синтеза слова АКД, М., 1971; Велиев А.Г. Пе- реходные говоры азербайджанского языка. АДД. Б., 1975; Mahmudov M.Ə. Azər- baycan mətnlərinin avtomatik işlənməsi sistemi, DDA, B., 1994; Vəliyeva K.A. Azər- baycanca-ingiliscə tərcümə sistemi (nəzəri promlemlər) Əlyazma, 2010 2 Vəliyeva K.A., Məmmədova M.H. Mətnlərin avtomatik redaktəsi. B., 2003; Azərbaycan qəzet dilinin tezlik lüğəti (tərtibçilər: K.A.Vəliyeva, M.Ə.Mahmudov, V.Y.Pines, S.Rəh- manov). B., 1997; Azərbaycan qəzet dilinin tezlik lüğəti (tərtibçilər: K.A.Vəliyeva, M.Ə.Məmmədov, S.Rəhmanov) B., 2004.; Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə. Linqvostatis- tika: Fərziyyə və reallıq. B., Tədqiqlər 1, 2000 3 Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə. Pines V.İ., Rəhmanov S.Ə., Sultanov V.S. “Kitabi- Dədə Qorqud”un statistik təhlili (ilkin nəticələr) B., 1999.; Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə., Sultanov V.S. M.Füzulinin nəzm əsərlərinin əlifba-tezlik sözlüyü. B., 2004; Рах- манов Дж.Ф. Статистико-дистрибутивный анализ азербайджанского текста (на уровне графем и фонем). Автореферат канд. дисс. Б., 1981; Мамедова М.Г. Авто- матизированный отбор лексики в информационно – поисковый тезаурус на основе анализа терминологических словарей. Авт. дисс. канд. тех. наук М., 1984; Маме- дова М.Г. О cоздании банка терминологических данных азербайджанского языка – Советская тюркология, 1990, 2; Şıxıyeva İ.X. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanın linq- vo-statistik xüsusiyyətləri. Filologiya elm. nam., Avtoreferat, B., 1995 Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|