Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 61 sınaqdan keçirilmişdir. Artıq xarici ölkələrdə bir sıra sistemlər istismara buraxılmışdır. Bunlardan SYSTRAN ən tanınmış sistemdir. Bu sistemin vasitəsilə ingilis dilindən alman, fransız, ispan, yunan, italyan dil- lərinə ildə 25 milyon səhifə həcmində tərcümə həyata keçirilir. Bundan başqa, Qrenobol (Fransa), CULT sistemi (Hon- konq) fəaliyyət göstərir. Kommersiya məqsədilə hazırlanmış bir sıra sistemlər: Loqos Corp, Globalic İnc., Toshiba Corp., Compu Serve və başqaları satışa buraxılmışdır. Eləcə də Sankt-Peterbur- qun Promt şirkətinin Promt 98 maşın tərcümə sistemi artıq qlobal internet şəbəkəsində istifadə edilir. 1 Maşın tərcüməsinin müasir vəziyyəti haqqında geniş şəkildə M.H.Məmmədova, Z.Y.Məmmədova öz əsərlərində məlumat ver- mişlər. 2 Maşın tərcüməsi problemi demək olar ki, müntəzəm surət- də keçirilən kompüter dilçiliyinə həsr olunmuş COLİNG və maşın tərcüməsinə həsr olunmuş beynəlxalq SUMMİT konfrans- larında, eləcə də digər elmi məclislərdə öz əksini tapmışdır. 3 1 Bax: И.А.Мельчук, Р.Д.Равич. Автоматический перевод. М., 1967; Пиотровский Р.Г. Новые горизонты машинного прервода. НТИ. Серия 2, Информ. Процессы и система 2002, № 1, стр.27-29 2 Мамедова М.Г., Мамедова З.Ю. Машинный перевод эволюция и основные аспек- ты моделирования. В., 2006 3 Попов Э.В. Общение ЭВМ на естественном языке. Серия наука об искусственном интеллекте. М., 2004. Попов Э.В. Введение в формальный анализ естественных язы- ков. М., 2003; Кобозева Лингвистическая семантика. М., 2004; Антропологического лингвистика. Вводной курс Гринберг 2004; Интуиция и математика. Босс В. Вопро- сы моделирование языка на ЭВМ; Искусственный интеллект М., 1990; Новые ин- формационные технологии. М., 2002; Попов Э.В. Искусственный интеллект. М., 1990; Pопов Э.В .Экспертные системы: Решение неформальные задачи в диалоге с ЭВМ М., 1987; Труды Международного семинара Диалог 96 по компьютерной лингвистике и ее приложение. М., 1996; Диалог М., 1997; Черноховская Л.А. Пере- воды и смысловая структура. М., 1976; Филипов Е.А. История машинного перевода (www.dialoq.ru) Компьютерная линг. Новое в линг. Вып. ХХIV М., 1985; Система перевода текста STVLVS для Windows. Версия 2.51 Руков. пользователья фирма Промт. 1996. Система перев. текста Web Tran Site 98 Руков польз. 1998; Система пе- ревода текста Web View Руков. польз. М., 1998; Система электронного словарья Linqvo для DOS и WIN. Версия 4.0. Руководство польз. М., 1995; Система перевода текста PROMT Internet M., 1997; Мамедова М.Г. Мамедова З.Ю. Машинный пере- Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 62 Doğrudur, yüksək keyfiyyətli bədii tərcümə arzu olunaraq qalmış, yalnız “sənaye” tərcümə sistemləri artıq istehsalata bura- xılmışdır. Lakin Azərbaycanda tərcümə sistemlərinin yaradıl- ması hələ də həllini gözləyir. Qeyd etməliyik ki, maşın tərcü- məsinin bəzi məsələləri: Azərbaycan dilində söz formalarının morfoloji təhlili və sintezi, mətnin avtomatik sintaktik təhlili və sintezi artıq tədqiqata cəlb olunmuşdur. 1 Azərbaycanda son illərdə “Dilmanc” maşın tərcüməsi sis- teminin yaradılması da sevindirici haldır. 2 Lakin bir dildən baş- qa dilə maşın tərcüməsi sistemlərinin yaradılması son dövrdən başlanmışdır. Müxtəlif sistemli dillərin tərcüməsi çox çətin olduğundan bir dildən digər dilə tərcümə prosesində ilk növbədə dillər ara- sındakı oxşar və fərqli cəhətləri araşdırmaq, tədqiq etmək lazım- dır. Məsələn, Azərbaycan dilində cins kateqoriyası yoxdur, ingi- lis dilində isə bu kateqoriya mövcuddur. İngilis dilində sintaktik əlaqələrin 50 növü vardır. 3 Azərbaycan-ingilis tərcümə sistemini hazırlayarkən məhz bu fərqlər nəzərə alınmalıdır. Təbii ki, bir tərəfdən tərcümə prosesində bu uyğunsuzluq- ları şərh etmək və Azərbaycan dilinə xas olan əlaqələrlə əvəz et- mək lazım gəlir. Digər tərəfdən də ingilis dilinə xas olan frazeo- loji ifadələrin əksəriyyətinin Azərbaycan dilində analogiyasının вод: Эволюцие и основные аспекты моделирования., Баку, 2006; Петрушин В.А.Экспертно обучающие системы. АНУ Киев. Наукова. Дутка. 1992 1 К.А.Велива. Формальное описание синтеза азербайджанского слова АКД, М., 1971; В.Я.Пинес. Моделирование структуры азербайджанских глагольных форм в связи с проблемой автоматического словаря. АКД, М., 1970; Махмудов М.А. Разработка систем формального морфологического анализа тюркской слово- формы (на материале азербайджанского языка). АКД, Баку, 1982; Mahmudov M.Ə. Azərbaycan mətnlərinin avtomatik işlənməsi sistemi, ADD, B., 1996; Vəliyeva K.A. Mətnin avtomatik sintaktik təhlili və sintezi ADD, 1996; Əmirov Z.M. Azərbay- can dilinin formal modellərinin yaradılması və onların əsasında linqvistik prosessorla- rın qurulması. AKD, B., 2006 2 Fətullayev Ə.B. Azərbaycan-ingilis maşın tərcüməsi sistemi üçün rəqəmsal model- ləşdirmə metodunun işlənib hazırlanması və tətbiqi; “Dilmanc” tərcümə sistemi (Azərbaycan-ingilis maşın tərcüməsi) www.Inkotex.az 3 Bax: Лингвистические обеспечение системы ЭТАП -2, М., 1984, с.71-121 Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|