Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Padşah Dinməhəmməd xanın öldürülməsi
- FƏRHAD XANIN QƏTLİNİN ZİKRİ, O VAXTLARDA BAŞ VERƏN BƏZİ HADİSƏLƏRİN BƏYANl VƏ ALLAHIN KÖMƏYİ İLƏ XORASAN İŞLƏRİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
- Fərhad xanın qətlinin səbəbi
- Fərhad xanın qətli
949
qaldı. Bostan sahibləri onu görüb tamdılar, həbs edib Heratda şahın yanına gətirdilər.
Bu əsnada Dinməhəmməd xanın öldürülmə xəbəri də gəlib çatdı və xəbər düzgün çıxdı. Amma, onun necə öldürülməsi məlum deyildi. Bəzi adamlar dedilər ki, atdan yıxılıb ölüb. Yuxarıda adını çəkdiyimiz Mövlana İbrahim Münşi isə belə söyləmişdi: "Çehel doxtəran"a qədər onunla həmrah idim. Atdan yıxılması barədə deyilənlər düz deyil, səhih olansa budur: Xan elə ki, Maruçaq yaxınlığındakı Qaqçi eli adamlarının yanına gəlib-yetişdi, çoxda qan itirdiyi üçün olduqca zəifləmişdi. Yanındakı adamlar onu bir qədər dincəlməkdən ötrü bir tərəfdə atdan düşürdülər, özləri isə xan üçün xörək gətirmək məqsədi ilə qaqçilərin yanına getdilər. Həmin camaat ondan xəbər tutub üstünə tökülüşdü və işini bitirdi". Xülasə, xan elə oradaca axirət sarayına yollandı və yoldaşları onun cəsədini elə o yaxınlıqda torpağa tapşırdılar. Bu haqda başqa bir fikir də vardır: "Qaqçi camaatı onun cəsədini Murğab çayına tullamışdır". Sözün qısası əlahəzrət bir neçə gün şəhər xaricində dayanıb öz şərafətli vaxtını kəsilmiş başlara və ələ keçirilən axtərmələrə baxmaqla keçirdi. O hər kəsi göstərmiş olduğu mərdanəliyə görə mükafatlandırırdı. İraqda Herat işləri barədə Fərhad xana muştuluq yolladı. Həmin cəng zamanı öz tədbirsizliyi üzündən məğlubiyyətə uğradığına görə şah daxilən xandan incimişdisə də, amma dediyi sözə əməl edib Heratın əyalət və mülkiyyət ipini və Xorasan əmirəlüməralığını ona verdi. Xanın vəkilləri Xorasan məmləkətinin sahmana salınmasına başladılar və onun adamlarının əksəriyyəti şəhərdə yerləşdi. Elə o əsnada fələyin qəzası və asimanın qədərinə uyğun olaraq Fərhad xanın qəribə bir şəkildə qətli baş verdi, Herat hakimliyi və bütün Xorasanın əmirülüməralığı şəmşir qorçisi Hüseyn xan Şamlıya verildi.
950
VERƏN BƏZİ HADİSƏLƏRİN BƏYANl VƏ ALLAHIN KÖMƏYİ İLƏ XORASAN İŞLƏRİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ
Dünyanın aqil adamlarına və bilik sahiblərinə aşkardır ki, sultanlarla yaxınlıq etməyin mənəvi ünsürü qanla qarışmışdır və padşahların qəlb aləmi başqa bir aləmdir. Ayıq ürəkli, hüşyar başlı adam gərək böyüklük badəsinin nəşəsindən məst olmasın, sultanlara yaxın cövlangahda onun fikir və əndişə ayağı sürüşməsin. Sultanların xidmətində o qədər rəy və tədbir sahibləri olmuşlar ki, onlar ali rütbələrə çatmış, sonradan yaxınlıq şəraitində ikən sədaqət yolundan dönmüş, dövranın şilləsinə tuş olmuş, onun savadsızlıq ətəyi yaxınlıq atəşi ilə odlanmış və nəticədə həmin odla da yanmışdır. Xoş o adamın halına ki, elə vəziyyətdə ona İlahinin köməyi yetişmiş, bu sətirlər müəllifinin rübaisində deyildiyi kimi, özünə sultanla yaxınlıq sərmayəsi qazanmışdır.
Etsən də yaxınlıq şaha, bihuş olma, Vəslin meyini nuş eylə, mədhuş olma. Hərçənd ki, dostdan sənə çox naz gəlir, Öz meylini ərz eylə ki, xamuş olma. 634
Bir neçə il kamkar şəhriyarın diqqəti ilə cürbəcür inayətə yetişib başqalarından üstün olan Fərhad xanın acınacaqlı vəziyyəti barədə həqiqət belədir: O, ifrat nəfsin ucbatından öz sədaqət ipini əlindən verdi və nəticədə ipə keçdi. Fərhad xan qətlinin zahiri səbəbi budur: O həmişə şahın yanında boş söhbətlər edir və deyirdi: "Arzum budur ki, həzrət şahın da olduğu bir döyüşdə öz canımı hümayun şaha qurban edim".
634
Rübainin farscası: Ey del, ze şərabe-qorb bihuş məşov, Və-z badeye-vəsl məst-o mədhuş məsov. Hərçənd ze dust biştər bini naz, Dər ərze-niyaz quş-o xamuş məşov.
951
Fərhad xanın qürur badəsi onun güman (pendar) badəsindən [daha çox] aşıb-daşdığına görə o, həmin qəflət badəsinin bir sərxoşuna çevrildi və Dinməhəmməd xanla baş verən cəngdə zəiflik göstərərək məğlub oldu. Bu məğlubiyyət nəticəsində az qalmışdı ki, bu əbədi dövlətə və müzəffər müqəddəs zata (Şah Abbasa - Ş.F.) göz (çeşme-zəxm) dəysin. Buna görə də Fərhad xan başqalarına ibrət olsun və [dilindən] "öz canımı döyüş meydanında vəlinemətimdən ötrü qurban verərəm" kimi yalan sözlər bir daha çıxmasın deyə, gərək cəzalandırılaydı. Bu qətlin başqa bir səbəbi isə budur: Vaxt ötdükcə əlahəzrətin xana qarşı şəkk-şübhəsi artır və şah onu sınayırdı. Xanın hərəkətlərini müşahidə etdikcə həmin şəkk get- gedə çoxalıb, yəqinlik sərhədinə çatdı. Elə Fərhad xanın özü də bunu hiss etmişdi. Öz rəyi, hüşyarlığı, əqli olan xan hadisələr burulğanında ruzigar tərəfindən cəzaya məruz qaldı. Şahın sayəsində bu qədər cah-cəlala və ucalığa yetən xan şahanə şəfəqqətlərin qədrini bilmədi, şeytan onu öz yolundan döndərdi, ona qismət olan nemətin qədr- qiymətini anlamadı.
Açıq-aşkar görünən sübutlar hümayun şahın xan barəsindəki fikrini qətiləşdirdi, onun şüurunun işığı bu məqsədə yönəldi və xan şaha olan etibarı əldən verdi. Nəticədə, qəzavü qədər icraçıları onun qətlinə hazır oldular, Allahverdixana, bəzi əmirlərə və qulamlara bu işin yerinə yetirilməsi tapşırıldı, onlar da onun evinə gedərək işini bitirdilər. Allahverdi xan əlini uzadıb onun xəncərini belindən çıxararkən, xan, artıq məsələnin nə yerdə olduğunu anladı. Fərhad xan türk ibarəsi ilə təkcə belə deyə bildi: "Beləmi oldu?" Yəni "Mənim işim beləmi oldu?" ("Karema çenin şod?"). Azərbaycan əmirülümərası olan onun qardaşı Zülfüqar xan qardaşının qətli ilə əlaqədar özünün də öldürüləcəyini güman edib, özünü hümayun dövlətxanaya çatdıraraq bu qətlə mane olmaq istəmişdi. Amma, əlahəzrət... (kitabda ərəbcə yazılan ifadə anlaşılmır – Ş.F.) sözlərinə əməl edib, Zülfüqar xana qarşı lütfkarlıq və şəfəqqətdən başqa heç nə etmədi. O, elə həmin gün Zülfüqar xanı qiymətli xələtlərlə sərəfraz etdi və onun pərişan əhvalı xatircəm oldu. Xan istək və sufi heysiyyəti ilə (sufigəri) mürşidi-kamilin (Şah Abbasın - Ş.F.) mübarək fikrinə təşəkkür edərək belə dedi:
Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|