Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Özbək ləşkərinin basılması vgə məğlubiyyəti
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özbək ləşkərinin basılması vgə məğlubiyyəti
- Ğuryan hakimi Şahın Kəltənin öldürülməsi
946
Belə deyirlər ki, qızılbaş cavanlarının at oynadıb özbək bahadırlıqlarını əllərindən alan birinci döyüşçü Əhməd ağa Kərampa Ustaclının oğlu Əli bəy Mirşikar olmuşdur. Həmçinin hümayun məiyyətin önündə gedən xristian əsilli (nəsiriməneş) cavanların hər biri özbək düşmənlərini bircə-bircə igidlik atından torpağa salaraq, qırx-əlli nəfər bahadırı həlak etdi. Qəzavü qədər Dinməhəmməd xanın başına idbarlıq tozu tökdüyü üçün o, atının cilovundan tutub irəli gəlməyə ürək etmədi. Özbəklərə qorxu üz verdi və onlar döyüşdən əl çəkdilər. Əlahəzrətin Dinməhəmməd xanla şəxsən qarşılaşıb, onu iqbal gücü ilə necə olur-olsun öz əlinə keçirmək istəyinə baxmayaraq, Gəncəli xanm mülazimi gələrək, xandan belə bir xəbər gətirdi ki, bəs Dinməhəmməd xanın qol cinahı hələ arxadadır. Buna görə də, əlahəzrət bu istəyindən əl çəkdi, həmin qol cinahının gəlib çıxmasını gözlədi. Amma qazilər təqibdən əl çəkməyib bir çox adlı-sanlı bahadırı torpağa yıxdılar. Dinməhəmməd xan isə nizə ilə yaralanıb mərəkədən çıxası oldu. Xasseyyi-şərifə qulamlarından olan Kəlul bəy Gürcü deyirdi: "Mən Dinməhəmməd xanı nizə ilə yaraladım və papağı başından düşdü. Gördüm ki, bahadırların biri öz papağını başından çıxarıb onun başına qoydu və özü başıaçıq halda getməyə başladı. Bildim ki, o, xanın ləşkərinin bir sərdarıdır. Xanın papağınısa qazilərin biri götürmüşdü. Bir neçə nəfər özbək təsdiq edib dedi ki, bu xanın papağıdır". Qeyri bir neçə nəfər isə bunu inkar edir, Kəlul bəyin etdiyi iddianı qəbul etmirdilər. Onunla arası olmayan talış pirzadəsi Abdal bəy isə deyirdi: "Dinməhəmməd xanı mən yaraladım". Mən isə Əbu Taleb Rezəvi sülaləsindən olan, özbəklərin hakimiyyəti zamanı Herata düşərək əvvəlcə Mir Qulbaba Kukəltaşın, sonra isə Dinməhəmməd xanın münşisi olub, onun məclislərinə yol tapan kitablar müəllifi Mövlana İbrahim Məşhədidən Dinməhəmməd xan əhvalatı və onun bu döyüşünün təfşilatı barədə eşitdiklərimə əsasən bu hadisəni yazmışam. O, belə deyirdi: "Mən xan ilə həmrah idim. O, hümayun qol cilahına çatmaq məqsədiylə qamışlıqdan çıxdıqda, yanında az adamın qaldığını gördü. Uzaqdansa onun nəzərinə bir qaraltı dəydi. Özbək bahadırlarının hamısı elə təsəvvür edirdilər ki, həmin qaraltı hümayun şahın dəstəsinin gəlişi əlamətidir. Qızılbaş camaatının 947
cəsarətli həmləsinin gözə görünən bu qaraltısından özbəklərə bərk qorxu üz verdi. Dinməhəmməd xanla birgə olan özbək əyan və atalıqları onun atının cilovundan tutub ərz etdilər: "Bizim camaat məğlub olmuşdur. Məğlub ləşkər isə artıq gedib şəhərə çatmaqdadır. Qızılbaş qoşunu bizi dövrələmişdir. Əgər biz bu azsaylı dəstə ilə məşğul olsaq, uzaqdan qaraltı qaldıran şah dəstəsi irəli gələrək bizi aradan götürəcək. Heç kimin nicat ümüdü yoxdur. İş daha səy və cəhd-cəhd etməkdən keçmişdir. Nə qədər ki, xanın vücudu sağ- salamatdır, nə qədər ki, ona heç bir sədəmə hələ toxunmamışdır, [xan] gərək aradan çıxsın". Onların ürəklərində hərbin kəramətini və cəngin qorxusunu görən həzrət xan anladı ki, fərar etmək niyyətindədirlər. Çarəsiz qalıb meydandan çıxdı. Amma, atın cilovunu çevirib heç on addım getməmişdi ki, araya bərk çaxnaşma düşdü və Dinməhəmməd xanın yanında iyirmi nəfərdən çox adam qalmadı. Arxadansa qızılbaşlar gəlirdilər. Onlar iki-üç dəfə gəlib bizim aramıza girdilər. Fərar zamanı xanı nizə ilə yaralamışdılarsa da, o, bunu yoldaşlarından gizlətdi. "Çehel doxtəran" [adlı yerin] yaxınlığında xanın cibindən və böyründən bərk qan axmağa başladı və bu vaxt o, mənə rüxsət verib dedi: "Şəhərdə sənin əhl-əyalın qalıbdır. Niyə gəlirsən? Geri qayıt". Mən oradan qayıdıb özümü şəhərə çatdırdım və şəhərdə vəziyyət məlum olana qədər gizləndim. Otuz-qırx nəfərlə meydandan çıxan Baqi xan Kəhdestan (?) tərəfə çatdı, Əndxod və Şibirğan yolunu önə tutdu, Kərki keçidindən keçərək, Buxaraya getdi. İlahinin təqdiri ilə o, Mavərənnəhrdə elə çox yüksəldi ki, bu haqda tezliklə məlumat veriləcəkdir. Xülasə, həmin cəngdə qoşunun çox məşhur şəxsi öldürüldü. Özbək əmirlərinin əksəriyyəti, xüsusiylə Herat hakimi Hacı bəy, Naculi bahadur, Mirzə Abdulla Mənqət, Məhəmməd Muradbəy, Məhəmmədyar oğlan və sair əmirlərin bəzisi qətlə yetirildi, bəziləri isə əsir alındılar. Mötəbər sərdarların biri də sağ qalmadı. Şüarları igidlik olan qazilər Sərxiyaban və Gazərgahdan başlayıb Kəhdestana çatana qədər müxalifləri təqib etdilər və olduqca çox adam öldürdülər. Öldürülənlərin sayı dörd minə çatdı. Amma, bir neçə gün davam edən yürüş, döyüş meydanının savaşı, havanın istiliyi, əskərlərin atlarının çoxunun yorğunluğu səbəbindən Kəhdestandan o yana gedə bilmədilər. Özbəklərin təqibinin davamına gecənin başlanması da səbəb oldu. Mərəkədən sağ- salamat qurtulan və şəhərdə əhl-əyalı qalan özbəklərsə şəhərə 948
gəldilər, arvad-uşaqlarının əllərindən tutdular, var-yoxlarından imkanları olan qədərini götürdülər, Meymənə və Faryab yolunu üzə tutdular, amma şəhərlə əlaqələri olmayan başqa özbəklərsə, elə döyüş meydanından fərar edib aradan çıxdılar.
Əlahəzrət zilləllah şah zəfər və iqballa Herat torpağına mənsub Pəryan karvansarasına çatdı, bu böyük qələbə münasibətilə Allahın iltifatına şükr etdi, zəif adamlardan, qadınlardan və uşaqlardan ibarət ailələri olan əksər özbək əskərlərini cəzalandırmadı. Qızılbaş döyüşçüləri Sərxiyabanda atlardan yerə endilər. Bu mərəkədə, adlı-sanlı adamlar olan Vəli bəy Yüzbaşı Ustaclı və Qasım bəy Cilovdar Şamlıdan başqa heç kəs öldürülmədi. Cəmisi yüz nəfərədək adam öldürülmüşdü. Etimadüddövlə Hatəm bəy Vəzirin ağrəq ordusu və ləşkərin qalan hissəsi Baxərz kəhrizinə (karız) [yenicə] çatmışdılar ki, söhbət yasovulu Şahverdi bəy Bayburdlu şah tərəfindən gələrək fəth və zəfər müjdəsi gətirdi. Onlar hamılıqla yollanıb Heratın Sərxiyabanına çataraq, bir-birlərinə birləşdilər. Herat əhalisi, qəbilə mirləri, qıpçaq həzarələri, teymurilər, tahirilər və cəmşidilər şahın xidmətinə yetişməklə sərəfraz oldular, şah tərəfindən iltifatlandılar. Ğuryan camaatından Xacə Cəlaləddin Əkbər bir dəstə adamı özünə müvafiq edib, hümayun məiyyət gəlməzdən əvəl Guryan qalasına gələrək, oranın hakimi Şahım Kəltəni mühasirəyə aldı. Gəncəli xanın mülazimləri olan bir dəstə qızılbaş da əmrə əsasən bu əməliyyata təyin edilmişdi. Şahım Kəltə və onun bahadır yoldaşları Herat hadisələrindən xəbər tutduqları üçün fərar etməkdən başqa bir çarə tapmadılar, özlərini adamları az olan bir yerdən keçirərək aradan çıxara bildilər, fərar yoluna düşdülər. Amma, başqa adamlar bundan xəbərdar olub, onları təqib etməyə başladılar. Nəticədə özbəklərin böyük bir dəstəsi öldürüldü, yaxud əsir alındı, Şahım Kəltə isə bir neçə nəfərlə aradan çıxa bildi. Amma, onlara bədbəxtlik üz verdiyindən Şahım Kəltə Zurabad hüdudunda bir bostana (faliz) çatıb istədi ki, özünü bu aclıqdan kam almaq şirinliyinə yetirsin, amma çöldə dolaşan bir adam gələrək onun başına elə bir zərbə endirdi ki, atından yuvarlanıb zillət torpağına düşdü, bir neçə saat bihuş vəziyyətdə Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|