Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu

970 

 

orada öz hakimlik işinə əməlli-başlı başlaya bilmədi və vəzifəsində 

çox qalmadı. Çünki, Xocasan səfərindən qayıdan zəfər bayraqlı ordu 

Astrabadı  nizamlamağa  başladı,  yuxarıda  yazıldığı  kimi,  oxlu 

tayfası özünün savabsız əməllərinin cəzasına çatdı  və Qılıc xan da 

ali  əmrə  görə  öz  ata-qardaşlarının  xanəköç  və  adamlarını  götürüb 

İraqa  gəldi.  Başqa  eymur  və  salur  ağsaqqalları,  həmçinin  "Kor 

Nəzər" ləqəbi ilə məşhur olan Sima Nəzər bəy və başqaları Astrabad 

hakimi  Hüseyn  xanın  yanına  getmək  üçün  öz  xanəköçlərini  qalaya 

gətirdilər. 

Cah-cəlal ordusu Astrabadda olarkən Fərhad xanm qardaşı 

Zülfüqar xan sonsuz nəvazişə layiq görülərək, sabiqdə olduğu kimi, 

Azərbaycan hakimliyinə təyin edildi və oraya getməkdən ötrü rüxsət 

aldı. 

İti yerişlə gəzən qələm söz yazmaqda elə lütfkarlıqla çalışdı 

ki, bu xoşbəxt fallı il hadisələrinin bəyan səhifəsini yazıb-doldurdu. 

Bizim  hədsiz  ricamız  (recaye-vaseq)  budur  ki,  dövr  alimlərinin  və 

bidar  bəxtimizin  köməyi  ilə  qələmimiz  gələn  il  hadisələrini  də 

yazmağa başlasın, həmin  mərhələni də arzuya uyğun şəkildə keçib 

süstlük etməsin. Allahın köməyi ilə! 

 

HİCRİ TARİXLƏ MİN SƏKKİZİNCİ (MİLADİ 1599/1600) 

İLƏ BƏRABƏR OLAN TÜRKİCƏ SƏADƏT FALLI QABAN 

İLİNİN, YƏNİ HÜMAYUN ZİLLƏLLAH ŞAH CÜLUSUNUN 

ON ÜÇÜNCÜ İLİNİN BAŞLANMASI 

 

Yenə bu xoş novruz yetişdi gerçək,  

Yaxşı başlayıbdır, yaxşı bitəcək.  

"Dövrün hökmdarı xoş olsun" dedi, 

Üstü gül-çiçəkli xalı bəzədi.  

Baharda badənin təsirimi var,  

Şadlıq bəxş eləyir hamıya bahar.

647

 

                                                           

647

  Beytlərin farscası: 

Baz novruze- meymənətfərcam  

Fərroxağaz gəşt-o xoşəncam.  

Əz bəraye-neşate-xosrove-əhd  

Çostəranid fərşe-zərrin məhd.  

Gəşt feyze-bəhar çon dele-cam,  

Xorrəmibəxş xatere-əyyam. 

 

---

971 

 

 

Bu  mübarək  fallı  ilin  aləmi  işıqlandıran  novruzu  əzəmətli 

şəban  ayının  iyirmi  üçünə,  yekşənbə  gününə  düşdü,  yəni  şərqin 

xaqanı olan günəş şərəf xanəsində taxta çıxdı. Bütün cahanı qarətçi 

ləşkər  kimi  bürüdü,  onun  şadlığını  artırdı,  aləmi  cənnət  gülzarının 

qibtə etdiyi bir məkana döndərdi. Dünyanı tutan xosrov (Şah Abbas 

- Ş.F.) güllərinin ətrindən ənbər qoxusu verən Nəqşe-cahanın "Bağe-

cahanara"sında  ali  bayram  [keçirilməsi]  barədə  fərman  verdi,  uca 

saraydakı  əmirlər,  yaxınlar,  bu  güclü  dövlətin  başçıları,  İsfahan 

camaatı  və  başqa  təbəqədən  olanlar  həmin  ürəkaçan  bağda,  bağm 

dəryaçəsi kənarında behiştə bənzər bir məclis bəzədilər, evlərin tağ 

və  alaqapılarını  (çəhartaq)  qəribə  ustalıqla  bəzədilər,  onların 

üzərində çıraqlar yandırdılar. 

 

Beyt 

 

Şamın çoxluğundan, çıraq nurundan  

Fələyin ağuşu qızardı həman.  

Elə işıqlandı su üstü, əllət  

Günəş öz nurundan çəkdi xəcalət  

Elə nurlandı ki, çayın aynası  

Yanaşı dayandı atəş ilə su.

648

 

 

Döyüşkən  və  məclislər  bəzəyən  şəhriyar,  möhtəşəm 

ordunun  bütün  mülazimləri  və  ümumiyyətlə  bütün  əhali  üçün  üç 

gecə-gündüz işrət və şadimanlıq büsatı qurdu: 

 

Bütün gecə badə götürdü ələ  

Qənd tək şirin olan gözəllər ilə.  

Həmin şadimanlıq məclisində şah  

Dostlarla əyləşdi, qurdu dəstgah.

649 

                                                           

648

  Beytlərin farscası: 

Ze besyariye-şəm-o nure-çerağ  

Dele-rövşənane-fələk bud dağ.  

Ço əkse-çerağan nəmudi dər ab  

Xəcel gəçti əz pərtovəş afitab.  

Ze əkse-çerağan dor abe-rəvan  

Nəmud atəş-o ab bahəm qeran. 

649

 Beytlərin farscası: 

---

972 

 

Şah Abbasın Xorasan səmtinə yollanması: 

 

Bayramı  keçirdikdən  sonra  aləmi  bəzəyən  şahın  fikri 

məmləkət  işləri  ilə  məşğul  olmağa  yönəldi,  səkkizinci  həzrət 

imamın  ziyarətindən  ötrü  bir  daha  pak  rövzəyə  getmək,  Xorasan 

işlərini  daha  da  möhkəmləndirmək,  Mavərənnəhrin  və  Özbəklərin 

vəziyyətlərindən  xəbərdar  olmaqdan  ötrü  xeyrli  səfərə  çıxmağı 

buyurdu.  Deyildiyi  kimi,  qədimdən  bəri  Nurməhəmməd  xan 

əcdadının  mülazimləri  olan  və  xanın  çörəyi  ilə  dolanan  imansız 

özbəklər  Abdulla  xanın    işğalı    zamanı    Nurməhəmməd    xana  

vəfasız    çıxıb  Əbdülmömin  xana  birləşdilər  və  Nurməhəmmədi  öz 

irsi  mülkündən  məhrum  etdilər.  Həmin  vaxtlarda  da  şah  iqbalının 

köməyi  və  padşah  məiyyəti  mülazimlərinin  gücü  ilə  o,  öz  irsi 

məmləkətini tutdu, bir daha o təbəqəyə (özbəklərə  -  Ş.F.)    etibar  

etmədi.      Özbəklər    Nurməhəmməd    xanın  hərəkətində  qızılbaşlıq 

[əlaməti]  müşahidə  edərək,  onunla  nifaq  məqamına  gəldilər. 

Həqiqətən  də,  Nurməhəmməd  xana  kömək  edən,  onun  işlərini 

tənzimləyən, xam taxta çıxaran hümayun nəvvab olmuşdu. Şah bu 

niyyətlə  də  yürüşə  çıxmaq  qərarına  gəldi,  məhsulların  yetişdiyi 

bahar əyyamının sonunda yürüş cilovunu Xorasana tərəf çevirdi. O, 

müqəddəs  orduda  olan  mülazimlərdən  başqa  məmləkətlərin  sair 

əmir  və  əskərlərini  səfərbər  etmədi.  Bu  xeyrli  səfərin  əvvəlində 

[isə],    Pirməhəmməd    xan    və    Buxara    əmirləri    tərəfindən 

Nurməhəmməd xanın mülazimi ilə birlikdə ali saraya bir elçi gəldi 

və sədaqət üslubunda yazılmış məktub gətirdi. 

Salam  və  dua  rəsmindən  sonra  həmin  məktubun  qısa 

məzmunu  belədir:  "Mərhum  padşah  Canı  bəy  Sultanın 

nəbirələrindən,  əmim  Abdulla  xanın  və  mənim  nəslimdən  olan 

izzətli  fərzənd  Məhəmməd  İbrahim  Bağdadda  şahın  mülazimləri 

tərəfindən tutulmuşdur. Bu yaxın vaxtlarda belə eşidildi ki, onunla, 

məsum  əcdadlardan  miras  qalmış  mürüvvətlə  davranılmışdır  və  o 

şahın şəfəqqət nəzərinə yetişmişdir. Bu vilayət səltənəti irsən mənə 

çatdığından  və  [Məhəmməd  İbrahim]  mənim  üçün  də  fərzənd 

məqamında  olduğundan,  əgər  şəhriyarlıq  inayəti  onun  geri 

                                                                                                               

Həme şəb ba botane-mahsima  

Ço şirin-o şəkkər hurane-ziba. Dər an eşrətsəraye-şadimani  

Keşide badehaye-dustkani. 

 

---