Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beyt
- ALLAHIN TƏQDİRİ VƏ İSTƏYİ İLƏ FAYDALI XORASAN SƏFƏRİ ZAMANI BAŞ VERƏN BƏZİ HADİSƏLƏRİN ZİKRİ
967
Xülasə, irsən əlahəzrətə mənsub olan cənnətnişan Mazandaran torpağı da Cürcan kimi, üsyankarların tör- töküntülərindən təmizləndi, bütün sərhədyanı məmləkətlər, o cümlədən Təbəristan, Cürcan, Mazandaran, Rüstəmdar, Gilanat, Kəskər və Təvaleş qədim dövrlərdən bəri ehtişamlı hakimlər arasında bölünmüş Şirvanın sərhədinədək [düşmənlərdən] təmizləndi. Həmişə hakimlərin üsyanı, fitnə-fəsadı və dava-dalaşı nəticəsində gözəl qadınların zülfü kimi qarışıq və pərişan olan bütün vilayətlər güclü şahın hakimiyyəti altına keçərək, əmin-amanhq evinə (darül-əman) çevrildi, əsirlər və asılı rəiyyət rahatlanmış ürəklər kimi təskinlik tapdı. Hümayun fallı bayraqlar (rayat) dalğalandı, zəfər və iqballa, çətin yollarına görə şərh və bəyanına ehtiyac olmayan və o günlərdə bir nizə uzunluğunda qarla örtülmüş Dəmavənd dağının ətəyi ilə İraqa qayıtdı. Bu beyt [Dəmavənd dağının] görünüşünə uyğundur:
Haqqın qüdrəti kimi onun zirvəsi uca, Enişi neçə dəfə mənim bəxtimdən alçaq 646
qayıdışı və səltənət paytaxtına gəlişi:
Müzəffər ləşkər o dağda çox əziyyətə düçar oldu. Belə ki, əlahəzrət atdan düşdü, atın cilovunu öz mübarək əlinə alıb, qarın olduqca daraltdığı və adamların yalnız bir-bir keçməsi mümkün olan bir yol ilə piyada getdi, səadət və iqlalla oradan Dəmavənd qəsəbəsinə gəlib-çatdı, sonrasa Qəzvin darüssəltənətinə rəvan oldu, səltənət paytaxtı yenidən zəfərnişan məiyyətin gəlişindən gözəlləşib şadlandı, əhali hümayun məiyyətin istiqbalına çıxdı, şadimanlıq nağaraları ucadan səsləndi, Xorasan fəthinin səs-sorağı, dünyanı tutan şəhriyarın cahangirlik üsulları haqqında deyilənlər hər tərəfə gedib-çatdı, işrət əsaslı o şəhərdə abadlıq işləri başlandı, şəhər sevinc aləminin ziynətini daha da artırdı. [Əlahəzrət] müzəffər əsgərlərə özlərinin məskən və vətənlərinə getmək icazəsi verdi, səfər
646 Beytin farscası: Fərazəş ço qodrət bolənd-o nəşibəş Ze bəxtəm nequntər be çəndin mərateb. 968
cilovunu Qəzvindən İsfahan darüssəltənəsinə tərəf çevirdi, iki ulduz parıltısının (neyreyn) iki xoşbəxt ulduzla qarşı-qarşıya gəlib eyniləşəcək (məqarene) dörd hissəyə bölünməkdən (tərbi) uzaq olduğu bir saatda Nəqşe-cahanın "Bağe-cəhanara"sı dünyanı gəzən şah atının dirnaqlarından qopan tozlardan təmizlənib, ətirlənməyə başlayanda qışı olduqca böyük şadyanalıqla həmin cənnətnişan şəhərdə başa vurdu.
Bu il Xorasan səfərində baş vermiş hadisələrdən [biri də] budur: Herat darüssəltənəsində şamlı yüzbaşılan silkinə məxsus olan Mirzə Əli bəy Kəramili elçi sifətilə Hindistana göndərildi, ali məqamlı padşah Cəlaləddin Məhəmməd Əkbərə Xorasan fəthinin necə baş verməsi və Dinməhəmməd xanla müharibənin nə təhər olması barədə ənbər qoxulu qələmlə yazılmış məktub apardı. [Həmçinin] qeysər məmləkətlərinin (Rum ölkəsi - Ş.F.) hökmranı Sultan Məhəmmədxan ibn Sultan Murada [da] məklub yazılıb baş verənlər haqda məlumat verildi. Bu faydalı səfər zamanı bütün İraqın rəiyyətinə və başqa kasıb əhalisinə şahanə iltifat edilərək, onlara yüz min İraq tüməni məbləğində bir sıra həmesale* güzəştləri edildi və təsdiqlədi. [Məbləği azaldılan] vergilərdən biri çobanbəyi" vergisidir ki, qoyunların sayına görə yığılır. Bu vergidən iyirmi min İraq tüməni [pul] hər il ələ gətirilirdi. Xorasana hücümun başlanmasından bu günədək, Xorasan əhalisinin öz malları və canları bahasına müzəffər əskərlərə, xorasanlılara və hər təbəqədən olan mehmanlara etdikləri çoxlu köməyə görə əlahəzrət həmin xidmətlərin müqabilində qanun-qayda üzrə onlardan yığılan həmin vergini ləğv etmək qərarına gəldi və əmr etdi ki, bundan sonra heç kimdən bircə dinar belə çobanbəyi vergisi yığılmasın. Ləğv olan ikinci vergi [növü] hakimlərin səlahiyyətində olan "beşdə bir dinar" ("dinari-pənc-dinar") vergisidir ki, onun yığılması zaman ötdükcə İraqda qanuna çevrilmişdi. "Dinari-pənc dinar" tiyuldara və daruğəyə çatası vergi kimi beş rəiyyətin birindən alınırdı. Bu vergi yığımı qədim qanunlar və cənnətməkan şahın dosturüləməlinə xilaf olduğundan aradan götürüldü. "Dinari-pənc dinar" vergisinin məbləği əlli-altmış min tüməndən artıq olurdu.
969
Başqa vergi növü isə İsgahan əhalisindən toplanan bir illik (yeksale) mal vergisi idi ki, onu da ərbablara və rəiyyətə bağışladılar. Həqiqətən də, o vergilərin ləğvi rəhmdillik (rafət) və rəiyyətpərlikdən irəli gələn böyük şəfəqqət və mərhəmətdir. Ümidvarıq ki, bu uca məqamlı, mübarək sifatlı, Allah dərgahının bəyəndiyi zat bütün bəlalardan uzaq olacaq və onun ədalət nurunun işığı daim aciz və kasıb bəndələrin başları üzərində parlayacaq, davamlı olacaqdır. Səfər vaxtı baş vermiş başqa bir əhvalat isə Durmuş xan Şamlının nəvəsi Əliqulu xanın oğlu Vəlixan Mirzənin behişt ayinli məclis xidmətçisi olan Saleh adlı təbrizli bir gənc tərəfindən öldürülməsidir ki, o, öz yaxınları arasında bu dudmanın şərafətli şəxslərindən sayılırdı. Dövranın ağıllı adamlarından gizli deyildir ki, duz-çörəyin qədrini bilən hər təbəqə adamlarına vəlinemət [şah] tərəfindən göstərilən kömək və verilən nemətin səbəblərindən biri budur ki, gərək hər şəxs biri-digərinin xacədaşı (xacətaş) olan ağaları özlərinin fərzəndi, dostu və qardaşı bilsin, biri-digərinin namusunun qorunmasına çalışsın, əgər onların biri başqasına xəyanət gözüylə baxarsa, qeyrətli adamların məzhəbinə görə, cəzalanmalıdır. Adı çəkilən Vəlixan cəhalətinin, cavanlığının və şüursuzluğunun çoxluğu üzündən adı çəkilən Salehə bir-iki dəfə məhəbbət və xüsusi dilbirlik izhar etmişdi. Xorasana səfər vaxtı, Cacərm yaxınlığında bir gecə Vəlixan behişt ayinli məclisdən çölə çıxdıqda, Saleh onun arxasınca gedərək, özünün iti və qanlar tökən qılıncı ilə onu öldürdü və elə o saat da geri qayıdıb məsələni şaha ərz etdi. Onun bu hərəkəti qeyrət baxımından bəyəniləsi bir əməl olduğundan, şah tərəfindən bəyənildi. Vəlixanın cəsədi sübhədək elə həmin yerdə atılıb qaldı, çünki onun qardaş və mülazimlərinin [bu gecə vaxtı] onu dəfn etmək imkanı olmadı. Gündüz isə, mülazimlər dəfn izni aldılar, Vəlixanın qoşunu və ləşkəri isə onun kiçik qardaşı və həmdamadı (bacanağı - ?) olan Hüseynxan Mirzəyə verildi. Baş vermiş başqa hadisə isə budur: Bu ilin əvvələrində oxlu və yəqə türkman camaatı atasından sonra Astrabada hakim təyin edilmiş Əliyar xan Eymurun oğlu Məhəmmədyar xanla xilaf məqamına gəldilər, hiyləgərliklə ona yaxınlaşdılar, hələ iyirmi yaşına yetişməyən o cavanın ömür ağacını cavanlığının başlanğıcında iti qılıncla üzdülər. Onun kiçik qardaşı Qılıc bəy ali saraya pənah gətirib, şahla görüş şərəfinə yetişdi, şahanə iltifata layiq görüldü və Astrabad hakimliyi rütbəsi ilə sərbülənd oldu. Buna baxmayaraq, o, Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|