Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
|
iqtisadi qüdrətinin artmasına, dünyada tamnmasına, demokratik imicinin formalaşmasına, sosial-iqtisadi tərəqqisinə, dövlətçiliyi- nin möhkəmlənməsinə səbəb olacaqdır. ‘İpək yolu”nun bərpasının siyasi zəruriliyindən danışarkən belə bir cəhətə də diqqət yetirmək lazımdır ki, əgər qədim və orta yüzilliklərdə “İpək yolu” Şərqdən Qərbə doğru uzatıırdısa, Şərq mallannı Qərb dünyasına çatdırırdısa, indi isə Qərbdən Şərqə doğru çəkilməyə başlamışdır və bu işdə Qərb ölkələri daha çox maraqlıdır. Sözsüz ki, bu amil bir tərəfdən Qərbin Şərqdə gedən siyasi proseslərə maraq göstərməsi, Şərqin, İslam dünyasının mənəvi və mədəni dəyərlərinin dünya ölkələrinə yayılması, digər tərəfdən isə Qərbin yeni geosiyasi şəraitdə Şərq- dəki ucuz xammal mənbələrindən, işçi qüwəsindən faydalan- maq zərurəti ilə bağlı olmuşdur. Beləliklə, “Tarixi İpək yolu”nun bərpası keçmiş Sovet Ittifaqı məkanında baş vermiş köklü dəyişikliklərlə bağlı olaraq həm beynəlxalq, həm də milli у э regional siyasi amillərlə əlaqədardır. Bu prosesdə Avropa Birliyi, ABŞ, Türkiyə, kimi dövlətlər Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin edilməsində, bazar iqtisadiyyatı yolu ilə gedən Qərb demokratiyasına uyğun meyar- lara əsaslanan müstəqil dövlətlərin dünya birliyinə inteqrasiya edilməsində, regionun zəngin sərvətlərinin, xüsusilə Azərbaycanın karbohidrogen ehtiyatlannın çıxanlmasında, Avropa və dünya bazarlarına çatdınlmasında, eneıji mənbələri üzərində nəzarətin yaradılmasında çox ciddi şəkildə maraqlıdırlar. Rusiya isə heç cür bununla banşmaq istəmir, iqtisadi birlik, kollektiv təhlükə- sizlik sistemi yaradılması yolu ilə öz itirilmiş mövqeyini bərpa etməyə çalışır, bu işdə Ermənistan kartmdan da məharətlə isti- fadə edir. İran da ABŞ-ın Cənubi Qafqazda möhkəmlənməsin- dən narahatdır, Xəzərin statusu, Islami dəyərlərin qorunması adı altında Rusiya ilə birlikdə fəal iş birliyi yaratmağa çalışır. Region ölkələri içərisində Azərbaycan və Gürcüstan öz milli dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsi, bazar iqtisadiyyatı prinsip- larinin tətbiq edilməsi, Avropa Birliyi ilə six əməkdaşlıq, dünya birliyinə inteqrasiya prosesinin dərinləşdirilməsi istiqamətində ciddi addımlar atırlar. Bu da dövlətçiliyimizin iqtisadi və siyasi cəhətdən gücləndirilməsinə, dünya dövlətləri sırasında ölkəmi- zin layiqli yer tutmasına, demokratik imicinin yüksəlməsinə, sülhə, sabitliyə, xalqımızın maddi rifah halınm yaxşılaşmasına şərait yaradır. “Yeni İpək yolu”nun bərpası həmçinin Azərbaycanın və digər region ölkələrinin Avropa Birliyinin yeni qonşuluq siyasə- tinə uğurla qoşulmasma imkan vermişdir. “İpək yolu”nun bərpasının mühüm siyasi amillərindən biri də yeni geosiyasi münasibətlərdə Cənubi Qafqazın yeri məsələsi ilə bağlıdır. “Avropa-Qafqaz-Asiya” nəqliyyat dahlizinin TRASEKA proqramının həyata keçirilməsi, Xəzərin eneıji ehtiyatlanndan birgə istifadəyə dair “əsrin müqaviləsi”nin reallaşduılması, Bakı- Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac kəmərinin çəkilməsi, Bakı-Tbilisi- Ərzurum qaz kəmərinin inşası və sair bu kimi layihələrin həyata keçməsi Cənubi Qafqazın, о cümlədən Azərbaycanın milli təh- lükəsizliyini möhkəmlətmək, regional əməkdaşlığı sürətləndir- mək, sülhü, əmin-amanlığı təmin etmək işinə xidmət edir. ‘İpək yolu”nun bərpası XXI əsrdə dünyanın bir çox ölkələrini, о cüm- lədən Qafqazı vahid iqtisadi məkanda birləşdirmək, onun Asiya ilə Avropa arasında iqtisadi, siyasi və mədəni körpü rolunu uğurla həyata keçirməsi işinə yardım edir (14,38). Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev və Gürcüstan Prezidenti Eduard Şevardnadzenin 1996-cı ilin martin 8-də görüşü zamanı “Qafqaz regionunda sülh, sabitlik və təhlükəsizlik haqqında” Azərbaycan- Gürcüstan birgə bəyannaməsinin qəbul edilməsi, “Ümumi Qaf qaz evi” ideyasının irəli sürülməsi, dünyanın zəngin mədəniyyət beşiyi olan Qafqaz xalqlannm və dövlətlərinin mədəni irsinin və dövlətçilik ənənələrinin qorunmasını, inkişaf etdirilməsini, Qafqaz dövlətlərinin beynəlxalq birlik tərəfindən qəbul edilmiş sərhədlərinin hamı tərəfindən tanınmasmı, ərazi toxunulmazlı- ğının təmin edilməsini, xalqlann və dövlətlərin mədəni əlaqələri- nin genişbndirilməsinə şərait yaradılmasını nəzərdə tutur (86,367). Göründüyü kimi, yeni geosiyasi şəraitdə Cənubi Qafqazın, xüsusilə Azərbaycamn rolu və əhəmiyyəti artır. Azərbaycan tərəfi aydın başa düşür ki, “sülh mədəniyyətinin” tərkib hissəsi təkcə sülh uğrunda deklarativ mübarizə apanlması, bəyannaməbr qəbul edilməsi ilə nəticəbnən siyasi görüşbr keçirilməsi deyil, həm də məqsədyönlü geosiyasi və iqtisadi siyasət yeridilməsi, azad ticarət və iqtisadi məkan uğrunda mübarizədən ibarətdir (28,12). Tarixi inkişaf, beynəlxalq hüquq, müasir siyasi proseslər Qafqaz xalqlannın bir-birinin ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə hörmət edilməsi əsasında yaxınlaşmasını tələb edir ki, bu pro- sesdə də Azərbaycan həlledici rola malikdir. Vaxtilə bunu uzaqgörənliklə dərk edən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradıcısı M.Ə.Rəsulzadə “Azərbaycan Cümhuriyyəti’’ əsərində yazmışdır: “Bakı yalnız dünyanın nəzərini cəlb edən petrol mənbələrinə malik deyildir. Kaspi dənizi эп mühüm bir limana malikdir. Bura İran, Türküstan və Rusiya ilə Avropanı əlaqələndi- гэп mühüm bir ticarət mərkəzidir, ikinci, bir Istanbuldur” (181,52). Göründüyü kimi, Qafqaz coğrafi, tarixi-etnik baxımdan diq- qəti cəlb edən bir bölgədir. Burada 128-э qədər müxtəlif xalq, etnik birliklər yaşayır, öz zəngin mineral ehtiyatlanna, kommu- nikasiya xətlərinin əlverişliliyinə görə Azərbaycan xüsusilə fərq- lənir və Cənubi Qafqazdakı siyasi proseslərə geniş təsir imkan- lanna malikdir (179, 336). Azərbaycanın Qafqaz siyasi strategiyası regionda sülh, əmin-amanlıq qarşılıqlı əməkdaşlıq şəraitinin yaradılmasına, problemlərin siyasi danışıqlar yolu ilə həllinə yönəlmişdir. Bu prosesdə, artıq yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanın əlverişli məkanda yerləşməsi, zəngin sərvətlərinin olması, xarici investisiyalann böyük həcmdə axını, ərazisindən çox mühüm kommunikasiya xətlərinin keçməsi inteqrasiya pro- seslərinin genişlənməsinə, sabitliyə təkan verən başlıca amillər- dən birinə çevrilmişdir (179, 336). “İpək yolu”nun bərpasım şərtləndirən mühüm siyasi səbəblər- dən biri də dünyanın bəlası, “ağ ölüm” sayılan narkotik mad- dələrin İpək yolu ölkələrində qanunusuz dövriyyəsinin qarşısının alınması zərurəti ilə əlaqədardır. Bu baxımdan Ümumdünya Gömrük Təşkilatının yardımı ilə 2004-cü il yanvar ayının 22-də Bakıda keçirilən, 26 ölkənin və 10 beynəlxalq təşkilatın iştirak etdiyi “Böyük İpək yolu dövlətlərində narkotik vasitələrin qanun- suz dövriyyəsinə qarşı mübarizə” adlı beynəlxalq konfrans diqqəti cəlb edir. Konfransda qlobal xarakter almış bu bəlaya qarşı birgə mübarizə apanlması qərara alınmışdır (129,23.02.2004). Yüklə Dostları ilə paylaş:
|