Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
|
Beləliklə, “Yeni İpək yolu”nun yaradılması obyektiv siyasi zərurətdən irəli gələrək milli, regional və beynəlxalq xarakterli siyasi amillərlə bağlı olmuşdur. XX əsrin sonlannda dünyada baş verən köklü dəyişikliklər - Sovet Ittifaqının süqutu, sosializ- min bir sistem kimi dünya siyasi səhnəsindən silinib getməsi, yeni beynəlxalq münasibətlərin formalaşması, postsovet məka- nında müstəqil dövlətlərin yaranması, onlann öz milli dövlət- çiliyini möhkəmlətmək üçün Qərbə üz tutmaları baş vermişdir. Digər tərəfdən isə yeni geosiyasi şəraitdə dünyamn ABŞ, Avropa Birliyi kimi başlıca güc mərkəzlərinin postsovet məkanında öz təsir imkanlannı artmnaq, bu ölkələrdə bazar iqtisadiyyatının, qərb demokratiyası ənənələrinin inkişaf etdirmək, Xəzər hövzə- sinin zəngin eneıji daşıyıcılan hesabına özlərinin və müttəfiq- lərinin Iran körfəzindən olan eneıji asılılığına son qoymaq, xüsusən də Cənubi Qafqaz dövlətlərini Rusiyanın, İranın və Çinin təsirindən qorumaq, Avropa və Asiyaya yaxınlaşmasına yardım etməyə yönəlmiş səyləri artmışdu- (179, 384). III FƏSİL “İPƏK YOLIP’NUN BƏRPASI VƏ AZƏRBAYСANIN İQTİSADİ İNKİŞAFI 3.1. Nəqliyyat sisteminin və rabitənin yenidən qurulmasında və inkişafında “İpək yolu”nun rolu Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi, dünyada gedən qloballaşma prosesi Azərbaycanm milli nəqliyyat struk- turlannın dünya nəqliyyat sisteminə inteqrasiya prosesinin sürət- ləndirilməsini zəruri etmişdir. Bu zaman güdülən əsas məqsəd beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin inkişaf etdirilməsi, region ölkə- ləri ilə nəqliyyat əlaqələrinin təkmilləşdirilməsi, nəqliyyatda təh- lükəsizliyin təmirı edilməsi, hüquqi bazasınm genişləndirilməsidir. Qarışıq yükdaşıma coğrafiyasının genişlənməsi, beynəlxalq nəq- liyyat təşkilatlannda ölkəmizin fəal iştirak etməsi, beynəlxalq konvensiya və sazişlərə qoşulması, yükdaşımalara nəzarətin artı- nlması, informasiya şəbəkəsinin genişləndirilməsi dövlətimizin nəqliyyat siyasətinin prioritet istiqamətlərini təşkil edir. Bu siya- sətə uyğun olaraq Azərbaycan respublikası nəqliyyat sahəsində Qara dəniz və Xəzər dənizi hövzəsi ölkələri ilə, Avropa Birliyi ilə əməkdaşlığı mərhələ-mərhələ inkişaf etdirməyə səy göstərir. Bu baxımdan regional və beynəlxalq əməkdaşlıq modeli kimi TRASEKA dəhlizinin inkişafı qonşu ölkələrlə, Transavropa ölkələri ilə əlaqələrin genişlənməsinin əsaslannı müəyyən edir. Son dövrlərdə regionda yüksək sürətlə artan ticarət əlaqələri nəqliyyat infrastrukturunun inkişafını, nəqliyyat dəhlizlərinin rəqabət qabiliyyətinin artınlmasını, dəqiq, nizamlanmış nəqliy- yat əlaqələrini, yükdaşıma prosesinin sürətləndirilməsini, istis- mar olunan nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizliyini və yüklərin etibarlı şəkildə qorunmasını tələb edir. İstehsala xidmət edən, dövriyyə sahəsində fəaliyyət göstərən, э т э к bölgüsünün inkişafı, iqtisadi rayonlann ixtisaslaşması, daxili və xarici ticarət mübadiləsi prosesində yaranan istehsal münasibətlərini tənzim edən nəqliyyat sistemi bütün tarixi dövr- lərdə olduğu kimi, dövlət müstəqilliyimizin möhkəmləndiyi, qloballaşma və inteqrasiya proseslərinin genişləndiyi müasir şəraitdə də xalqların iqtisadi, siyasi, mədəni əlaqələrində mühüm rol oynayır. Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində dünya ölkələri arasında gedən inteqrasiya prosesində bir sıra sosial-iqtisadi amillərlə yanaşı, nəqliyyat-iqtisadi əlaqələrin və rabitənin tək- milləşdirilməsi də mühüm məsələ kimi qarşıda durur. Azərbaycanın Avropa ölkələri ilə geniş əlaqələr saxlamağa imkan verən əlverişli geosiyasi məkanda yerləşməsi, zəngin təbii sərvətlərinin, inkişaf etmiş nəqliyyat infrastrukturunun olması onun beynəlxalq nəqliyyat əlaqələrinə nisbətən asan qoşulmasma imkan vermişdir. Bu prosesin reallaşdınlmasmda, nəqliyyat-iqtisadi əlaqələrin operativ, elmi idarə olunmasmda, əlaqələndirilməsində isə, sözsüz ki, inkişaf etmiş müasir informasiya texnologiyala- rının rolu artmaqdadır. Bu baxımdan ‘İpək yolu”nun bərpasının bütün cəhətlərinin, о cümlədən nəqliyyat sisteminin və rabitənin yenidən qurulmasında və inkişafındakı rolunun öyrənilməsi zəruri məsələlərdən biridir. Problemin zəruriliyi, hər şeydən əwəl, onunla izah edilir ki, “İpək yolu”nun bərpası Azərbaycan iqtisadiyyatının mühüm bir hissəsini təşkil edən, xalq təsərrüfatınm normal fəaliyyətinə imkan yaradan, neft sənayesindən sonra dövlət büdcəsinə sanballı gəlir gətirən nəqliyyat sisteminin, həmçinin digər infrastruktur sahəsi olan rabitənin güclü inkişafını tələb edir. Bu isə öz növbəsində regional və beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin genişlənməsinə, ticarə- tin inkişafma, region ölkələrində sülhün, sabitliyin təmin edilmə- sinə, dövlətçiliyimizin iqtisadi və siyasi cəhətdən güclənməsinə şərait yaradır. Respublikanın ümumi nəqliyyat sektorunda yükdaşımalann həcminə görə nəqliyyat növlərinin xüsusi çəkisi müxtəlifdir. Belə ki, təkcə 2002-ci ildə ölkə üzrə daşmmış yüklərin 54,6 %-i avtomobil, 17,7 %-i dəmir yolu, 11,6 %-i dəniz, 16,1 %-i boru kəməri nəqliyyatının payma düşmüşdür (34). Apanlmış tədqi- qatlar həmçinin sübut edir ki, Avrasiya nəqliyyat dəhlizində Yüklə Dostları ilə paylaş:
|