Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
|
limanlan içərisində bütün göstəricilərinə görə эп böyük liman olub, bu ölkələrin Xəzər dənizi vasitəsilə dünya okeanına çıxış qapısı hesab olunur. Əsası orta yüzilliklərdə qoyulmuş və gəmi- çilikdə mühüm rol oynamış Bakı dəniz limanı 1994-cü ilə qədər Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin tərkibində olmuş, 14 noyabr 1994-cü ildə isə Respublika Nazirlər Kabinetinin 407 saylı qəran ilə dünya təcrübəsi nəzərə almaraq müstəqil quruma çevrilmişdir (44). Nəqliyyat sahəsində Avropa Birliyinin tələblərinə uyğun struktur dəyişikliyi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 avqust 2002-ci il tarixli fərmanı ilə Nəqliyyat Nazirliyi yaradıldıqdan sonra digər nəqliyyat qurumlan kimi Bakı dəniz limanı da Nəqliyyat Nazirliyinin tərkibinə daxil olmuşdur (244. 2002, №2,s.5).“İpək yolu”nun bərpası və normal fəaliyyəti Azərbaycanın beynəlxalq dəniz qapısı olan limanın fəaliyyəti ilə six surətdə bağlıdır. Bu isə, təbii ki, Bakı dəniz limanının beynəlxalq standartlara uyğun yenidən qurulmasını, struktur dəyişikliklərinin apanlmasmı, bazar iqtisadiyyatmın tələb- lərinə cavab verən kadr potensialmm formalaşdınlmasmı qarşıya qoyur ki, bu da bilavasitə “İpək yolu”nun bərpası prosesinə təkan verən əsas amillərdən biridir. Bakı dəniz limanı ölkənin iqtisadi həyatında mühüm əhəmiy- yət kəsb edərək xalq təsərrüfatı əhəmiyyətli yüklərin və tranzit yüklərin keçməsini təmin edir. Liman struktur etiban ilə aşağıda qeyd olunan terminallardan ibarətdir: 1) Əsas yük terminalı; 2) Bərə terminalı; 3) Neft terminalı; 4) Konteyner terminalı; 5) Səmişin terminalı (99). Əsas yük terminalı Bakı şəhərinin mərkəzində yerləşir, bütün növ quru yüklərin doldurulması, boşaldılması ilə məşğul olur. Terminalda ümumi uzunluğu 866 m, dərinliyi 7 m olan 6 priçal vardır. Bu priçallardan biri “Ro-ro” tiplidir, yəni horizontal vəziy- yətdə yükboşaltma, yükvurma qabiliyyətinə malik olan gəmiləri qəbul edə bilir. Terminalda yük emal edən avadanlıqlardan 2 qollu, yükqaldmna qabiliyyəti 6-40 ton olan 8 liman krarn, gücü 5-6 ton olan 3 qreyferli kran, gücü 1-10 tona kimi olan avtoyükləyicilər, quru və tökülən yüklərin emal edilməsi üçün zəruri olan ekska- vatorlar, bunkerlər və digər avadanlıqlar yerləşdirilmişdir. Bundan başqa, əsas yük terminalında sahəsi 10.600 kv m olan 5 üstüörtülü anbar, ərazisi 33000 kv m olan üstüaçıq qoruma meydançası, kon- teyner yük stansiyası yerləşir (225,5). Stansiyamn 1600 kv m-lik bağlı sahəsi vardır. Əməliyyatlar эп müasir avadanlıqlann köməyi ilə həyata keçirilir (225,5).Terminal ildə 2 mln ton əsas və tökü- lən yükləri emal etmək gücündədir. Gün ərzində eyni vaxtda 3 gəmi, 150 vaqon və 10 maşın yükünü emal edə bilir. Burada dəmir yollannın ümumi uzunluğu dalanlarla birlikdə 8 km-dir, 4 xüsusi teplovoz vaqonlan hərəkətə gətirir. Terminal dəmir yolu vaqonlan və avtomobil üçün çəkmə tərəziləri ilə təmin edilmişdir. Limamn əsas terminallanndan olan Bərə terminalı 1962-ci ildə istismara verilmişdir, dəmir yolu və “Ro-ro” tipli gəmi-bərələrin Bakı-Türkmənbaşı və Bakı-Aktau (Qazaxıstan), Bakı-Ənzəli marşrutu üçün xidmətlərini təklif edir. Terminal ildə 8 mln ton yük emal etmək qabiliyyətindədir. Terminala xidmət edən hər bir bərə-gəmi eyni vaxtda göyərtəsinə 28 dəmir yolu vaqonu, 40 trayler, 202 səmişin və 50 minik maşını götürə bilir (127, 26). Bu terminal TRASEKA dəhlizində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Terminalın ümumi yük dövriyyəsi 2000-ci ildə 1,3 mln ton- dan çox olmuşdur (225,5). Gəmi-bərələrlə əsas yükdaşıyan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi idarəsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, Ьэгэ terminalı TRASEKA dəhlizi ilə yükdaşımada mühüm rol oyna- dığına görə 1999-cu ilin dekabnnda Azərbaycan hökuməti ilə Avropa Yenidənqurma və Inkişaf Bankı arasında Ьэгэ termina- lının yenidən qurulması, bərpası üçün 16,2 mln dollarlıq kredit sazişi imzalanmışdır (225,5). Bu terminalda uzunluğu 144 m, dərinliyi 7 m olan 2 priçal vardır və orada yük emal etmək üçün kranlar yerləşdirilmişdir. Terminalda yükdaşıma ildən-ilə artmaq- dadır. Ве1э ki, əgər 2001-ci ildə gəmi-bərələrlə yükdaşımanın həcmi 1,9 mln ton olmuşdusa, 2002-ci ildə bu göstərici 2,9 mln tona, 2003-cü ildə isə 3,2 mln tona çatmışdır (113;115). 2001-ci ildən Bakı-Aktau Ьэгэ xətti müntəzəm fəaliyyətə başlamışdır ki, bu da nəqliyyat dəhlizində yükdaşımanm artmasma böyük imkan yaradır (21,77). Bakı dəniz limanmm mühüm terminallanndan biri də Nefit terminalıdır. Terminal Bakının 50 km-də Abşeron yanmadasında yerləşir, 1970-ci ildə istismara verilmişdir. Nefit terminalı eyni vaxtda yük tutumu 5-12 min ton olan tankerləri qəbul edə bilir. İ1 ərzində isə terminal 10 mln ton yük emal etmə qabiliyyətin- dədir. Abşeron neftötürmə rayonu 2 neft pirsindən, о cümlədən 4 körpüdən ibarətdir. Hər körpünün uzunluğu 250 m-dir. Pirs hər iki tərəfdən gəmi qəbul etməklə eyni vaxtda 4 gəminin yükünü qəbul edə bilir. Burada hərəkət nəzarəti həyata keçirən dispetçer idarəsi də fəaliyyət göstərir. Terminalm daha da genişləndirilməsi imkanlan mövcuddur. Əgər orada 2 əlavə pirs istismara verilsə, neft terminalınm illik yük emaletmə qabiliyyəti daha da arta bilər. Terminalda gəmi- lərin təhlükəsiz yan alması üçün 600-1200 at gücündə olan yedək gəmiləri də fəaliyyət göstərir. 2000-ci ildə neft terminalının yük dövriyyəsi 3,3 mln ton olmuşdur ki, bu da Bakı dəniz limanının ümumi yük dövriyyə- sinin 65 %-ni təşkil edir. Burada yerləşən Dübəndi terminalının qoruma gücü 120 min kub metrdir. Terminal 12 min tonluq gəmi- ləri qəbul etmək imkanmdadır. Terminal 1997-ci ildən etibarən Qazaxıstanın Tengiz yatağının xam neftini emal etməklə məş- ğuldur (42). Tengiz nefti “Şevron” şirkəti ilə imzalanmış müqavi- ləyə əsasən dəmir yolu у э boru kəməri vasitəsilə Aktau limanına nəql olunur, Aktaudan isə tankerlər vasitəsilə Azərbaycanın Dübəndi və Səngəçal terminalına daxil olur, oradan isə dəmir yolu vasitəsilə Gürcüstanın Batumi limanına çatdırılır, sonra isə yenidən tankerlərə doldurularaq dünya bazanna ötürülür. Burada həmçinin gündəlik olaraq Türkmənistanm və yerli Azərbaycan yataqlannda hasil olunan neft məhsullan da emal edilir, sonra Qara dəniz limanlan ilə dünya bazanna çatdmlır. Quru yüklər isə Poti limanı ilə dünya bazanna çıxanlır. Qeyd etmək lazımdır ki, Mərkəzi Asiya ölkələrindən dənizlə daşınan yüklər dəmir yolu ilə daşınan yüklərə nisbətən daha ucuz başa gəlir və mənzil başına nisbətən tez çatdmlır. Belə bir fakta nəzər salsaq, bunu çox aydm görmək olar. Belə ki, Bakıdan Türkmənbaşı istiqamətində dəmir yolu ilə məsafə 5769 km-sə, dənizlə bu məsafə cəmisi 340 km-dir (220,112). Göründüyü kimi, dənizlə yükdaşıma iqtisadi baxımdan olduqca səmərəlidir. Bu Yüklə Dostları ilə paylaş:
|