Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu
Yüklə 6,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
72 2013/ I lərdir. Yazıçı bu qəhrəmanların xarakterlərini, dünyagörüşlərini, fərdi icti- mai simalarını hərtərəfli açmaq, tamamlamaq üçün onların həyat və fəa - liyyətlərini geniş planda götürmüş, dövrlərinin ən vacib ədəbi, ictimai, si - yasi, mədəni hadisələri fonunda təsvir etmişdir. Onların şəxsiyyə-tinə, əməllərinə xalq, vətən qarşısındakı xidmətlərinə xüsusi qayğı və səmi - miy yətlə yanaşmışdır. Müəllifin öz qəhrəmanlarına olan dərin ehtiramı, məhəbbəti romanları oxuduqca bizim də qəlbimizə yol salır, ürəklərimizi isidir, gözlərimiz önündə sevgili sənətkarlarımızın parlaq ob-razları can- lanır, reallaşır. Doğrudan da bu romanı oxuduqca təzədən bizdə rəhmətlik Əzizə xa - nım Cəfərzadənin şairanə qəlbinə qarşı xüsusi bir rəğbət hissi oyanır. Du - yu ruq ki, onun sinəsi xalqımızın səs xəzinəsinin gözəl incilərilə doluy- muş. Trilogiya oxucunun belə bir qənaət hissinə də səbəb olur ki, Əzizə Cəfərzadə Şirvanın keçmiş adət ənənələrinə, etnik xüsusiyyətlərinə, toy və mərasimlərinə son dərəcə dərindən bələd imiş. Bu cəhət romanın bədii dəyərini bir qədər də artırmış və onun təsirini daha da gücləndirmişdir. Əsasən tarixi mövzulara müraciət edən Ə.Cəfərzadə bir növ öz povest - lərinə də bu baxımdan yanaşmışdır. “Hun dağı” adlı povestində yazıçı era - mızdan əvvəl Azərbaycanda yaşayan ulu babalarımız hunların bu torpağa gəlişindən bəhs edir. “Cəlaliyyə” povestinin süjet xətti XII əsrdə Nax çı - vanda hökmdarlıq etmiş Cəlaliyyə Xatunun həyatı və yaşadığı dövr də baş verən ictimai-siyasi hadisələrlə bağlıdır. XVIII əsrin sonu, XIX əsrin ilk otuz illərində Orta Asiya, Yaxın Şərq və başqa yerlərə sə ya hət etmiş coğrafiyaşünas alim Hacı Zeynalabdin Şirvaninin uşaqlıq il lə rindən da nı - şan “Xoş gördük, səyyah” povesti də oxucu diqqətinə layiq bir əsərdir. Bunlardan başqa Ə.Cəfərzadənin müxtəlif vaxtlarda yazdığı “Əllərini mənə ver” və “Səməndər quşu” əsərləri də vardır ki, onlar nisbətən son dövrlərə həsr edilmişdir. Müasir qurucuların, gəncliyin həyatından, mə - həbbətindən bəhs edən bu povestlər həm mövzu, həm də bədii quruluş cə - hətdən maraqla oxunmaqdadır. Biz bir yazıçı kimi Ə.Cəfərzadənin bədii yaradıcılığına nəzər salanda görürük ki, o, 200-dən artıq elmi-publisistik məqalənin, oçerk və təd qi - qatların müəllifiymiş. İstedadlı alim həmişə axtarışdaydı. Onun 1971-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış “Fatma xanım Kəminə” (3), “Azərbaycanın aşıq və şair qadınları” (1), “Şirvanın üç şairi” (4), “Sünbülüstan” (5) və “Abdulla Padarlı” (6) adlı kitabları son dərəcə ağır və gərgin zəhmətin bəhrəsidir. Ə.Cəfərzadə oxuculara ilk tədqiqat əsəri kimi təqdim elədiyi “Fatma xanım Kəminə” adlı əsərində XIX əsrin ikinci yarısında yaşayıb-yarat- mış, zahirən gözəl və qəlbən təmiz, əxlaqlı Fatma xanım Kəminənin həy- atından və eyni zamanda yaradıcılığından danışır. Məlum olur ki, Fatma 73 2013/ I xanım Kəminə Şərqin Məhsəti, Nigar xanım, Nuricahan bəyim, Ayişə və Teyyibə kimi şairləri içərisində xüsusi yeri olan şairlərdən imiş. O, Şuşa- da Mir Möhsün Nəvvabın başçılıq etdiyi “Məclisi Fəramuşan” kimi döv - rün ədəbi məclislərində özünün ictimai-fəlsəfi fikirlərini ifadə edən saqi- namə və qitələr söyləmişdir. Ədəbiyyat tarixindən öyrəndiyimiz kimi inqilaba qədərki dövrlərdə yaşayıb yaratmış Azərbaycan aşıq və şair qadınlarımız bizim ədəbiy-ya - tımızın inkişafına çox mühüm təsir göstərmişdir. Bu mənada 50-yə yaxın aşıq və şair qadının haqqında bizə maraqlı məlumatlar verən “Azər bay ca - nın aşıq və şair qadınları” (1,2) kitabı Əzizə xanımın ən gözəl sənət in ci - lərindən biri hesab edilə bilər. Bir-birindən uzaq əsrlərdə yaşamış Məhsəti Gəncəvi, Natəvan və Heyran xanım haqqında sətirləri həyəcansız oxumaq mümkün deyildir. Onların hər birinin özlərinəməxsus həyat faciələri var - dır. Gənclər arasında musiqini təbliğ etdiyinə görə Məhsəti Gəncəvi sür - gün etdirilib, məhəbbəti özünə qəbahət sayılan Hey ran xanım sevdiyinə görə bəlalara düşüb, Natəvanın qəlbi isə el və övlad dərdilə döyünüb. Əslində onların hər üçünün kədəri ümumxalq kədərinin timsalına çevrilir, onlarla birləşir. Belə ki, XVII əsrin əvvəllərində Türkiyəyə sürgün olunan şairə Gülşadın əldə qalan yeganə əsəri yüzlərlə əsir azərbaycanlı qızının fəryadından xəbər verir. Fətəli şaha ərə verilmiş Ağabacı da qürbətdə ah- nalə çəkən bir şairə kimi ürəklərə od salır. Bunlarla bərabər “Azərbaycan aşıq və şair qadınları” kitabında adları çəkilən və şifahi ədəbiyyatımızın nümayəndələri olan aşıq və şair qadın- ların da yanıqlı nidalarını eşidirik. Aşıq Pəri, Aşıq Həmayıl, Aşıq Bəsti və bir çox başqa Azərbaycan aşıqları öz ağılları, cəsarətləri və hazırca-vab - lıqları ilə nəzəri cəlb edirlər. Zamanın keşməkeşli yolları bu qadın sə nət - karlarımızın arzularını gözlərində qoymuşdur. Lakin onlar heç də mü ti lə - şib qalmırlar. Öz qoşmalarında, təcnislərində və gəraylılarında döv rün və ictimai mühitin daxili mahiyyətini cəsarətlə təsvir edirlər. Kitabı oxuduqca hiss edirik ki, istedadlı alim Ə.Cəfərzadə tədqiq etdi - yi aşıq və şair qadınların yaradıcılığına son dərəcə diqqətlə yanaş mışdır. Haqqında bioqrafik məlumat olmayan Qızyetər, Əsmər, Göyçək, Leyla, Nabat, Nazlı, Saribəyim, Sədət və Şəhrəbanı kimi şair qadınların əsərləri baxımından çıxış edilir, onlar haqqında inandırıcı mülahizələr söylənilir. Uzun illərin gərgin axtarışları, ağır zəhməti və səyi nəticəsində top la - nıb işlənmiş bu kitab bir növ Azərbaycan qadınlarının poetik salnaməsi - dir. O cümlədən “Fatma xanım Kəminə”, “Şirvanın üç şairi”, “Sün bü lüs - tan” və “Abdulla Padarlı” kitablarında canlanan lirik və təbii yazılar geniş oxucu kütləsi üçün ən gözəl örnək hesab edilə bilər. Ə.Cəfərzadə “Hun dağı” povestinin proloqunda deyir ki, “...Əziz oxu- cum, səndən suçum varsa üzr istəyirəm, nə tapmış, nə toplamışamsa, əski Yüklə 6,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|