Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır

Təsvirin bir hissəsində ictimai və ailə mühitində Uruz bəyə bəslənən
məhəbbət atanın qəmli dilində səslənir. Ata hər iki mühitin ortasında da -
yanır və hər iki mühitin bütövlüyünü yaradır. Bu bütövlük ilk növbədə ata
məhəbbətinin bütövlüyüdür.
“Dədə Qorqud kitabı”nda Uruz bəyin obrazı ictimai məzmunlu “oğul”
anlayışının  bədii-fəlsəfi  təcəssümü  kimi  əks  olunur.  Bu  anlayış  ictimai
həyatda “oğul” varlığının zəngin və zəruri keyfiyyətlərini, mühüm və çox
əhəmiyyətli mövqeyini əks etdirir. Bu baxımdan o daha dərin və daha ge -
niş həyatı məna daşıyır. “Ata yurdunun sahibi oğuldur. Nəslin davamı, ata
çırağını  yandırmaq,  ata  yurduna  sahib  olmaq,  söz  yox,  oğulla  bağlıdır.
Oğul olmasa, yurd sahibsiz qalar, yad əlinə keçər” (3, 129).
Uruz bəy dövlət mühitində əhəmiyyətli, xalq mühitində sevilən böyük
bir şəxsiyyət təsiri bağışlayır. Qazan xan vətənində Uruz xana bəslənilən
hör mət, ehtiram və sevginin böyüklüyünü, oğlunun şəxsiyyətinin böyük-
lüyü kimi də mənalandırır. Lakin Uruz bəyə ünvanlanmış böyüklük, ata
mə həbbətinin  özünə  də  böyüklük  gətirir.  Qazan  xan  Uruz  bəyi  yalnız
doğma oğlu olduğuna görə sevmir, həm də bu oğlu dövlətə, xalqa, vətənə
gərəkli bir şəxsiyyət kimi sevir. Bu zaman oğul məhəbbəti ictimai məna
kəsb  edir.  Bu  mənada  ideyasının  bədii təsviri  (və  ya  poetik  tərənnümü)
“gözəl insan idealının” təcəssümünü doğurur (5, 78). Oğul məhəbbətinin
fəlsəfi-estetik idrakı da bu məna ilə bağlıdır.
İşin elmi nəticəsi. “Dədə Qorqud kitabı”nda oğul məhəbbəti ideyası nın
bədii-fəlsəfi-estetik mahiyyətinin təzahür xüsusiyyətləri aşkarlanmış dır.
İşin elmi yeniliyi. Bu mövzu ilk dəfə olaraq tədqiqata cəlb olunur.
İşin tətbiqi əhəmiyyəti. “Dədə Qorqud kitabı”nda məhəbbət anlayı şı -
nın öyrənilməsi estetika, etika, filologiya və folklorşünaslıq üçün əhəmiy -
yətə malikdir.
ƏDƏBİYYAT
1. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, 1988.
2. Hegel. Məntiq elmi. Bakı, 2005.
3. E.Əlibəyzadə. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, 1999.
4. K.Popper. Conjekturland Requtations. N.Y. 1963.
5. O.Əfəndi. Aşıq poeziyasının estetik problemləri. Bakı, 1983.
6. A.Joli. Böyük adamların təbiəti. Bakı, 2008.
7. O.Əfəndi. Estetik idrak. Bakı, 2002.
8. A.Zis.Estetikada konfrontasiyalar. Bakı, 1989.
2014/
I
11

---

Folklorşünaslıq: problemlər, tədqiqlər
ü
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
AMEA Folklor İnstitutunun “Müasir folklor” şöbəsinin müdiri
e-mail: [e-mail]
TÜRKLƏRDƏ OYUNUN FƏLSƏFƏSİ BAXIMINDAN HALAY
Xülasə
Qədim  türklərin  yaşının  bilinmədiyi  ritual  xarakterli  halay  oyunu,  Orta  Asiyada,
Azər baycanda, Anadoluda və Balkanlarda ifa edilən və yüzlərcə növü olan xalq oyu nu -
dur. Halay oyunu daha çox savaş məşqi xarakterli olduğundan rəqsdəki hərəkətlər də dö -
yüşçülərin hücumunu xatırladır. Türk dünyasına məxsus olan bu oyun digər xalq və etnik
qrupların rəqsləri ilə çarpazlaşaraq daha da zənginləşmiş, yeni-yeni formaları meydana
çıxmışdır. Halayın bu qədər çox çeşidləri içində Cənub bölgəsinin Masallı və Lənkəran
rayonlarında  oynanan  halayını  da  xüsusi  yeri  vardır.  Bu  bölgədəki  halay  mu si qi  aləti
olmadan, ritmlə, avazla ifa edilir və əsasən, bayatı, gəraylı, doqquzluq, onluq şe ir növləri
üzərində qurulmuş iki dəstənin qarşılıqlı oxumasından ibarətdir. 
Zamanın dönüşünü, dünyanın hərəkətini simvolizə edən halay bədən, hərəkət, jest di -
li ilə Yaradanın, təbiətin və yaradılanın vəhdətini göstərir. 
Açar sözlər: halay, oyunun fəlsəfəsi, türk dünyası, ritm, şeir parçaları
HALAY (RING-THE NATIONAL DANCE) DUE TO THE DANCE 
PHILOSOPHY IN TURKS
Summary
The halay (ring-the national dance) as a ritual characteric which its old is unknown,
is played in Middle Asia, Azerbaijan, Anatolia and Balkans and has hundreds of kinds.
Halay dance being with the fight character resembles the attack of fighters in the dance.
This dance belonging to Turk world crossing with the dances of other nations and ethnic
groups have riched and got the new forms. Among the varieties of the halay played in
the sourth region Masalli and Lankaran has the important place. The halay in this region
consists of singing with the rythm, played with voice and singing with the poem as bay-
ati, gerayli (quatrains) and etc. 
The halay dance symbolizing the turn of the time, the movement of the world shows
with  the  language  the  unity  of  the  body,  movement,  gesture  with  the  Creator  (God),
nature and creature. 
Key words: halay (ring dance), the philosopy of the dance, Turk world, rythm, poem
couplets           
ФИЛОСОФИЯ ИГРЫ ХОРОВОД У ТЮРКОВ
Резюме
Ритуальный характер игры хоровод  у древних тюрков имеют сотни разновид-
ностей и исполняются они и в Средней Азии, и в Азербайджане, и в Анатолии и
на Балканах, которые являются народными играми. Этот хоровод больше напоми-
нает разминку  перед  боем и  движения в этих играх исполняются как нападение
2014/
I
12

---

воинов. Эта игра характерна тюркскому миру и когда она взаимодействует  с игра-
ми  других  народов  и  этнических  групп,  то  еще  больше  обогащается  и  обретает
новые формы. При  многообразии данной игры особо выделяются хороводы  Юж -
ной части  районов Масаллы и Ленкорани.  В этих районах без музыкальных  инс -
трументов,  хороводы    исполняются  ритмом,  пением    и  особенно  такими  стихо-
творными размерами как баяты, герайлы, доггузлуг, онлуг, которые  сопровожда -
ются  пением  в  унисон.  Хоровод    состоит из  людей    стоящих  друг  против  друга,
совместно поющих и танцующих.
Символизируя  водоворот  времени  и  мира,  хоровод  движением    тела,  языком
жеста указывает на единство Всевышнего, природы и человека.
Ключевые слова: хоровод, философия игры, тюркский мир, ритм,  отрывки из
стихотворений
Məsələnin qoyuluşu. Orta Asiyadan Balkanlara qədər geniş bir əra zi -
də yayılan qədim türklərin halay oyununun bu gün yüzdən çox növü var.
Dəyişik yerlərdə dəyişik  formalarda oynanan halayın Azərbaycanın Cə -
nub  bölgəsində,  konkret  olaraq  Masallıda  və  Lənkəranda  folklor  qrupu
şək lində fəaliyyət göstərməsi və onların oynadıqları halayın məzmun və
forması bu yazının predmetini təşkil edir.   
İşin məqsədi. Halay kimi çoxyönlü, uzun tarixi olan bir oyun türklərin
savaş taktikası ilə bağlı olsa da, işin əsas məqsədi bu oyunun fəlsəfəsini
öy rənməkdən ibarətdir. Halay oyununda ritmin, ahəngin rolunun, mahnı
mətnlərinin  özəlliyinin  tədqiqi  də  məqalədə  qarşıya  qoyulan  məqsədlər
arasındadır. 
Giriş
Əski türklərin Altay dövründən başlayaraq mərasim oyunları olmuşdur
ki, bunları dəyişik adlarla adlandırsalar da, ən çox bilinəni təbii ki, kök-
ləri  miladdan  əvvəlki  dövrlərə  gedib  çıxan  halaydır.  Halay  uzun  tarixi
yolçuluğu  dövründə  dəyişmiş,  coğrafi  özəlliklərlə,  digər  xalq  və  etnik
qrupların  oyun  növləri  ilə  çarpazlaşaraq  yeni  forma  almışdır.  Halayın
Altaydan başlayan yolçuluğu Anadoluda, Balkanlarda sona çatmış, ortaya
müxtəlif məzmun və formalı oyunlar çıxmışdır. Ancaq halayın təməl fəl-
səfəsi  təbiətlə  bütünləşmək,  həyatın  və  yaşamın  enerji  qaynağı  olmaq
bütün  zamanlarda  və  məkanlarda  qorunmuşdur.  Azərbaycanda  yallı,
Anadoluda  horon,  zeybək,  efe  adları  ilə bilinən  digər  oyunlarla  bərabər
halayın  da  fəlsəfi  düşüncəsi  oyunla  paralel  şəkildə  yaşamışdır.  Ümumi
qənaətə  görə  al/hal  kökündən  gələn  həyatın  enerjisi,  dövrü,  həmrəyliyi,
birlik və atəş mənalarını ehtiva edən bu termin monqolcada sərbəst burax-
2014/
I
13

---